خلقت و پيدايش اشياء گفته شده است درست باشد ( چه ، كسی قائل به‏
ثبات انواع باشد چه تبدل انواع ، ولی حالا ثبات انواع طرفدار ندارد ) ،
اگر كسی قائل شد كه همين قوانين محسوس مشهود طبيعت بدون آنكه دخالت‏
يك شعوری ، يك اراده‏ای ، يك علمی ، يك حكمتی لزوم داشته باشد ، كافی‏
است برای اينكه اين نظام حكيمانه را به وجود بياورد ، يكی از دلايل‏
خداشناسی ، بلكه از نظر عموميت عمده‏ترين دليل خداشناسی مخدوش و تضعيف‏
می‏شود . آن وقت به ما اين طور می‏توانند بگويند كه شما هميشه از راه‏
مخلوقات و نظمی كه در ساختمان آنها هست ، بر وجود خدا استدلال می‏كنيد و
می‏گوييد اين نظم و اين نظام به اصطلاح غايی خود به خود به وجود نمی‏آيد ،
پس حسابی و حسابگری هم در كار است ، اگر كسی گفت ما براساس دلايل علمی‏
ثابت می‏كنيم كه همين قوانين غير شاعر و طبيعی كافی است برای به وجود
آوردن اين نظم ، پس دليل شما از ميان می‏رود . اگر اين‏طور باشد ، اين [
نظر ] با نظر الهيون تماس پيدا می‏كند . حالا ما بايد ببينيم كه آيا
نظريات داروين ، دليل الهيون را درباب نظام عالم تضعيف می‏كند يا
تضعيف نمی‏كند و برخوردش با دليل الهيون در كجاست ؟
همين‏طوری كه نوشته‏اند ( 1 ) اساس فكر داروين در تبدل انواع " انتخاب‏
طبيعی " است ، برخلاف لامارك كه اساس فكرش در تبدل انواع مسأله "
تأثير محيط " و بعد پيدايش عادات متناسب با محيط بود ، می‏گفت‏
محيطهای مختلف احتياجات مختلفی برای موجود زنده به وجود می‏آورد و اين‏
احتياجات ، عادات و فعاليتهای جديدی را در موجود زنده ايجاد می‏كند ،
عادات و فعاليتهای جديد كم كم منشأ آن می‏شود كه تغييرات و اعضای نوی در
بدن موجود زنده به وجود بيايد . ما راجع به آن بحث كرديم . بحث ما راجع‏
به اين نبود كه آيا محيط اثر دارد يا اثر ندارد ، به نظر ما قطعا اثر
دارد و كسی از اين جهت نمی‏تواند ايراد بگيرد . آيا استعمال و عدم‏
استعمال عضو در رشد يا تضعيف عضو می‏تواند مؤثر باشد يا نه ؟ قطعا
می‏تواند مؤثر باشد ، ولی آنجا عرض كرديم صحبت در اين است كه آيا
همينها كافی است برای به وجود آمدن اين نظامات و تشكيلات يا كافی نيست‏
؟ گفتيم كافی نيست . خود لامارك هم از كسانی است كه در

پاورقی :
. 1 من ، هم كتاب بنياد انواع داروين را با ترجمه‏ای كه شده دارم و هم‏
كتاب آقای دكتر محمود بهزاد ( چاپ پنجم با اصلاحات و اضافات ) را كه‏
در اين كار تخصص دارد و چندين كتاب در اين زمينه نوشته است . عبارتهای‏
اين كتاب واضح‏تر و روشن‏تر است و قسمتهای زيادی از متن كتاب بنياد
انواع را هم نقل كرده است . البته كتابهای ديگری هم در اين زمينه داشتم‏
ولی اين كتاب را انتخاب كردم .