مرحله تصديق كردند و گفتند : بلی .
- اين اشاره‏ای به آدم و حوا نيست ؟
استاد : " ظهورهم " دارد ، " ظهورهما " كه ندارد . بعد هم نسبت به‏
حوا كه " ظهر " صادق نيست ، نسبت به او " بطن " صادق است . " ظهر
" را نسبت به مرد می‏گويند .
آيه می‏خواهد بگويد انسان قبل از آنكه در اين دنيا به شكل انسان به وجود
بيايد ، در خميره‏اش اقرار به وجود خداوند هست . تمام آياتی كه در قرآن‏
هست [ ناظر به اين حقيقت است ] و بلكه قرآن يك اصل كلی‏تری را بيان‏
می‏كند ، اصلی كلی‏تر قرآن اين است كه در تمام موجودات تمايل حق وجود
دارد :
" « ا فغير دين الله يبغون و له اسلم من فی السموات و الارض غ" (1).
چقدر ما آيه در قرآن داريم به عبارت : " « سبح لله ما فی السموات و
الارض " ، " يسبح لله ما فی السموات و الارض " ، " يسجد لله من فی‏
السموات ( يا ما فی السموات »" .
با تعبير " سبح " ، " يسبح " ، " يسجد " قرآن می‏خواهد بگويد كه‏
تمام مخلوقات در باطن ذات خودشان مسبح پروردگارند ، منزه پروردگارند و
به سوی او - بخواهند يا نخواهند - در حركت و تكاپو هستند و می‏روند ، ولی‏
خوب ما نمی‏خواهيم به قرآن استدلال كرده باشيم ، ما می‏خواهيم بگوييم اين‏
مطلب در قرآن هم تأييد شده است . عرفای خودمان كه در اين زمينه ، ديگر
فوق‏العاده داد سخن داده‏اند . آنچه شما در زبان عرفان به نام " عشق "
می‏شنويد همين است :
شورش عشق تو در هيچ سری نيست كه نيست منظر روی تو زيب نظری نيست‏
كه نيست
( 2 )

پاورقی :
. 1 آل عمران / 83
. 2 ادامه غزل به اين صورت است :