توضيح آن كه در تقسيمی كه از ارسطو به ارث مانده است علت منقسم شده
است به چهارتا :
1 - علت فاعلی
2 - علت غايی
3 - علت مادی
4 - علت صوری
معمولا در مثال مصنوعات بشری را در نظر میگيرند ، مثلا میگويند اين خط
كه بر اين صفحه نوشته شده است فاعلی دارد و غايتی و ماده ای و صورتی .
فاعل شخص نويسنده است ، غايت عبارت است از هدفی كه نويسنده از نوشتن
اين خط در نظر دارد ، از قبيل اين كه معنی الفاظی را كه به صورت نوشته
در آورده است ، به ديگران بفهماند ، يا برای اينكه با اين علامات معانی
و مطالب را برای خود يادداشت و ضبط كند ، ماده ، عبارت است از آن
جوهر يا مركبی كه در اينجابه كار رفته است . صورت ، عبارت است
ازهيئت و شكل مخصوصی كه به صورت حروف و كلمات پديدار گشته است .
در تمام مصنوعات بشری قانون چهار علت صادق است . حكماء هر يك از
اين چهار علت را به طريقی تعريف كرده اند . ما در اينجا تعريفاتی را كه
حاجی سبزواری در منظومه برای هر يك از آنها ذكر كرده است بيان میكنيم (
هر چند از ترتيب مطالب كتاب خارج شويم ) .
|