جوانی هست چرا پيری در كنارش وجود دارد ؟ فقرها چرا وجود دارند ، ظلمها
و بيدادگريها چرا وجود دارند ، جهلها و نادانيها چرا وجود دارند ؟
انواع بديها و بی‏نظمی‏ها و بی‏حسابی‏هايی كه در كار عالم می‏بينيم ، چه‏
آنچه كه در زندگی انسانها وجود دارد و چه آنچه كه در زندگيهای غيرانسانها
( در حيوانها و در چيزهايی كه انسانها مسؤول آن نيستند ) می‏بينيم ، مثلا
اين زلزله‏ها چرا وجود دارند ؟ اگر اين عالم روی نظم و حسابی بايد اداره‏
بشود ، برای چيست كه ناگهان زلزله‏ای پيدا می‏شود و ولايتی را خراب می‏كند
و اينهمه افراد بی‏تقصير بيگناه را زير آوار می‏برد ؟ چرا يكدفعه وبايی‏
پيدا می‏شود و ديگر صغير و كبير و پير و جوان و بی‏تقصير و با تقصير را از
پيش درو می‏كند و می‏برد ؟ بلكه به طور كلی موجودات عالم از نظر روزی‏
خواری بلاتكليف هستند ، روزی‏خوار در دنيا آفريده شده است و حال آنكه‏
روزی به قدر كفايت وجود ندارد . چون روزی به قدر كفايت وجود ندارد ،
نظامی كه به وجود آمده است نظام درندگی و تنازع بقاست ، حيوانات‏
خودشان همديگر را می‏خورند ، جاندارها كه همه بايد خودشان روزی داشته‏
باشند ، چون روزی‏شان كمتر از مقدار [ لازم ] است ، خودشان همديگر را
می‏خورند و علت اينكه اين تعداد از موجودات در دنيا باقی مانده‏اند ، كمی‏
روزی است و اگر روزی به قدر كافی در دنيا وجود می‏داشت ، تعداد آنچه كه‏
خلق می‏شدند و به وجود می‏آمدند سر به فلك می‏زد .
اين اشكال خيلی معروفی است كه بيش از اين هم می‏شود در اطراف آن شرح‏
و بسط داد و خيلی هم در اين زمينه گفته شده است . از قديم و جديد ، شعرا
و ادبا و غير اينها به صورت اعتراض يا به صورت جدی و شوخی ، هر طور
بوده است به شكلهای مختلفی در اين زمينه شعرها گفته‏اند و حرفها زده‏اند (
1 ) . اين است صورت اشكال . اين اشكال به شكلهای مختلفی طرح شده است و
مخصوصا اروپاييها ( هر جا كه ما در گفته‏های آنها ديده‏ايم ) اين اشكال خير
و شر ، اشكال شرور و مصائب و بديها را در

پاورقی :
. 1 در حدود سی چهل سال پيش ، يك شاعر شيرازی به نام بهمنی اشعار
خيلی شيرينی در اين زمينه گفته بود در قالب قطعه‏ای تحت عنوان "
اعتراض به خلقت " . گويا اين اشعار در يك انجمن ادبی مطرح بوده است‏
. سرهنگ اخگر كه يك وقت وكيل مجلس شورای ملی بود - اولا خودش‏
منظومه‏ای در جواب او گفته بود و بعد هم شعرهای او را به مسابقه گذاشته‏
بود . تقريبا از تمام ايران نويسنده‏ها و شخصيتهای آن وقت به او جواب‏
داده بودند . جوابها هم اغلب جواب حسابی نبود . تمام اين جوابها به‏
صورت كتابی به نام " اسرار خلقت " درآمده و همان وقت هم چاپ شده‏
است كه موجود است .