2 - رابطه علت غائی و علت فاعلی :
پس از اينكه نحوه ارتباط علت مادی و علت صوری را بيان كرديم ، اكنون به قسمت دوم از سئوال دوم يعنی چگونگی رابطه علت غائی و علت فاعلی میرسيم . در مورد اينكه رابطه علت غائی و علت فاعلی چيست پاسخ اين است كه علت غائی و علت فاعلی نيز مانند علت مادی و علت صوری نوعی وحدت دارند ، به اين معنی كه در برخی از موارد ، فاعل به منزله غايت و غايت به منزله صورت فاعل است پس علت غائی مكمل و متمم علت فاعلی است و به همين دليل در شعری كه قبلا گذشت ( آنجا كه گفته شد : " و للوجود الفاعلی التمامی " علت غائی به نام علت تمامی خوانده شد . بلی معمولا حكماء چنين اظهار میدارند كه ماده همواره قائم و متكی به صورتی است كه متناوبا و متبادلا و يا اتصالا همراه اوست و ادعا میكنند كه نسبت صورت به ماده نظير نسبت فاعل به فعل است ، و لهذا گاهی صورت را فاعل ماده میخوانند كه در عين اينكه فاعل است مقارن نيز هست ( 1 ) و گاهی صورت راپاورقی : 1 - در شرح منظومه نيز پس از تعريف علت صوری چنين میگويد :
فعله صوريه للكل |
و فاعل و صوره المحل > |