تبيين تكامل در پديده های طبيعی
و اما تكامل هايی كه در طبيعت هست مثل رنگ كه افزايش پيدا میكند يا جنين كه بزرگتر میشود ، در اينجا يك حرف دقيق ديگری هست ، معنای اين حرف اينست كه : شیء طبيعی در هر مرتبه ای كه حادث میشود ، حدوثش مساوی است با زوالش ولی گاهی استعدادها شدت پيدا میكند ، هر استعدادی دارای استعداد يك فعليت است كه آن فعليت كه پيدا شد استعداد يك فعليت در مرتبه عالی تری را پيدا میكند ، نه اينكه آنی كه در مرتبه قبل باقی میماند و روی هم اضافه میشود ، همچنان كه در نظر بدوی چنين بنظر میرسد ، نه ! طبيعت هر چه را كه بدست میآورد در آن بعد ، از جنبه طبيعی " او " نيست ، ولی هر قدمی را كه طی میكند در قدم بعد استعداد مرتبه كاملتر قرار دارد ، مثلا جنين دررحم از نظر چشم دقيق فلسفی ( نه چشم ظاهری ) هر چه را كه بدست میآورد آنا فانی میشود ولی فنای آن مساوی است با استعداد بدست آوردن مرتبه كاملتر ، يعنی بدن آن بعد در آن قبل هيچی نبود ولی در آن بعد بطور كاملتر بوجود آمد ( چون استعداد كاملتر شده است ) . در مقام تشبيه مثل اينست كه بدن در هر آن فانی شود و در آن بعد بدن كاملتری به آن بدهند ، ولی در حقيقت اينجور نيست چون در باب حركت مراتب از هم مجزا و منفصل نيستند .