تصادف و نظام عليت غايی
اينجا يكی دو مطلب هست كه من بايد عرض كنم . يكی اينكه نقطه مقابل نظم فاعلی به مفهوم علت فاعلی ، تصادف است ، صدفه است ، اتفاق است . آن صد درصد مردود است و آن اين است كه يك چيزی خود به خود و بدون علت به وجود بيايد . اين يك امر قابل بحثی نيست ، طرفدار هم ندارد . روی اين هم بحث نمیكنيم . اما تصادفی كه نقطه مقابل علت غايی است : آيا اصلا در عالم تصادف به اين معنا وجود دارد يا وجود ندارد ؟ آيا كسانی كه قائل به عليت غايی هستند میگويند تصادف وجود ندارد مطلقا يا میگويند تصادف هم در عالم وجود پيدا میكند اما اين تشكيلاتی كه ما در عالم میبينيم ناشی از تصادف نيست ، تصادف در عالم وجود دارد اما به يك مفهوم نسبی نه به يك مفهوم مطلق ؟ ببينيد ، هر فاعلی ، هر علتی ولو بیشعور بیشعور هم باشد به سوی يك هدف حركت میكند . تصادفا اينطور پيدا میشود : اگر ما دو رشته از علت داشته باشيم ، يك رشته از علت داريم كه به سوی يك هدفی سير میكند ، يك رشته ديگر از علت هم داريم ، آن هم به سوی هدف خاصی سير میكند ولی ايندو ممكن است در يك نقطه به همديگر برسند و وقتی كه به همديگر برسند يك جريانی به وجود بيايد . اين جريان را میگوييم تصادف . تصادف اتومبيلها را هم كه میگويند ، از همين جهت است . يك آدمی به سوی مقصدی دارد حركت میكند ، از عرض خيابان میرود ، يك اتومبيل هم به سوی مقصدی دارد میرود ، در طول خيابان حركت میكند ، ولی بدون اينكه آن به اين توجه داشته باشد و اين به آن توجه داشته باشد ، در يك نقطه معين از خيابان كه میرسند ، در لحظه معين او از آن طرف میرسد ، او از آن طرف میرسد و تصادف رخ میدهد . به اين میگويند تصادف . آيا در كار عالم تصادف به اين معنا وجود دارد يا وجود ندارد ؟ مسلم اين جور تصادفات در عالم هميشه وجود دارد . خوب ، آيا هيچ ممكن است در خلقت اشياء تصادف دخالت داشته باشد ؟ مانعی نيست تصادف به اين معنا دخالت داشته باشد و اين دخالت داشتن با اصل عليت غايی منافات ندارد . مثلا يك فرضيهای امروز راجع به خلقت همين منظومه شمسی ما هست . اين فرضيه هنوز هم مورد قبول است . بعضی اشخاص میگويند كه اين خودش