نيافريند يا قدرت نداشت ؟ اين مسأله ثابت شده است كه بالاختيار است و
نه بالاجبار ، قدرت هم بر نيافريدن داشت ، اما قدرتی كه متناسب با ذات
پروردگار است يعنی قدرت كامل ، نه نظير قدرتی كه در يك " ممكن "
وجود دارد . قدرتی كه در ما وجود دارد به معنای يك امر بالقوه است ، در
ذات واجب به معنای امر بالفعل است . اراده و اختيار هم در او اين طور
است . ببينيد ، من میگويم قدرت دارم كه اين كار را بكنم ، قدرت دارم
كه نكنم ، معنايش اين است كه اگر بخواهم میكنم و اگر نخواهم نمیكنم .
من قدرت دارم اين ميكروفون را بلند كنم و قدرت دارم بلند نكنم ، يعنی
اگر بخواهم بلند بكنم ( اگر اين خواستن من پيدا بشود ) اين را بلند میكنم
و اگر اين خواستن من پيدا نشود ، بلند نمیكنم . پس بلند شدن اين ،
وابسته به مشيت من است ولی اين خصوصيت هم در من هست كه اين اراده در
من يك امر ممكنالوجود است ، نفس اين اراده میشود پيدا بشود ، میشود
پيدا نشود ، میشود اراده بكنم ، میشود اراده نكنم . اين معنا و حقيقت در
ذات واجبالوجود هست ، اگر بخواهد عالم را ايجاد كند ، ايجاد میكند و
اگر نخواهد عالم را ايجاد كند ، ديگر عالمی وجود ندارد . اما اراده او
مثل اراده من نيست كه تحت تأثير يك عامل ديگری باشد كه گاهی موجود
باشد ، گاهی موجود نباشد . او اراده كرده است و عالم ناشی از اراده و
مشيت و قدرت اوست . اين " اگر " هم به صورت " اگر " موجود است [
يعنی ] چون عالم ناشی از اراده اوست اگر او نمیخواست عالم موجود نمیشد
، نه اينكه چه بخواهد چه نخواهد عالم موجود میشد . اينطور نيست كه او چه
بخواهد و چه نخواهد ، لازمه ذاتش اين است كه عالم باشد ، يعنی اينطور
نيست كه اگر اراده هم در ذات او نبود ، عالم بود . اين اراده در ذات
او بود و عالم هم ناشی از اراده اوست . او يك اختيار ازلی دارد و عالم
هم بالاجبار ناشی از اختيار اوست .
مسأله دوم مسأله غايات است كه خداوند چه هدفی داشت ؟ انسان در هر
كاری كه هدف دارد ، مستكمل به آن هدف است ، يعنی در عين حال میخواهد
خودش را كامل كند . همان كاری كه خيرترين و بیغرضترين كارها در انسان
است ، در عين حال انسان به آن كارها مستكمل است . يك كار خيريهای كه
انسان انجام میدهد ، فرق اين كار خيريه و غير خيريه اين است كه در كار
غير خيريه ، آن كسی كه مثلا يك مدرسه تأسيس میكند و مقصودش اين است كه
وجيهالملة بشود و بعد ، از مردم بار بكشد ، يعنی از اين كار میخواهد
خودش منتفع بشود ، از نفس اين كار میخواهد اثر
|