پاورقی : . 1 اگر ما فقط در يك قسمت هم مطالعه كنيم كافی است ، چون در يك جا كه دليل پيدا كنيم كافی است در همه جا پيدا كرده باشيم .
هزار راهیها قرار میگرفته ، از ميان آنها يكی را كه مناسب بوده اختيار
میكرده ، باز در قدم دوم سر دو راهی ، سه راهی ، ده راهی ، هزار راهی
بلكه يك ميليون راهی قرار میگرفته ، باز راه مناسب را انتخاب میكرده ،
باز همينجور و باز همينجور . اين عبارت است از نوع نظمی كه از وجود
علت غايی حكايت میكند . ما به همين دليل است كه به هيچ قيمتی حاضر
نيستيم كه بدون علت غايی وجود بسياری از چيزها را در اين عالم بپذيريم .
مثلا مؤلفی كتابی را تأليف میكند ، مقالهای مینويسد ، آيا شما نمیگوييد
كه اين نويسنده مقاله احيانا اگر مقاله خوبی باشد مرد باسوادی است ؟
میگوييد مرد باسوادی است ، مرد باذوقی است . از شما میپرسم سواد ياذوق
و معلومات را در اشخاص از كجا اطلاع پيدا میكنيد ؟ مستقيما میشود انسان
معلومات و ذوق يك كسی را احساس كند ، مشاهده كند ؟ نه ، ذوق يك امری
است كه با چشم ديده نمیشود ، با دست هم لمس نمیشود ، حتی با چشم مسلح
و ابزار هم نمیشود تشخيص داد و هر كسی هم تشخيص داده از آن راه نبوده .
ما سعدی را كه میگوييم شاعر بسيار باذوقی بوده ، ذوق سعدی را از كجا
ديديم ؟ ما فقط اين اثر را میبينيم ، وقتی اثر را میبينيم ، میبينيم اثر
يك اثری است كه اگر سعدی يك آدم كودن میبود ، يك آدم بیذوق میبود ،
يك آدم بیفهم میبود ، خود به خود چنين آثاری از او به وجود نمیآمد .
حالا ما راجع به خلقت عالم ، خلقت موجودات بايد مطالعه كنيم ، ببينيم
در به وجود آمدن اين اشياء ، همين انسانی كه الان ما داريم میبينيم . همين
گياههايی كه الان داريم میبينيم ، بلكه تمام نظاماتی كه در عالم هست از
منظومه شمسی خودمان گرفته تا بالاتر در هر جای عالم ( 1 ) ، آيا اين
تشكيلات و نظمی كه الان وجود دارد تنها علت فاعلی برايش كافی بوده ؟
يعنی همينكه نيروهايی وجود داشته باشد ، بدون اينكه اين نيروها خودشان
دارای شعور و ادراك و فهم باشند ، بدون اينكه وسيلهای را از ميان صدها
هزار وسائل برای يك هدف انتخاب كنند ، بدون اينكه يا خودش شعور داشته
باشد يا يك قوه شاعر او را تحت اداره و اراده خودش قرار بدهد ، آيا
عالم قابل توضيح است يا نه ؟ مثلا ما همين مقدار كه ( البته اينها
مثالهای خيلی سادهای است )
پاورقی : . 1 اگر ما فقط در يك قسمت هم مطالعه كنيم كافی است ، چون در يك جا كه دليل پيدا كنيم كافی است در همه جا پيدا كرده باشيم . |