فصل 17 فعل بر قوه مقدم است

مطالب اين فصل دنباله همان بحث سابق است كه در اينجا تحت عنوان فصل‏
مستقلی بحث كرده اند . در بحث گذشته گفتيم : " كل حادث مسبوق بقوش و
مادش تحملها " و گفتيم حدوث به معنای به فعليت رسيدن قوه است ، پس‏
فهميده شد كه هر فعليتی مسبوق به قوه است و به اين ترتيب ثابت كرديم‏
تقدم قوه را بر فعليت و در ضمن تقدم ماده را بر صورت . چون همان چيزی‏
را كه با قوه می‏سنجيم و فعليت می‏ناميم . اگر با ماده بسنجيم می‏گوئيم‏
صورت . نتيجه ای كه از اين بحث گرفتيم اينست كه قوه بر فعليت و ماده‏
بر صورت تقدم دارد . ولی آيا مطلب همين است .
مرحوم آخوند می‏فرمايند از حرفهای گذشته نبايد بطور مطلق چنين استنتاجی‏
كرد كه قوه هميشه بر فعليت تقدم مطلق دارد ، بلكه فعليت تقدم دارد بر
قوه به انحائی از تقدم و قوه تقدم دارد بر فعليت به نوع خاصی از تقدم .
خلاصه حرف ايشان اين است كه قوه بر فعليت تقدم زمانی دارد ، يعنی قوه‏
هر چيزی اگر با فعليت همان چيز مقايسه شود ، اين قوه تقدم زمانی دارد ،
چون معلوم است كه شی‏ء در زمان اول بالقوه است و در زمان بعد فعليت‏
پيدا می‏كند . پس در امور جزئی و خاص مثلا اين درخت ، در زمان اول‏
بالقوه هست و در زمان ثانی بالفعل . ولی اگر قوه و فعليت را از لحاظ
های ديگر مقايسه بكنيم ، انحائی از تقدم برای فعليت ( و به تعبير ما
برای صورت بر ماده ) خواهيم ديد :