جنبشهای اصلاحی در تاريخ اسلام

گذشته از سيره و روش ائمه معصومين كه سراسر ، تعليم و ارشاد و جنبشهای‏
اصلاحی است ، در تاريخ اسلام حركتها و جنبشهای اصلاحی فراوان می‏توان يافت‏
كه از هيچ تاريخ ديگر كمتر نيست . ولی نظر به اينكه بررسی كافی درباره‏
اين جنبشها به عمل نيامده انسان ابتداء می‏پندارد تاريخ اسلام از نظر
جنبشهای اصلاح طلبانه تاريخی راكد و صامت است .
لا اقل هزار سال است كه اين انديشه در ميان مسلمانان ( ابتدا در اهل‏
تسنن و بعد در شيعه ) راه يافته كه در اول هر قرن ، يك " مجدد " و
احياء كننده دين ظهور خواهد كرد . اهل تسنن حديثی به اين مضمون به روايت‏
ابوهريره نقل می‏كنند : « ان الله يبعث لهذه الامة علی رأس كل مائة من‏
يجدد لها دينها . » خداوند در سر هر صد سال مردی برای امت بر می‏انگيزد
كه دين او را نوسازی كند و سامان دهد .
هر چند اين حديث از نظر سند اساسی ندارد و از نظر تاريخی هم تأييد
نمی‏شود و ما در جای ديگر به نقد اين حديث و اين تفكر پرداخته‏ايم ( 1 ) ،
ولی شيوع و رواج و قبول اين انديشه در ميان مسلمانان بيانگر اين حقيقت‏
است كه مسلمانان لا اقل در فاصله يك قرن ، انتظار مصلح يا مصلحان‏
داشته‏اند و عملا برخی نهضتها را نهضتهای اصلاحی تلقی می‏كرده‏اند .
اينست كه می‏گوييم : اصلاح و مصلح و نهضت اصلاحی و

پاورقی :
. 1 ده گفتار ، مقاله احياء فكر دينی .