پاورقی : 1 - مرحوم آخوند به اين نظريه تمايل دارد و لذا در اينجا راجع به حرف مشائين میگويد : عندهم .
مكان چيست ؟ مقصود از اينكه میگوئيم اين جسم در اين مكان قرار دارد ،
چيست ؟ و مكان جسم چيست ؟
درباب مكان در ميان قدما اختلاف نظر بوده است . شيخ اشراق مدعی است
كه مكان حقيقتی است مستقل از اجسام يعنی اجسام مادی كه در عالم وجود
دارد در فضائی قرار دارند كه آن فضا غير از آن اجسام است و اجسام در آن
فضا جا گرفته اند ، آن فضا خودش ثابت است وقتی كه جسم حركت میكند
قسمتی از فضا را رها میكند و قسمت ديگری را میگيرد . اين فضا را بعد
مجرد مینامند و اشراقيون قائلند كه غيرمتناهی است . اين يك نظريه
درباب مكان ( 1 ) .
نظريه ديگر درباب مكان متعلق به بوعلی و فلاسفه مشاء است . مطابق اين
نظريه مكان از همين اجسام به وجود میآيد ، اگر اين اجسام نباشند مكانی هم
نيست . مطابق نظريه شيخ اشراق اگر تمام اجسام عالم معدوم شود ، باز چيزی
وجود دارد كه همان فضای خالی از اجسام است ولی مطابق نظريه بوعلی اگر
تمام اجسام معدوم شود فضائی هم وجود نخواهد داشت و معدوم شدن آنها با
معدوم شدن تمام ابعاد مساوی است و فضا ساخته ذهن انسان است كه آن را از
اجسام انتزاع میكند و در حقيقت از اجسام پديد آمده است و هر جسمی به
اندازه خودش قسمتی از فضا را تشكيل داده است . ما به اندازه بدنمان
فضاء ايجاد كرده ايم و اگر نبوديم ناچار بايد جسم ديگر آن فضا را پر
میكرد . فلاسفه مشاء بر همين اساس قائل به امتناع خلاء بودند و میگفتند
معنای خلاء اين است كه فضا باشد و جسم به وجود آورنده آن نباشد و اين
محال است .
بنابراين نظريه كه اساسا فضا را همين اجسام به وجود میآورند ، مكان
يعنی نسبت اشياء به يكديگر . هر جسمی محاط است به اجسامی مثلا ما محاط
هستيم به زمين و لباس و هوا و نظاير آن ، مكان عبارت است از سطح مقعر
جسم
پاورقی : 1 - مرحوم آخوند به اين نظريه تمايل دارد و لذا در اينجا راجع به حرف مشائين میگويد : عندهم . |