موجودی مختار و آزاد و انتخابگر است تاريخ در حركت خود نوسانات دارد ،
گاهی جلو میرود ، و گاهی به عقب بر میگردد ، گاه به راست منحرف میشود
و گاه به چپ ، گاهی تند میرود و گاهی كند و احيانا برای مدتی ساكن و
راكد و بی حركت میماند ، يك جامعه همچنانكه تعالی میيابد انحطاط پيدا
میكند ، تاريخ تمدنهای بشری جز يك سلسله تعاليها و سپس انحطاطها و
انقراضها نيست ، در عين حال همچنانكه " توين بی " مورخ و دانشمند شهير
معاصر گفته است : انحطاط تمدنها امری اجتناب ناپذير است ، ولی تاريخ
بشريت در مجموع خود يك خط سير تكاملی را طی كرده است .
بسوی آزادی از جبر طبيعت و اجتماع
ز - سير تكاملی بشريت به سوی آزادی از اسارت طبيعت مادی و شرائط
اقتصادی و منافع فردی و گروهی ، و به سوی هدفی بودن و مسلكی بودن و
حكومت و اصالت بيشتر ايمان و ايدئولوژی بوده و هست . اراده بشرابتدائی
بيشتر تحت تأثير محيط طبيعی و محيط اجتماعی و طبيعت حيوانی خودش شكل
گرفته و متأثر شده است ، ولی اراده بشر در اثر تكامل و فرهنگ و توسعه
بينش و گرايش به ايدئولوژی های مترقی ، در اثر تكامل فرهنگ و توسعه