ذهنی بودن حركت قطعيه در نظر بوعلی
مرحوم آخوند به اينجا كه میرسد ابتدا مطلبی را مفصلا از شيخ نقل نموده سپس میفر مايد : " و فيه مواضع من الانظار نقضا و احكاما " ، در اين مطلب ما نظراتی ردی و انكاری و نيز اثباتی و توجيهی داريم . و اما مطلب شيخ ، در رد وجود ممتد و متصل برای حركت میباشد . يعنی فرضا وقتی كه كبوتری از ديواری به ديوار مقابل پرواز میكند اگر بگوئيم اين حركت امری است كشش دار و به عبارت ديگر دارای دو جور امتداد يكی مكانی و ديگری زمانی میباشد از طرفی كششی است كه دو سر آن منطبق است با دو ديوار " الف " و " ب " و از سوی ديگر همين زمان پرواز بين دو ديوار را كه مثلا يك ثانيه است اگر ملاحظه كنيم اين حركت كششی است منطبق با ابتدای اين ثانيه و انتهای آن . شيخ میگويد ، اين نحو وجود متصل و ممتد بين مبدا و منتها برای حركت ، امريست معقول و ذهنی و نه واقعی و خارجی و چون اين كلام از دو جزء تشكيل شده يكی كار و ساخته ذهن بودن اين نوع حركت و ديگری در خارج معدوم بودن آن ، لذا شيخ هم در اثبات آن دو بيان جداگانه دارد . و اما اينكه حركت متصل و ممتد وجود خارجی ندارد ، زيرا شیء مشغول به حركت مادام كه به انتهای مسافت نرسد هنوز حركت وجود تام و تمامی نخواهد داشت كه بگوئيم " اين " حركت است ، چون جزئی از حركت ( كه همان باقيمانده مسافت تا مقصد باشد ) باقی است ، و وقتی هم كه شیء به مقصد رسيد ، او ديگر ساكن است ، هيچ چيزی كه بتوان به آن حركت گفت وجود ندارد و به عبارت ديگر وقتی شیء در حال