جوانی هست چرا پيری در كنارش وجود دارد ؟ فقرها چرا وجود دارند ، ظلمها
و بيدادگريها چرا وجود دارند ، جهلها و نادانيها چرا وجود دارند ؟
انواع بديها و بینظمیها و بیحسابیهايی كه در كار عالم میبينيم ، چه
آنچه كه در زندگی انسانها وجود دارد و چه آنچه كه در زندگيهای غيرانسانها
( در حيوانها و در چيزهايی كه انسانها مسؤول آن نيستند ) میبينيم ، مثلا
اين زلزلهها چرا وجود دارند ؟ اگر اين عالم روی نظم و حسابی بايد اداره
بشود ، برای چيست كه ناگهان زلزلهای پيدا میشود و ولايتی را خراب میكند
و اينهمه افراد بیتقصير بيگناه را زير آوار میبرد ؟ چرا يكدفعه وبايی
پيدا میشود و ديگر صغير و كبير و پير و جوان و بیتقصير و با تقصير را از
پيش درو میكند و میبرد ؟ بلكه به طور كلی موجودات عالم از نظر روزی
خواری بلاتكليف هستند ، روزیخوار در دنيا آفريده شده است و حال آنكه
روزی به قدر كفايت وجود ندارد . چون روزی به قدر كفايت وجود ندارد ،
نظامی كه به وجود آمده است نظام درندگی و تنازع بقاست ، حيوانات
خودشان همديگر را میخورند ، جاندارها كه همه بايد خودشان روزی داشته
باشند ، چون روزیشان كمتر از مقدار [ لازم ] است ، خودشان همديگر را
میخورند و علت اينكه اين تعداد از موجودات در دنيا باقی ماندهاند ، كمی
روزی است و اگر روزی به قدر كافی در دنيا وجود میداشت ، تعداد آنچه كه
خلق میشدند و به وجود میآمدند سر به فلك میزد .
اين اشكال خيلی معروفی است كه بيش از اين هم میشود در اطراف آن شرح
و بسط داد و خيلی هم در اين زمينه گفته شده است . از قديم و جديد ، شعرا
و ادبا و غير اينها به صورت اعتراض يا به صورت جدی و شوخی ، هر طور
بوده است به شكلهای مختلفی در اين زمينه شعرها گفتهاند و حرفها زدهاند (
1 ) . اين است صورت اشكال . اين اشكال به شكلهای مختلفی طرح شده است و
مخصوصا اروپاييها ( هر جا كه ما در گفتههای آنها ديدهايم ) اين اشكال خير
و شر ، اشكال شرور و مصائب و بديها را در
پاورقی :
. 1 در حدود سی چهل سال پيش ، يك شاعر شيرازی به نام بهمنی اشعار
خيلی شيرينی در اين زمينه گفته بود در قالب قطعهای تحت عنوان "
اعتراض به خلقت " . گويا اين اشعار در يك انجمن ادبی مطرح بوده است
. سرهنگ اخگر كه يك وقت وكيل مجلس شورای ملی بود - اولا خودش
منظومهای در جواب او گفته بود و بعد هم شعرهای او را به مسابقه گذاشته
بود . تقريبا از تمام ايران نويسندهها و شخصيتهای آن وقت به او جواب
داده بودند . جوابها هم اغلب جواب حسابی نبود . تمام اين جوابها به
صورت كتابی به نام " اسرار خلقت " درآمده و همان وقت هم چاپ شده
است كه موجود است .