" يادآوری و تلخيص فصل شانزدهم " ( 1 )
هدف اصلی فصل شانزدهم اثبات اين مطلب است كه هر حادث زمانی از يك امر ديگر متولد میشود و به وجود میآيد و به تعبير ديگر علت مادی دارد كه آن علت مادی به وجهی قبل از خودش وجود دارد . و نيز میتوانيم چنين تعبير كنيم كه برای حادث زمانی علت فاعلی كافی نيست و نياز به يك علت مادی نيز هست . برای اثبات اين مطلب برهانی ذكر كردند كه گفتيم در آن برهان نوعی مغالطه به كار رفته است و برهان ديگری بايد اقامه كرد . اين برهان را مرحوم آخوند در جاهای ديگر [ در غير اين مبحث ] ذكر كرده است و خلاصه آن چنين است : شیء يا واجب است يا ممكن يا ممتنع . ممكن يا نفس امكان ذاتيش برای موجود شدنش كافی است يا نه . اگر كافی باشد ، اين همان حادث و معلولی است كه از علت مادی بی نياز است . قدر مسلم اين است كه درباره چنين شی ای ازپاورقی : [ 1 - استاد در ضمن تدريس فصل 16 مكررا متذكر میشوند كه اين فصل هم از نظر ترتيب مطالب و هم از نظر عبارت بسيار مشوش و مبهم است . به همين دليل بعد از چند جلسه تدريس اين فصل كه از تكرار مطالب گريزی نبوده ، در عين حال اين جلسه را به مروری مجدد و اجمالی در اين فصل اختصاص داده اند . در همين درس نيز مطالب به تبع متن كتاب ارتباط منسجم و منطقی لازم را ندارد و ليكن كليه مطالب آن را بيان كرده و از بيان هيچ نكته ای غفلت نفرموده اند ] .