خدای متعال كه دلها را آفريده است جبار ( 1 ) دلها بر اساس فطرتهای اين‏
دلهاست . در اينجا " فطرت " جمع بسته شده است : فطرات ( فطرتها ) .
از اينجا ما يك نشانه پيدا می‏كنيم كه آنچه كه از نظر معارف اسلامی ،
فطری انسان است يك چيز نيست بلكه انسان فطرياتی دارد . ابن اثير گفته‏
است : " علی فطراتها " ای علی خلقها ( 2 ) .

سخن ابن عباس

حديث عجيبی از ابن عباس نقل می‏كند كه من همين حديث را قرينه می‏گيرم‏
بر اينكه لغت " فطرت " از لغاتی است كه قرآن برای اول بار به كار
برده است . ابن عباس كه پسر عموی پيغمبر و مردی قرشی و عالم است او
يك عجمی نبوده كه بگوييم از لغت عرب ناآگاه بوده است می‏گويد من معنی‏
كلمه " فطرت " را كه در قرآن آمده است آن وقتی فهميدم كه با يك‏
اعرابی باديه نشين روبرو شدم كه اين كلمه را در موردی به كار برد . وقتی‏
اين كلمه را در آن مورد به كار برد مفهوم آيه برای من روشن شد . می‏گويد :
ما كنت ادری ما فاطر السموات والارض حتی احتكم الی اعرابيان فی بئر .
لغت " فاطر " را كه در قرآن آمده است درست نفهميده بودم تا اينكه دو
نفر اعرابی ( 3 ) آمدند كه درباره يك چاه آب با يكديگر اختلاف داشتند .
يكی از آنها

پاورقی :
. 1 يعنی جبران كننده ، كه مقصود ، خلاق است .
. 2 نهايه ابن اثير ، ج / 3 ص . 457
. 3 " اعرابی " يعنی عرب باديه نشين . لغت " اعراب " كه در قرآن‏
آمده است . با آنچه كه ما امروز " اعراب " می‏گوييم كه جمع عرب‏
می‏گيريم يكی نيست . جمع عرب ، عرب است . اعراب و اعرابی معمولا به‏
باديه نشينها می‏گويند .