فصل 19 حكمت مشرقيه ( 4 )

بحث رسيد به اينجا كه دو گونه حركت داريم ، حركت عرضی و حركت ذاتی‏
، به همان معنايی كه اين دو حركت را در جلسه پيش تفسير كرديم ، و در
اينجا دو سؤال مربوط به فصل گذشته پيش آمد ، يكی اينكه نياز حركت به‏
موضوع ثابت كه در آن فصل اثبات شد تكليفش چه می‏شود ؟ و جوابش را بيان‏
كرديم ، دوم اينكه آنچه در فصل گذشته گفتيم كه حركت نيازمند به موضوعی‏
است كه مركب از مما بالقوه و مما بالفعل باشد ، آن نيز تكليفش چيست ؟
مرحوم آخوند اينجا توضيح می‏دهند و می‏گويند آن مطلب را هم بايد تصحيح‏
بكنيم ، به اين شكل كه قائل به تفصيل بشويم و بگوييم : حركت چه حركتی‏
است ؟ اگر منظور حركتهای عرضی باشد ، ( بايد منظور مرحوم آخوند حركات‏
عارضه بر جسم باشد مثل حركاتی كه محسوس است و در مقولات چهارگانه كم ،
كيف ، اين و وضع رخ می‏دهد ) در اينگونه حركات راست است و موضوع بايد
بالقوه من جهة و بالفعل من جهة باشد ، و مستمر و ثابت در جميع زمانهای‏
حركت ، و اما اگر حركت ذاتی باشد ، ما نيازمند به موضوع حركت مما
بالقوه و مما بالفعل نيستيم .
ما اول نكته‏ای راجع به مطلب اول ذكر می‏كنيم [ و بعد به مطالب ديگر
می‏پردازيم ] . گفتند اگر حركت عرضی باشد ما نيازمند به موضوع مركب‏