قهری اين ساختمان پس از آنكه اتومبيل را به اين شكل ساختند ، اين است‏
كه شما سويچ را كه بزنيد اتومبيل روشن شود ، بعد كه روشن شد مثلا پايتان‏
را روی گاز بگذاريد نيرو ايجاد شود ، بعد هم نيرو اتومبيل را بكشاند ،
بعد هم شما وقتی كه فرمان را به راست و چپ بچرخانيد ، اتومبيل اين طور
برود ، ترمز هم كه بكنيد بايستد ، اين ديگر چيز عليحده‏ای نيست . يا يك‏
ساعت را بعد از آنكه با همين تشكيلات و ساختمان ساختند و يك فنر هم در
آن قرار دادند و شما كوك كرديد ، ديگر كار كردن ساعت روی اين نظم و
حساب لازمه ساختمان مادی آن است . دستگاه تلفن خودكار هم همين جور است‏
، هر كاری كه انجام می‏دهد لازمه اين ساختمان است ، هر چه شما بخواهيد
بگوييد ، در ساختمانش بايد بگوييد ، ديگر در كار اين ساختمان يك حرف‏
عليحده‏ای نيست .
ما می‏خواهيم ببينيم كه آيا تجربيات و مشاهدات علمی كه درباره‏
موجودات انجام شده است ، نشان می‏دهد كه هر چه شده است در ساختمان‏
اينهاست ؟ ديگر پس از آنكه اين ساختمان به اين شكل به وجود آمده ، كار
كردن آن ماشين‏وار است ؟ يك دانه گندم كه زير خاك می‏رود و آن عمليات‏
را شروع می‏كند ، شكافته می‏شود ، ريشه‏های خيلی ريز پيدا می‏كند تا بعد به‏
صورت يك بوته گل درمی‏آيد ، [ كارش را ] مثل يك ماشين انجام می‏دهد ؟
يعنی بايد ديگر انجام بدهد ، چاره‏ای ندارد ؟ " بايد " يعنی لازمه‏
ساختمان مادی‏اش اين است كه اين كار را انجام بدهد ) يا لازمه ساختمان‏
مادی ، اين نيست ؟ البته آن ساختمان مادی به عنوان يك سلسله شرايط حتما
بايد باشد ، اگر هر جايش نقص پيدا بشود ، در كار اين ، نقص واقع می‏شود
. اما در عين حال اين ساختمان مادی ، حكم يك اتومبيل را دارد كه رهبری و
راه بردن اتومبيل از خود ساختمان آن عليحده است ، يعنی اين ساختمان‏
اتومبيل باز به شكل مخصوصی دارد هدايت‏و رهبری می‏شود . و همچنين در بدن‏
حيوانات ، در انسان ، حتی در ساختمان عقلی و فكری انسان [ همين‏طور است‏
] كه ما برای همه اينها مثال ذكر می‏كنيم . غرضم تقرير مطلب است كه اين‏
، دو مطلب است ، دو نوع مطالعه است و ما می‏خواهيم ادعا كنيم كه دو نوع‏
مطالعه ما را به خداشناسی می‏رساند : يكی مطالعه خود ساختمان اشياء ، و
ديگر مطالعه طرز كار آنها . همان دانه‏ای كه عرض كردم بعد به صورت يك‏
بوته درمی‏آيد و فرض كنيد به صورت يك بوته گل و يك بوته گندم درمی‏آيد
، در حالی هم كه ساختمانش كامل شده است ، نوع كاری كه انجام می‏دهد لازمه‏
قهری