كوچكترين اثر اجتماعی بر آن ، حتی برای معاويه و عمروبن العاص ، مترتب
نشد . سود كلی كه معاويه و عمرو از اين جريان بردند همان بود كه مبارزه
را متوقف كردند و در ميان ياران علی اختلاف انداختند و ضمنا فرصت كافی
برای تجديد قوا و فعاليتهای ديگر بر ايشان پيدا شد .
از آن طرف همينكه بر خوارج روشن شد كه تمام مقدمات گذشته - قرآن بر
نيزه كردن و پيشنهاد حكميت - همه نيرنگ و خدعه بوده است ، فهميدند
اشتباه كردهاند اما اشتباه خود را به اين صورت تقرير كردند كه اساسا بشر
حق حكومت و حكميت ندارد ، حكومت حق خداست و داور كتاب خدا .
آنها میخواستند اشتباه گذشته خود را جبران كنند ، اما از راهی رفتند كه
دچار اشتباهی بسيار خطرناكتر شدند .
اشتباه اول آنها صرفا يك اشتباه نظامی و سياسی بود . اشتباه هر اندازه
بزرگ باشد مربوط است به زمان و مكان محدود و قابل جبران است ، اما
اشتباه دوم آنها يك اشتباه
|