مفروض و فعاليت قوه‏ء شوقيه عبارت است از بعث و تحريك قوه‏ء عامله و
فعاليت قوه‏ء مدركه عبارت است از ايجاد شوق و ميل و اراده .
اكنون كه معنی غايت را دانستيم و نوع فعاليت فاعل ها را شناختيم بايد
بدانيم كه قوه‏ء مدركه كه چرا و به چه منظوری ايجاد شوق می‏كند و قوه‏ء
شوقيه چرا و به چه منظوری قوه عامله را بعث و تحريك می‏كند و قوه‏ء عامله‏
چرا و به چه منظوری حركت خارجی عضوی را ايجاد می‏كند .
پاسخ اين است كه غايت قوای عامله همواره ما اليه الحركه است ، از
اين نظر كه قوای عامله انسانی در حكم طبايع جماديه است . و اما غايت‏
قوه‏ء شوقيه لذت جزئی است و غايت قوه‏ء خيال تحريك شوق است و به‏
اعتباری می‏توان گفت كه غايت قوه‏ء خيال نيز لذت جزئی است . و اما
غايت قوه عاقله رسيدن به مصالح كليه راجحه است كه جوانب مختلف سعادت‏
در آن ملاحظه شده باشد .
مطلبی كه هست اين است كه هر قوه‏ای از قوا می‏خواهد به كمال مناسب خود
برسد مثلا قوه‏ء شوقيه می‏خواهد به امری برسد كه از آن لذت بيشتر ببرد ،
پس در حقيقت فعاليت می‏كند برای اينكه چيزی را به وجود بياورد كه به آن‏
چيز شوق دارد .
اكنون مطابق آنچه در " منظومه " آمده است مثال‏هائی ذكر می‏كنيم :
فرض كنيد شما از نقطه‏ای حركت كرده و به نقطه ديگر می‏رويد . در اينجا
ممكن است حركت شما به يكی از دو منظور بوده باشد ، يكی اينكه هدف شما
صرفا قرار گرفتن در نقطه دوم است زيرا از بودن در نقطه اول خسته شده‏ايد
، پس آنچه كه به آن شوق داريد فقط انتقال از مكانی به مكان ديگر است ،
كه غالب مسافرت‏هائی كه مردم به اصطلاح برای تغيير آب و هوا انجام‏