كارها كه نا آگاهانه در طريق رضای خداست ولی آگاهانه چنين نيست [ اجر
دارد يا نه ؟ ] مثلا يك بت پرست ممكن است چنين كاری بكند چنانكه حاتم‏
طائی كرد و امثال او می‏كردند ما احاديث زيادی در اين زمينه داريم درباره‏
كافرانی كه چنين كارهايی كرده اند از پيغمبر يا ائمه سؤال كرده اند آيا
اينگونه كارها نزد خدا بی اجر است ؟ جواب داده اند : نه ، بی اجر هم‏
نيست درست است كه عمده اجرها مال كارهای آگاهانه انسان است ، ولی‏
اينكه انسان به حس اخلاقی خودش پاسخ می‏دهد ، حس اخلاقی حسی جدا از حس‏
خداشناسی نيست بر عكس آنچه كه عده ای خيال كرده اند حس خداشناسی يك‏
حس است و حس اخلاقی حس ديگر ، حس اخلاقی همان حس خداشناسی است ولی‏
حس تكليف خداشناسی ، حس خداشناسی و حس تكليف خداشناسی است ، يعنی‏
حسی است كه به موجب آن انسان ، اسلام فطری را می‏شناسد ، بالفطره می‏شناسد
كه " عفو " مورد رضای معبود است ، بالفطره می‏شناسد كه خدمت به خلق‏
خدا و فداكاری برای خلق خدا مورد رضای معبود است ، بالفطره می‏شناسد كه‏
انصاف مورد رضای معبود است ، بالفطره می‏شناسد كه تن به ذلت و خواری‏
ندادن مورد رضای معبود است .

توجيه صحيح اخلاق

بنابر اين آنكه می‏گويد ريشه اخلاق در وجدان انسان است ، حرفش ، هم‏
راست است و هم راست نيست راست است به اين معنی كه واقعا قلب انسان‏
اينها را به او الهام می‏كند اما راست نيست به اين معنی كه