مذهبی می‏كند ، دست روی يك دگمه ديگر می‏گذاريد ، نوار ديگری به حركت در
می‏آيد و مثلا يك آوازه خوان ، آوازه خوانی می‏كند بستگی دارد كه شما دست‏
روی كدام نقطه بگذاريد .
حقيقتا روح انسان همين گونه است يعنی خدای متعال استعدادهای گوناگونی‏
در وجود انسانی گذاشته است مربيان بشر ، هر گروهی انگشت روی يكی از آن‏
استعدادها گذاشته اند در نتيجه يك وقت شما می‏بينيد ملتی به وجود می‏آيد
كه تمام اين ملت يكصدا حرفشان مثلا حماسه های سياسی و تعصبهای ملی است و
غير از اين چيز ديگری نيست و گويی فقط اين يك نوار در وجود اينها به‏
صدا در آمده ملت ديگری را می‏بينيد كه در اثر اينكه انگشت روی نقطه‏
ديگری از روح آنها گذاشته شده است همه دم از زهد و رياضت می‏زنند ملت‏
ديگر دم از چيز ديگر همچنين هر فردی دم از چيزی می‏زند در وجود هر فردی‏
همه اين استعدادها وجود دارد ولی انگشت روی يكی يا دوتا از اين‏
استعدادها گذاشته و آن را به صدا در آورده اند ، باقی ديگر خاموش است‏
هر مكتب اخلاقی ، انگشت روی يكی از خصلتهای روح بشر گذاشته است .
حال ، آيا در ميان تمام اين دگمه ها يك دگمه وجود دارد كه اگر دست‏
روی آن بگذاريم تمام اين نوارها به حركت در می‏آيند و به طور هماهنگ كار
خودشان را انجام می‏دهند يا نه ؟ اين هم خودش سؤالی است هر مكتبی كه‏
بتواند دست روی نقطه ای بگذارد كه با دست گذاشتن روی آن نقطه تمام‏
استعدادهای وجود انسان ، هماهنگ با يكديگر و بدون افراط و تفريط به‏
حركت در آيند ، آن مكتب ، مكتب جامعی است اين مطلب را فعلا به عنوان‏
مقدمه در نظر داشته باشيد تا وارد مطلب ديگری بشويم ، بعد