مابه‏التفاوت " الهی " و " مادی " همين يك كلمه است : ايمان به‏
غيب . غيب يعنی نهان ، يعنی حقايقی كه ظاهر نيست . " ظاهر نيست "
به معنی اين است كه مستقيما محسوس و ملموس نيست . قرآن در جاهايی‏
كلمه " غيب " را در مقابل " شهادت " گذاشته است كه همان معنای "
حضور " است . اين موجوداتی كه ما الان داريم آنها را می‏بينيم و حس‏
می‏كنيم و لمس می‏كنيم اينها شهادتند . عالم طبيعت را روی همين اصطلاح‏
قرآن " عالم شهادت " ناميده‏اند . يك نفر " الهی " با " مادی " در
عالم شهادت يعنی در طبيعت اختلاف ندارد ، يعنی يك نفر الهی منكر
شهادت و منكر طبيعت نيست ، طبيعت و شهادت را او همان‏طور می‏شنا سد كه‏
يك نفر مادی می‏شناسد ، ولی يك نفر الهی علاوه بر شهادت يا طبيعت به‏
تعبير ديگری ، به غيب و نهان هم معتقد است يعنی هستی و وجود را منحصر
به مشهودات و محسوسات نمی‏داند ، به وجود نامحسوس و وجود غيبی هم‏
اعتقاد دارد كه البته سرسلسله امور غيبی همان‏طور كه عرض كردم خداست .
بعد از ايمان به خدا ايمان به ساير موجودات غيبی و به تعبير قرآن "
ملائكه " پيدا می‏شود . اعتقاد به وحی كه خودش غيب ديگری است پشت سر
اين پيدا می‏شود . بعد اعتقاد به معاد كه يك غيب ديگری است پيدا می‏شود
. همه اينها غيب و نهان است . اين را عرض كرديم برای اينكه يك طرز
تفكر و در واقع يك مغالطه‏ای - كه ظاهر هم اين است كه اين مغالطه جنبه‏
عمدی دارد - در ميان افكار اروپاييها يا كتابهای فلسفی‏ای كه اروپاييها
نوشته‏اند ديده می‏شود كه اصلا پايه اين حرف غلط است . اينها می‏آيند طرز
تفكر را اين‏جور تقسيم می‏كنند ، می‏گويند بعضيها ماترياليست هستند و بعضی‏
ايده‏آليست . ماترياليست كيست ؟ كسی كه معتقد است به وجود ماده ، و
وجود روح را يعنی هر چه كه غير مادی باشد - منكر است . ايده‏آليست كيست‏
؟ كسی كه معتقد به وجود روح است ولی وجود ماده را منكر است . معلوم‏
است كه اين يك حرف سخيفی است . البته اينها كه می‏گويند ايده‏آليست ،
بعد هم مطلق الهيون ، حكيمان الهی و صاحبان اديان ، تمام اينها را در
جرگه ايده‏آليسم ذكر می‏كنند و ايده‏آليسم را هم اين‏جور تعبير می‏كنند :
انكار وجود ماده ، [ و ايده‏آليست ] يعنی آن كه اصالت را به قول آنها
برای روح قائل است و برای ماده اصالتی به هيچ نحو قائل نيست .
اين حرف ، حرف اساسی‏ای نيست كه ما بگوييم آيا ما ماترياليست هستيم‏
يا ايده‏آليست به آن مفهومی كه آنها تعريف كرده‏اند . بحث در اين است‏
كه آيا هستی