4 - علت صوری :

و ما به للشی‏ء فعليته
صورته فمنه شيئيته
آن چيزی كه به آن چيز فعليت معلول حاصل می‏شود ( يعنی او عين فعليت‏
معلول و مناط تحقق معلول است ) او صورت آن شی‏ء معلول است و شيئيت‏
معلول هم به اوست
شرح : اين بيت ، تعريف صورت و به اعتباری تعريف علت صوری است .
صورت و يا علت صوری را با قياس ماده و علت مادی می‏توان فهميد .
چنانكه گفته شد ماده عبارت است از حامل قوه و استعداد شی‏ء و به تعبير
ديگر ماده عبارت است از مناط استعداد يك شی‏ء و باز به عبارت ديگر
ماده يك شی‏ء عبارت است از وجود بالقوه آن شی‏ء . و اما صورت ، مناط
فعلتی آن شی‏ء است ، يعنی عبارت است از وجود بالفعل آن شی‏ء . در
مثال‏هائی كه قبلا گفته شد تخم مرغ حامل استعداد جوجه است ، يعنی وجود
بالقوه جوجه است . اما آن وجود خاص جوجه است كه آثار جوجه بودن بر او
بار می‏گردد بعد از آن است كه شی‏ء واقعا و بالفعل جوجه بشود ، و واقعا هم‏
حقيقت جوجه بودن بستگی تام و تمامی به اين حالت بالفعل دارد و اگر فرضا
( به فرض محال ) اين فعليت ، بدون سابقه حالت بالقوه حاصل شود حقيقت‏
حاصل است همچنانكه اگر حالت بالقوه حاصل شود ولی منتهی به فعليت‏
برنگردد آن حقيقت حاصل نيست .
از آنچه گفته شد معلوم شد كه :
اولا - هميشه ميان گذشته و آينده ارتباط برقرار است ، يعنی آينده از
گذشته گسسته نيست ، پديده‏های جهان مجموع امور منفصل و جدا از يكديگر