بحث چهارم : شيخ چون زمان را واقعی میداند بايد حركت قطعيه را قبول
داشته باشد
وجه چهارم باز هم توجيهی است . شيخ مباحث حركت را در " طبيعيات شفا " آورده است ( 1 ) . شيخ مباحث حركت را در دو مقاله از مقالات فن اول طبيعيات آورده است و در يك فصل از فصول مقاله اول بحث حركت قطعی و توسطی را باز كرده و در فصل بعد درباره زمان بحث و شكوك و شبهاتی را كه در اين زمينه وارد شده بود ، بيان و رسيدگی نموده است . شيخ نقل میكند كه عده ای ( همين طور كه در قرون معاصر هم هستند ) در عصر قديم منكر وجود زمان در خارج بوده اند و میگفتند آنچه را كه ما به عنوان زمان برايش وجود خارجی خيال میكنيم امری موهوم است . اينكه آيا آنچه واقعا تحت عنوان زمان میناميم مثل ديروز و امروز و فردا و ميليونها سال پيش و ميليونها سال بعد و خلاصه هر قطعهای از زمان ، به عنوان يك كشش خاصی ، در خارج موجود است و يا صرفا امری ساخته و پرداخته ذهن ماست ؟ اين مسأله حل كردنش به سادگی ممكن نيست و از دقايق مخصوصی برخوردار است . ما هم فعلا در اينجا در مقام بحث از اين مسئله نيستيم و فقط بهپاورقی : 1 - اصولا برای اولين بار مرحوم آخوند است كه در بين حكمای ما بحث حركت را از طبيعيات به الهيات منتقل میكند .