قبل ازعبارت : « و من يخرج من بيته مهاجرا الی الله و رسوله
میفرمايد : « و من يهاجر فی سبيل الله يجد فی الارض مراغما كثيرا و سعة
هجرت كنيد، هر كس هجرت كند، در روی زمين مراغمهاوسعهها خواهد ديد (1).
قرآن در اينجا تعبير عجيبی دارد . دو آيه قبل از « و من يهاجر فی سبيل
الله »، آيه مستضعفين است : « ان الذين توفيهم الملائكة ظالمی انفسهم
قالوا فيم كنتم قالوا كنامستضعفين فی الارض قالوا ا لم تكن ارض الله
واسعة فتهاجروا فيها »( 2 ) وقتی ملائكه عدهای را قبض روح میكنند
میبينند پرونده آنها بسيار تاريك و سياه و پليد است . میپرسند : چرا
اينطور است ؟ ! جواب میدهند ما عدهای مردم بيچاره بوديم ، در محيطی
زندگی میكرديم كه دستمان به جايی نمیرسيد ، جبر محيط اجازه نمیداد ، و از
اين مهملات میبافند . ملائكه میگويند : اينها برای انسان عذر نيست اينها
عذر يك درخت است . درخت است كه نمیتواند از جای خود حركت كند . اگر
به درختی بگوئيم : چرا در كنار خيابانهای تهران پژمرده شدهای و صورت
برگهايت مثل آدمهای ترياكی
پاورقی :
1 - سعه يعنی فراخنايی ، يعنی میبيند زمين خدا خيلی فراخ است و محدود
نيست به آنجا كه او بوده . مراغم از ماده رغام است . رغام يعنی خاك
نرم . ارغام انف يعنی بينی را به خاك مالاندن . اينكه میگويند ارغام
انف در نماز مستحب است معنايش اينست كه انسان در سجده سرش را كه
روی خاك میگذارد ، يك مقدار خاك يا چيزی از جنس خاك مثل مهر يا سنگ
باشد كه سر بينی هم در حال سجده روی خاك قرار گيرد .
2 - سوره نساء ، آيه . 98