تعريف علل چهارگانه :
1 و 2 - علت غايی و علت فاعلی :
و ما لاجله الوجود حاصل
|
فغايه و ما به ففاعل
|
آن چيزی كه وجود معلول به خاطر اوست غايت است و آن چيزی كه وجود معلول
به سبب او است . فاعل است .
شرح : اين بيت متضمن تعريف علت غايی و تعريف علت فاعلی است .
علت غايی عبارت است از آن چيزی كه معلول به خاطر او وجود پيدا كرده
است . همانطوری كه در مثال خط گفته شد نويسنده به خاطر هدفی آن خط را
مینويسد و اگر هيچ هدف و غرضی در نوشتن خويش نمیداشت ممكن نبود آن خط
را بنويسد ، و اگر هيچ هدف و غرضی در نوشتن خويش نمیداشت ممكن نبود آن
خط را بنويسد ، يعنی اگر آن هدف نبود نويسنده به خط نوشتن وادار نمیشد و
خط به وجود نمیآمد ، پس خط كه معلول است به خاطر هدف مذكور به وجود
آمده است . علت فاعلی عبارت است از ما به الوجود ، يعنی آن چيزی كه
وجود معلول به سبب او است ، يعنی او عطا كننده و آورنده وجود معلول
است . چنانكه در مثال خط گفته شد شخص نويسنده كه قوه و علم و هنر و
مهارت خود را به كار میبرد و خط را وجود میبخشد فاعل ناميده میشود .
3 - علت مادی :
حامل قوه لشی عنصره
|
بوحده او ضم ما يغابره
|
آن چيزی كه حامل استعداد شیء ديگر است ( به تنهايی يا به ضميمه شیء
ديگر ) ماده آن شیء ناميده میشود .