چيزی استاتيك برسد " . بعد می‏گويد : تكامل را شما در همه جای دنيا
می‏توانيد به چشم ببينيد ( 1 ) .
اولا ، اينكه رسيدن انسان به كمال مطلق ممكن است يا ناممكن اساسا طرحش‏
غلط است . آيا بحث در اين است كه انسان به كمال مطلق می‏رسد يا نه ؟
كمال مطلق را در مقابل كمال نسبی قرار داده است ، ولی آنچه كه مقابل‏
كمال مطلق است كمال محدود است چون در كمال محدود نسبيت معنی دارد يعنی‏
يك كمال محدود نسبت به درجه پايين‏تر از خودش كمال است و نسبت به‏
درجه بالاتر از خودش نقص است ، و اين از آنجاست كه كمال روی حسابهای‏
ما ، يك مفهوم مشكك است ، كمال آنجا كه امر واقعی باشد به وجود بر
می‏گردد و همين جوری كه حقيقت وجود يك امر مشكك است و حقيقت مشكك‏
يعنی ما به الاشتراك با ما به الامتياز مراتبش يك چيز است ، كمال چنين‏
حقيقتی است ، پس بنابراين ، كمال بودن كمال نسبی است و جز كمال مطلق‏
كه ذات پروردگار باشد ، هر كمالی را كه در نظر بگيريم نسبت به مادون‏
خودش كمال است و نسبت به مافوق نقص . اينجا ، صحبت در اين نيست كه‏
آيا انسان به كمال مطلق ( به مفهوم فلسفيش ) می‏رسد يا نمی رسد ، بلكه‏
بايد مسئله را به اين شكل طرح كرد كه آيا انسان آخرين حد كمال ممكن دارد
يا ندارد ؟ يعنی كمال انسان كه كمال نسبی است آيا لايتناهی است ، يا
آخرين حد ممكن دارد ؟ راجع به حضرت خاتم الانبياء ( ص ) اين مسئله مطرح‏
است ، محيی الدين تعبيری راجع به ايشان دارد كه می‏گويد " نهاية السير
الكمالی " و در معنای خاتميت هم او می‏گويد : " الخاتم من ختم المراتب‏
باسرها "
به هر حال مسئله بايد به اين شكل طرح شود كه آيا انسان آخرين حد كمال‏
ممكن دارد كه وقتی به آن حد برسد ديگر برای انسان كمال بالاتر از آن فرض‏
نمی شود و بالاتر از آن وجوب وجود است ( 2 ) يا نه ! انسان هرچه كه برود
باز هم راه برای او باز است . در شرح صحيفه سيد عليخان اين مسئله را طرح‏
كرده است كه آيا صلوات بر پيغمبر ( ص ) برای ايشان اثری دارد يا نه :
فقط برای ما مفيد است و برای ايشان كه فوق حد نصاب است اثری ندارد ؟
عده‏ای آيه " « يا اهل يثرب لا مقام لكم » " را به يثرب انسانيت‏
تأويل می كنند و می‏گويند ، انسان حد نهائی ندارد ، آخرين حد كمال ممكن‏
ندارد و رسول اكرم ( ص ) هم هميشه در حال تكامل هستند .
از اين اشكال كه بگذريم اين حرف كه می‏گويند " آنچه به زندگی انسان‏
ارزش می‏بخشد تكامل است نه كمال " نيز حرف نادرستی است ! ( 3 )
در حركات اشتدادی ، هر مرتبه‏ای نسبت به مرتبه قبلی كمال است و نسبت‏
به مرتبه بعد نقص ، يعنی خود كمال هويت تدريجی دارد ، اينها خيال كردند
كمال يك مفهوم استاتيك

پاورقی :
1 - جدال با مدعی - چاپ اول - ص 53 و . 54

2 - ز احمد تا احد يك ميم فرق است
همه عالم در آن يك ميم غرق است

3 - در درس اسفار هم اين بحث را راجع به حركات افلاك مطرح كرده‏ايم‏
كه آيا به كمالی می‏رسد يا نمی رسد .