از تعريفات و بعد از ذكر بعضی از تقسيمات و بعضی از احكام علت و معلول‏
بحث و تحقيق در اصل علت غائی است . چنانكه می‏دانيم اين مساله يكی از
مسائل مورد اختلاف فلسفه الهی و فلسفه مادی است . فلاسفه مادی جدا منكر
اين اصل هستند و فيلسوفان الهی جدا طرفدار آن .
در اين تحقيق می‏خواهيم ببينيم كه آيا به حكم آنچه از اصول كلی فلسفه‏
استفاده می‏شود و به حكم نتايجی كه از تحقيقات علوم دستگير می‏گردد آيا
اصل علت غائی را در نظام هستی بايد بپذيريم يا نه ؟ مرحوم حاجی سبزواری‏
اين مبحث را با تعريف علت و معلول و بيان اقسام آنها آغاز می‏كند :
ان الذی الشی‏ء اليه افتقرا
فعله والشی‏ء معلولا يری
فمنه ناقص و منه ما استقل
و منه خارج و منه مادخل
آن شی‏ء كه شی‏ء ديگر ( در وجود و هستی خود ) به او احتياج دارد ، علت‏
ناميده می‏شود و شی‏ء ديگر معلول ، بعضی از آن علتها ناقص هستند و بعضی‏
مستقل ( تام ) و همچنين بعضی خارج از معلولند و بعضی داخل آن
شرح : مطابق آنچه از شعر بيان شده است از دو چيزی كه يكی در وجود و
هستی خود به ديگری محتاج است ، بدين نحو كه اگر شی‏ء اول نباشد ، دومی‏
نمی‏تواند و محال است كه باشد ، در آن صورت شی‏ء محتاج را معلول و شی‏ء
ديگر را علت می‏نامند . ( 1 )

پاورقی :
1 - بايد توجه داشت كه اين تعريف ، تعريف علت به معنی عام است كه‏
شامل همه >