بود ، اما درباره امكان چطور ؟

3 - امكان حادث است يا مبدع ؟

بعد از ماده نوبت می‏رسد به " امكان " . در مورد امكان استعدادی چه‏
می‏توان گفت ؟
در مورد امكان استعدادی معمولا می‏گويند كه امكان استعدادی و استعداد يك‏
چيز است وقتی به ماده نسبت دهيم " استعداد " و وقتی به صورت نسبت‏
دهيم " امكان " ناميده می‏شود .
چنين چيزی كه به اعتباری امكان و به اعتبار ديگر استعداد ناميده می‏شود
، ماهيتش چيست ؟ در بعضی جاها تصريح می‏كنند كه از مقوله كيفيت است ،
كيفيت استعدادی و در بعضی جاها تصريح می‏كنند كه از مقوله اضافه است‏
يعنی يك تناقضی در كلماتشان وجود دارد . حاجی بيانی دارد كه می‏خواهد
بگويد هر دو درست است . حاجی می‏گويد : در اينجا دو چيز وجود دارد ، يكی‏
استعداد كه در ماده است و از مقوله كيف است ولی همين استعداد ملزوم‏
يك اضافه است كه آن امكان استعدادی است . ولی اين گفته حاجی درست‏
نيست چون ما راهی برای اثبات دو چيز نداريم ، و راه اثباتی كه در اينجا
هست همان برهانی است كه ذكر شد و اين برهان دو چيز را اثبات نمی كند ،
و فرضا اگر به امكان استعدادی شيئيت بدهيم اشكال می‏شود كه خود آن چه‏
وضعی دارد ؟ اگر حادث باشد آن نيز به ماده و امكان نياز دارد . به اين‏
معنی كه وجود زيد كه حادث است مسبوق به امكان است و مسبوق است به‏
ماده ای كه حامل امكان است و خود آن امكان هم شی ای است كه حادث است‏
و بنابراين مسبوق است به امكان ديگر الی مالانهايه كه اين محال است .
ولی اگر [ امكان را ] اضافه بدانيم اين اشكال پيش نمی آيد ، چون اضافه‏
در حقيقت مقوله نيست بلكه انتزاعی است .
در اين مورد بيان آقای طباطبائی بيان بهتری است ، ايشان می‏گويند در
واقع امكان استعدادی و ماده يك شی‏ء هستند و از تعبير حامل و محمول نبايد
به اشتباه