4 - علت صوری :
و ما به للشیء فعليته
|
صورته فمنه شيئيته
|
آن چيزی كه به آن چيز فعليت معلول حاصل میشود ( يعنی او عين فعليت
معلول و مناط تحقق معلول است ) او صورت آن شیء معلول است و شيئيت
معلول هم به اوست
شرح : اين بيت ، تعريف صورت و به اعتباری تعريف علت صوری است .
صورت و يا علت صوری را با قياس ماده و علت مادی میتوان فهميد .
چنانكه گفته شد ماده عبارت است از حامل قوه و استعداد شیء و به تعبير
ديگر ماده عبارت است از مناط استعداد يك شیء و باز به عبارت ديگر
ماده يك شیء عبارت است از وجود بالقوه آن شیء . و اما صورت ، مناط
فعلتی آن شیء است ، يعنی عبارت است از وجود بالفعل آن شیء . در
مثالهائی كه قبلا گفته شد تخم مرغ حامل استعداد جوجه است ، يعنی وجود
بالقوه جوجه است . اما آن وجود خاص جوجه است كه آثار جوجه بودن بر او
بار میگردد بعد از آن است كه شیء واقعا و بالفعل جوجه بشود ، و واقعا هم
حقيقت جوجه بودن بستگی تام و تمامی به اين حالت بالفعل دارد و اگر فرضا
( به فرض محال ) اين فعليت ، بدون سابقه حالت بالقوه حاصل شود حقيقت
حاصل است همچنانكه اگر حالت بالقوه حاصل شود ولی منتهی به فعليت
برنگردد آن حقيقت حاصل نيست .
از آنچه گفته شد معلوم شد كه :
اولا - هميشه ميان گذشته و آينده ارتباط برقرار است ، يعنی آينده از
گذشته گسسته نيست ، پديدههای جهان مجموع امور منفصل و جدا از يكديگر