باشيم مثالی ذكر میكنيم :
در تخم مرغ استعداد جوجه شدن هست ، يعنی تخم مرغ حامل استعداد جوجه و
به بيان ديگر ماده جوجه است ، و خصوصيت جوجهای نيز فعليت و صورت اين
ماده است . از طرف ديگر جوجه حامل استعداد مرغ شدن است يعنی ماده او
است و خود حالت مرغی فعليت جوجه است پس ما در اينجا سه مرحله داريم
:
حالت تخم مرغی ، حالت جوجهای ، حالت مرغی .
از اين سه مرحله ، مرحله وسط ( يعنی مرحله جوجهای ) مرحله فعليت حالت
اول و استعداد حال سوم است . و به عبارت ديگر حال اول جوجه بالقوه است
، حال سوم مرغ بالفعل است ، و حالت دوم جوجه بالفعل و مرغ بالقوه است
.
عليهذا جواب سوال دوم اين است كه رابطه دو علت داخلی يعنی علت مادی
و علت صوری از نوع رابطه دو مرحله از واقعيت است .
اشكال و مناقشه :
در اينجا مطلبی هست كه طبق آن میتوان در آنچه در پاسخ پرسش اول و دوم
گفته شد مناقشه كرد :
حكماء مشاء جسم را مركب از دو حيثيت واقعی میدانند و نام آن دو
حيثيت را ماده و صورت میگذارند . برهان عمدهای كه بر اثبات مدعای خود
اقامه میكنند برهان قوه و فعل است . ولی حكماء اشراق منكر تركيب جسم از
ماده وصورت میباشند و برهان قوه و فعل را ناتمام میدانند .
توضيح اينكه آنچه مسلم است اين است كه هر جسم در عين اينكه بالفعل
حقيقتی از حقايق است امكان اينكه شیء ديگر بشود در او هست ، مثل تخم
مرغ كه در عين اينكه بالفعل تخم مرغ است بالقوه جوجه است . راجع به اين
دو