در آثار دينی و مذهبی راجع به علم اشراقی و الهامی زياد داريم و مخصوصا
[ درباره ] رابطه آن با پاكی نفس انسان كه هر اندازه نفس انسان پاكتر
باشد ، بهره بيشتری از اين طور الهامات و اشراقات می‏تواند داشته باشد .
به هر حال خواستيم عرض كنيم كه اين مطلب نه تنها يك حرفی است كه‏
فلاسفه و علمای قديم و جديد زده‏اند ، بلكه مورد تأييد اسلام هم هست : اسلام‏
هم قبول دارد كه پاره‏ای از علمها هست كه الهامات و اشراقات است .

رؤيا و خواب ديدن

موضوع ديگری كه خواستيم طرح كنيم مسأله رؤيا و خواب ديدن است كه جزء
مسائل مهم دنياست . حتی خود خوابيدن هم موضوع مهمی است ، هنوز كسی‏
نمی‏تواند صد درصد علل خوابيدن را تشريح كند كه چيست ، و عده‏ای از
روان‏شناسان برای " خوابيدن " گذشته از علت جسمانی ، علت روانی ذكر
كرده‏اند . حالا ما با خوابيدن كاری نداريم ، موضوع عمده خواب ديدن است .
در اخبار ما هم وارد شده است كه خداوند خواب ديدن را در بشر برای اين‏
قرار داده است كه آيتی از آيات الهی باشد . راجع به خواب ديدن نظريات‏
مختلفی هست .
يك نظريه اين است كه اصلا خواب ديدن چيزی نيست كه قابل توجه باشد .
انسان در عالم بيداری فكر و شعورش منظم كار می‏كند ، در عالم خواب‏
نامنظم و پرت و پلا و پراكنده ، يك سلسله تخيلات بی‏منطق بی‏منطق ،
بی‏اساس بی‏اساس كه اصلا شايسته فكر كردن و مطالعه نيست ، در عالم خواب‏
برای آدم پيدا می‏شود . می‏گويند تمام رؤياها اين‏طور است . اين نظريه قطعا
باطل است . خواب ديدن ، حتی همان خواب ديدن‏هايی كه ما آنها را پرت و
پلا می‏دانيم و واقعا از يك نظر هم پرت و پلا هست ، آن‏طور پرت و پلايی كه‏
كسی خيال كند بی‏حساب بی‏حساب است نيست ، نظمی دارد ، منطقی دارد .
بعدها علما [ به اين نتيجه ] رسيده‏اند كه همه خواب ديدن‏ها منطق دارد ،
منتها درباره منطق خواب ديدن باز دو نظريه است : بعضی می‏گويند منطق‏
خواب ديدن فقط سوابق روحی و جسمی خود انسان است . آن سوابق روحی يا
سوابق جسمانی انسان است كه خواب ديدن را ايجاد می‏كند . بی‏جهت نمی‏شود
كه آدم همين‏جور خواب