بيان صدرالمتألهين در باب اتحاد عاقل و معقول
مرحوم آخوند بيانی در اسفار دارد كه میتوان آن را به چند مقدمه ذيلپاورقی : 1 - اما حقيقت اينست كه آنچه گفتيم كه ماده در مرتبه صورت متصور است نه در مرتبه ذات ، مبتنی بر تركيب انضمامی و قول به استقلال هيولی در مقابل صورت است . اما مطابق آنچه خود ما تحقيق كردهايم هيولای اولای مشائی درست نيست و فقط هيولای بمعنی الاعم مورد قبول است و هر صورتی ماده است برای صورت بعدی و چون صور ، يك وحدت اتصالی و اشتدادی را تشكيل میدهند پس به حكم اينكه معقول در مرتبه ذات ، معقول است پس در مرتبه ذات ، عاقل است ، و از طرفی نفس بالضروره عاقل آن معقول است . پس مرتبه ذات نفس و مرتبه معقول اتحاد دارند ، يعنی يك صورت وحدانی اتصالی را تشكيل میدهند و همه ، مراتب نفس میباشند ، و حتی نسبت نفس به معقول نسبت هيولای مشائی به صورت نيست ، بلكه نسبت اتحاد واقعی و وحدت اتصالی است . 2 - از دو اشكال مزبور ، استاد فقط يك اشكال را بيان فرمودهاند ظاهرا اشكال دوم در اينجا فراموش شده است .