منشأهای خطای ذهن از نظر قرآن
. 1 پيروی از ظن و گمان
و من خودم وقتی كه ديدم تمام آنچه كه اينها میگويند در قرآن وجود دارد ، خدا میداند حيرت كردم . مثلا اين [ مطلب كه عرض میكنم ] منطق ماده در قرآن است .
بايد جزو مفاخر او شمرد اين است كه به همين نكته پی برد كه اشتباه علماء
و فلاسفه بيشتر در اين است كه در قضاوت خودشان عجله میكنند . وقتی
میخواهند به مادهای استناد كنند ، قبل از آنكه آن ماده آنچنان برايشان
روشن باشد كه راه احتمال مخالف به كلی مسدود باشد ، لاقيدی به خرج میدهند
، همين قدر كه يك مطلب در ذهنشان كمی روشن شد كافی میدانند و فورا آن
را پايه فكر قرار میدهند ، و لهذا در اولين قاعده از چهار قاعده فكری
خودش گفت : من پس از اين تا چيزی برايم روشن نباشد ، آنچنان روشنايیای
كه هر كاری بخواهم بكنم كه در آن شك بكنم نتوانم شك بكنم و راه احتمال
خلاف بر من بسته باشد ، آن فكر را نمیپذيرم . بعد دو سه قاعده ديگر گفت
كه دنبال اين يك قاعده است ، و بعد گفت بنابراين من مسائل را تحليل
میكنم يعنی تجزيه میكنم تا بتوانم اجزايش را يك به يك بررسی كنم ببينم
روی آنها يقين دارم يا احتمال خلاف میدهم . بعد از تحليل باز تركيب
میكنم . در تركيب هم مراقبت میكنم كه روی اصول صحيحی تركيب بشود . بعد
استقصا میكنم كه چيزی از نظر من دور نمانده باشد و . . . ، ولی ريشهاش
همان يكی است .
اين را هم عرض بكنم كه علمای جديد نتوانستهاند برای منطق ماده مثل
منطق صورت قاعده درست كنند وشايد هرگز قاعدهپذير هم نباشد ، يعنی فقط
يك نوع تذكرات است : آقای بيكن تذكر میدهد كه بدان بشر در معرض اين
خطا هست ، پس اين خطا را نكن . هواهای نفسانی در فكر و عقيده تأثير
دارد ، گاهی آنچه كه تو میگويی زبان هوای نفست است نه زبان فكر و عقلت
، متوجهش باش . متوجه بت بازار باش ، اين چيزی كه میگويی تلقين
اجتماع است نه فكر عقل تو ، پس مواظبش باش . آنچه كه میگويی فكر تو
نيست ، تحت تأثير اكابر و اسلاف قرار گرفتهای و مطلب را قبول كردهای ،
اگر عظمت آنها را دور بريزی میبينی يقين نداری ، پس مواظبش باش .
منشأهای خطای ذهن از نظر قرآن . 1 پيروی از ظن و گمان و من خودم وقتی كه ديدم تمام آنچه كه اينها میگويند در قرآن وجود دارد ، خدا میداند حيرت كردم . مثلا اين [ مطلب كه عرض میكنم ] منطق ماده در قرآن است . |