برهان نظم ( 2 )

نظم ناشی از علت غايی

صحبت ما در دليل نظم بود . معنی نظمی را كه درباب خداشناسی به كار
برده و دليل گرفته می‏شود عرض كرديم . گفتيم اين نظم به اصطلاح فلسفی نظم‏
ناشی از علت غايی است نه نظم ناشی از علت فاعلی . نظم ناشی از علت‏
فاعلی جز اين نيست كه گفته می‏شود هر معلولی و هر اثری مؤثری و فاعلی لازم‏
دارد ، يك چيزی كه قبل از آن زمانا يا رتبة وجود داشته است و آن به‏
وجود آورنده اين معلول است . قهرا اگر آن علت هم معلول علت ديگری باشد
و آن علت هم باز معلول علت ديگری باشد و همين طور هر علتی معلول علت‏
ديگر ، باز معلول آخری را كه در نظر بگيريم آن به نوبه خودش علت برای‏
يك معلولی باشد ، خواه ناخواه يك نظمی در ميان اشياء به وجود می‏آيد ،
يك نظم زنجيری . خود اين نظم به هيچ‏وجه دليل بر وجود خدا نخواهد بود .
ولی ما نظم ديگری داريم كه آن نظم ناشی از عليت غايی است . آن نظم‏
معنايش اين است كه وضعی در معلول وجود دارد كه حكايت می‏كند كه در
ناحيه علت انتخاب وجود داشته است يعنی اين علت كه اين معلول را
به‏وجود آورده است در يك وضع و حالی قرار داشته است كه می‏توانسته‏