خدشهای بر برهان " محرك اول "
آنچه شايد از همه مهمتر به نظر برسد ، خدشهای است كه اخيرا وارد كردهاند و آن اين است كه میگويند فيزيك امروز اين اصل را قبول ندارد كه نفس حركت به عامل و محرك احتياج داشته باشد ، حركت به عامل احتياج ندارد ، بلكه تغيير حركت به عامل احتياج دارد . مقصود از " تغيير حركت " اين است كه وضع حركت عوض شود ، خواه تندتر يا كندتر شود يا تغيير جهت بدهد . آن محركی كه ارسطوئيين ( 1 ) گفتهاند غير از آن عاملی است كه فيزيك امروز میشناسد . در جلسه پيش هم به يك مناسبت ديگری اين بحث پيش آمد و عرض كرديم آنچه كه تجربيات علمی امروز ثابت میكند ، رابطه حركت است با عامل خارج از وجود متحرك ، در صورتی كه از نظر فلسفی عامل حركت هميشه در داخل جسم متحرك است و عامل خارجی عامل دست دوم است نه عامل دست اول ، و آنچه ارسطو و ارسطوئيين گفتهاند اگر درست هم نباشد بايد به دليل ديگر درست نباشد نه به دليل آنچه كه در فيزيك امروز گفته میشود . اين حرفی كه آنها به ارسطو نسبت میدهند كه " حركت به محرك احتياج دارد " و محرك را هم عامل خارج از وجود جسم میدانند ، اصلا برای من باوری نيست كه ارسطو چنين حرفی زده باشد تا بعد بوعلی و نيوتن آن را رد كرده باشند . چون ما نمیخواهيم روی اين برهان تكيه كنيم ، به صورت سربسته همين قدر عرض كرديم ، كه بدانيد يك چنين حرفی در دنيا بوده است . اگر بخواهيم وارد هر يك از اين براهين فلسفی بشويم ، خيلی طولانی میشود ، همين قدر عرض كرديم تا از نظر تاريخی آشنايی مختصری پيدا شده باشد .برهان " سينوی "
اما آن راهی كه عرض كرديم راه سينوی است ، يعنی راهی كه ابنسينا طی كردهپاورقی : . 1 البته ما وقتی میگوييم ارسطو ، مقصودمان ارسطويی است كه در كتابهای اسلامی منعكس است ، آن ارسطوی واقعی هر چه گفته است ، من نمیدانم .