عوامل سبب شده است كه نهضت امام حسين يك نهضت چند ماهيتی باشد نه‏
تك ماهيتی . يكی از تفاوتهائی كه ميان پديده‏های اجتماعی و پديده‏های‏
طبيعی هست اينست كه پديده طبيعی بايد تك ماهيتی باشد ، نمی‏تواند چند
ماهيتی باشد . يك فلز در آن واحد نمی‏تواند كه هم ماهيت طلا را داشته‏
باشد و هم ماهيت مس را . ولی پديده‏های اجتماعی ، می‏توانند در آن واحد
چند ماهيتی باشند .
خود انسان يك اعجوبه‏ای است كه در آن واحد می‏تواند چند ماهيتی باشد .
اينكه " سارتر " و ديگران گفته‏اند كه انسان وجودش بر ماهيتش تقدم‏
دارد ، اين مقدارش درست است . نه به تعبيری كه آنها می‏گويند درست‏
است ، يك چيز علاوه‏ای هم در اينجا هست و آن اينكه انسان در آن واحد
می‏تواند چند ماهيت داشته باشد ، می‏تواند ماهيت فرشته داشته باشد ، در
همان حال ماهيت خوك هم داشته باشد ، در همان حال ماهيت پلنگ هم داشته‏
باشد كه اين داستان عظيمی است در فرهنگ و معارف اسلامی .
پديده اجتماعی می‏تواند چند ماهيتی باشد . اتفاقا قيام امام حسين از آن‏
پديده‏های چند ماهيتی است ، چون عوامل مختلف در آن اثر داشته است . مثلا
يك نهضت می‏تواند ماهيت عكس العملی داشته باشد ، يعنی صرفا عكس العمل‏
باشد ، می‏تواند ماهيت آغازگری داشته باشد . اگر يك نهضت ماهيت عكس‏
العملی داشته باشد ، می‏تواند يك عكس العمل منفی باشد در مقابل يك‏
جريان ، و می‏تواند يك عكس العمل مثبت باشد در مقابل جريان ديگر . همه‏
اينها در نهضت امام حسين وجود دارد .