بسم الله الرحمن الرحيم
يكی از مسائل در مورد نهضت امام حسين عليه السلام اينست كه ماهيت اين‏
نهضت چه بوده است ؟ چون نهضتها هم مانند پديده‏های طبيعی ، ماهيتهای‏
مختلف دارند . اشياء و پديده‏های طبيعی ، از معدنيها گرفته تا گياهان و
انواع حيوانات ، هركدام ماهيتی طبيعی و وضع بالخصوصی دارند . نهضتها و
قيامهای اجتماعی هم اينچنينند .
يك شی‏ء را اگر بخواهيم بشناسيم ، يا به علل فاعلی آن می‏شناسيم ، يا به‏
علل غائی آن ( كه امروز شناخت به علل غائی را چندان قبول ندارند ) ، يا
به علل مادی آن يعنی اجزاء و عناصر تشكيل دهنده آن ، و يا به علت صوری‏
آن ، يعنی به وضع و شكل و خصوصيتی كه در مجموع پيدا كرده است . اگر يك‏
نهضت را هم بخواهيم بشناسيم ، ماهيتش را بخواهيم به دست آوريم ، ابتدا
بايد علل و موجباتی را كه به اين نهضت منتهی شده است بشناسيم . تا آنها
را نشناسيم ماهيت اين نهضت را نمی‏شناسيم ( شناخت علل فاعلی ) . بعد
بايد علل غائی آن را بشناسيم . يعنی اين نهضت چه هدفی دارد ؟ اولا هدف‏
دارد يا هدف ندارد و اگر هدف دارد چه