تو نمی‏دانی كه همين درد و سوزی كه ما در دل تو قرار داديم و همين عشق و
شوقی كه در دل تو قرار داديم ، خودش لبيك ماست .
چرا علی ( ع ) در دعای كميل می‏فرمايد : " « اللهم اغفر لی الذنوب‏
التی تحبس الدعاء » " خدايا آن گناهانی كه سبب می‏شود دعا كردن من حبس‏
شود و درد دعا كردن و مناجات كردن از من گرفته شود ، بيامرز . اين است‏
كه می‏گويند دعا برای انسان ، هم مطلوب است و هم وسيله ، يعنی دعا هميشه‏
برای استجابت نيست ، اگر استجابت هم نشود ، استجابت شده است . دعا
خودش مطلوب است .

درد انسان نسبت به خلق خدا

گروهی ديگر در موضوع درد انسان كه آن را ارزش ارزشها تلقی می‏كنند ،
متوجه امر ديگری شده‏اند : درد انسان نسبت به خلق خدا ، نه درد انسان‏
نسبت به خدا . می‏گويند معيار انسانيت انسان به اين است كه درد ديگران‏
را داشته باشد ، يعنی ناراحتيهايی كه متوجه ديگران است و هيچ به شخص او
مربوط نيست ، در او درد ايجاد می‏كند ، او غمخوار ديگران است . به قول‏
سعدی :
من از بينوائی نيم روی زرد
غم بينوايان رخم زرد كرد
اگر درد ديگران و غمخوارگی در كسی پيدا شد ، از گرسنگی ديگران خوابش‏
نمی‏برد . گرسنگی برای خودش از گرسنگی ديگران آسانتر است ، اگر خاری در
پای ديگران فرو رود ، مثل اين است كه در چشم او فرو رفته است . می‏گويند
اين درد انسان است ، دردی است كه به انسان ، شخصيت و ارزش می‏دهد و
اين