از نساخ باشد . مرحوم آخوند مرحله هفتم را تحت عنوان " قوه و فعل "
مطرح كرده ، حركت و سكون را در ذيل قوه و فعل مطرح كرده ولی تتمه احوال‏
حركت يك مرحله مستقلی شده است . مرحوم حاجی احتمال می‏داد كه اساسا اين‏
از نساخ باشد ، ولی نساخ چرا چنين كرده اند ؟ نساخ از اول ديده اند كه در
اينجا اگر يك مرحله مستقلی دست و پا نكنند جلد اول اسفار نه مرحله‏
می‏شود و عدد نه يك عدد شكسته است و حتما بايد تعداد مرحله‏ها يك عشره‏
كامله بشود والا با مرحله " فی العقل والمعقول " كه مرحله نهم می‏شود
تمام می‏شد . اتفاقا آنها اشتباه كرده اند و مرحله ها ده تاست اما مرحله‏
دهم همان جلد دوم اسفار ( چاپ قديم ) است يعنی بحث جواهر و اعراض كه‏
بحث مقولات است ، اين همان مرحله دهم است و بعضی از نسخه های اسفار به‏
اول مباحث جواهر و اعراض كه می‏رسد نوشته اند " المرحلة " ، و ننوشته‏
اند مرحله چندم . اين همان مرحله عشره است . چون همانطور كه در "
منظومه " آمده مباحث جواهر و اعراض در " منظومه " جزء امور عامه‏
است و جلد اول و دوم اسفار به چاپ قديم و اول تا پنجم اسفار به چاپ‏
جديد مباحث امور عامه است و ده مرحله هم هست يعنی ابتدای جلد چهارم‏
بايد بنويسند " المرحلة العاشرش " كه شامل جلد چهارم و پنجم ( چاپ‏
جديد ) می‏شود . ولی نساخ توجه نكرده اند كه مباحث جواهر و اعراض جزء
امور عامه است و خود يك مرحله مستقلی است . گمان كرده اند كه امور
عامه با بحث " فی العقل والمعقول " پايان می‏پذيرد پس بايد " فی‏
العقل والمعقول " مرحله دهم باشد .
8 - اينها همه دليل است كه اسفار از اول كه تهيه شده است به صورت‏
يادداشت هائی تهيه شده و خود مؤلف نرسيده است كه برای مرتبه دوم‏
پاكنويس كند و به آنها نظم دهد . تنها اينها نيست ، قرائن بسيار زيادی‏
بر اين مدعا وجود دارد ، در اسفار مكرر در مكرر مطلبی را كه در گذشته‏
بحث كرده اند می‏گويند " وسيجی‏ء " و مطلبی را كه در آينده می‏خواهند
بگويند می‏گويند " قدمضی " . شايد در آن ترتيبی كه خود ايشان در نظر
داشته اند اول همين طور هم در نظر