بيدارسازی را در كشورهای اسلامی آغاز كرد ، دردهای اجتماعی مسلمين را با
واقع بينی خاصی بازگو نمود ، راه اصلاح و چاره جوئی را نشان داد .
با اينكه در باره سيد جمال فراوان گفته و نوشته میشود ، ولی راجع به تز
اصلاحی او كمتر سخن میرود و يا من كمتر ديده و شنيدهام . به هر حال خوب
است بدانيم كه سيدجمال درد جامعه اسلامی را چه تشخيص میداده و راه چاره
را چه میدانسته است و چه راههائی برای وصول به هدفهای اصلاحی خويش
انتخاب میكرده است ؟
نهضت سيدجمال ، هم فكری بود و هم اجتماعی . او میخواست رستاخيزی هم
در انديشه مسلمانان به وجود آورد و هم در نظامات زندگی آنها . او در يك
شهر و يك كشور و حتی در يك قاره توقف نكرد ، هر چند وقت در يك كشور
به سر میبرد . آسيا و اروپا و افريقا را زير پا گذاشت . در هر كشور با
گروههای مختلف در تماس بود همچنانكه نوشتهاند در برخی كشورهای اسلامی
عملا وارد ارتش شد برای اينكه تا دل سپاهيان نفوذ نمايد . مسافرت سيد به
كشورهای مختلف اسلامی و بازديد آنها از نزديك سبب شد كه آن كشورها را
از نزديك بشناسد و ماهيت جريانها و شخصيتهای اين كشورها را به دست
آورد ، همچنانكه جهان پيمائيش و مخصوصا توقف نسبتا طولانيش در كشورهای
غربی او را به آنچه در جهان پيشرفته میگذشت و به ماهيت تمدن اروپا و
نيت سردمداران آن تمدن آشنا ساخت . سيد جمال در نتيجه تحرك و پويائی ،
هم زمان و جهان خود را شناخت و هم به دردهای كشورهای اسلامی كه
|