پاورقی : . 1 اسراء / . 36 . 2 بقره / . 78 . 3 انعام / . 116
قرآن راههای خطای انديشه را زياد ذكر كرده . مرتب ذكر میكند افرادی حرف
غلط میگويند ، اشتباه میكنند ، چرا اشتباه میكنند ؟ اين " چرا اشتباه
میكنند " را قرآن دارد . اينها خطا میكنند ، چرا خطا میكنند ؟ در چندين
آيه از آيات قرآن همين مطلبی كه آقای دكارت با اين صراحت ، قاعده اول
منطق خودش میداند [ ذكر شده است ] ( اين آيه قرآن است . قرآن كه مال
چهارده قرن پيش است ، اين را كه ديگر ما امروز نياوردهايم . ممكن است
بگوييد شما چرا جلوتر نفهميديد ؟ بسيار خوب ، ما نفهميديم ولی اين آيه
كه در كمال صراحت در قرآن هست و ما آن را تأويل نمیكنيم . يك وقت ما
يك آيهای را تأويل میكنيم ، آن يك حرفی است ) . قرآن يك منطقی دارد
كه پيروی از ظن و گمان را عجيب نهی میكند ، بعضی صريح و بعضی صريحتر (
نمیگويم بعضی اشاره و بعضی صريح ) : " « و لا تقف ما ليس لك به علم
" ( 1 ) ، در جای ديگر : " « ان هم الا يظنون »" ( 2 ) میگويند منطقی
دارند اما اين ، منطق گمان است نه منطق علم و يقين . اگر اينها
میخواستند به يقين خودشان اعتماد كنند چنين حرفی نمیزدند . در يك جا
صريح میگويد علت خطای اكثريت مردم پيروی از گمان است : " « و ان تطع
اكثر من فی الارض يضلوك عن سبيل الله »" اگر تو بخواهی اكثر مردم روی
زمين را پيرو باشی ، اگر بخواهی پيرو بشر باشی ( میخواهد بگويد پيرو بشر
نباش ) اين را بدان اكثر مردم روی زمين اين جورند كه تو را منحرف
میكنند ، چرا ؟ علت انحراف چيست ؟ " « ان يتبعون الا الظن و ان هم الا
يخرصون »" ( 3 ) زيرا جز گمان را پيروی نمیكنند و كارشان جز تخمين چيز
ديگری نيست .
به خدا اگر آدم در همين يك آيه دقت كند عجيب چيزی میبيند ، بعد در
خودش دقت كند ، بعد در مردم ديگر دقت كند ، میبيند اكثر افراد و
مكتبهای مخالف كه در مقابل همديگر قرار گرفتهاند او به جزم چنين میگويد
او به جزم چنان میگويد ، اگر دل او را بشكافی جز يك سلسله گمانها چيزی
نيست ، در دل او هم جز گمان چيزی نيست . البته ممكن است يكی حق باشد .
99 درصد مردم در عقايدی كه شديد از آن عقايد دفاع میكنند از علمشان دفاع
نمیكنند از گمانشان دفاع میكنند . راجع به خصوص
پاورقی : . 1 اسراء / . 36 . 2 بقره / . 78 . 3 انعام / . 116 |