نظر ملاصدرا درباره ماده : تا اينجا مرحوم آخوند نظر بوعلی را بيان
میكند كه ماده حقيقتی است مبدع و صور و نفوس و اعراض آنها حادثهای
زمانی هستند . ولی در اينجا يك نظر دقيق و راقی تر هست و آن اينكه وقتی
واقعيت هيولای اولی را رسيدگی میكنيم میبينيم كه ماده اولی چيزی نيست و
حتی خود بوعلی نيز تا اين مقدار را قبول دارد . وقتی میگوئيم صورت محصل
ماده است به اين معنی نيست كه محصل شیای و متحصل شیء ديگری است ، بلكه
تركيب ماده و صورت تركيب اتحادی است نه انضمامی . شیء مركب از ماده
و صورت زوجی نيست كه نيمی از آن قديم و نيمی ديگر حادث باشد . فلاسفه
بعدها به تركيب اتحادی رسيدند كه از سيد صدر شروع شد و مرحوم آخوند نظر
او را گرفته و قبلا اين بحث مطرح نبود .
حقيقت مطلب اين است كه اين محصل كه حادث است ماده هم در ضمن آن
وجود دارد يعنی از آن انتزاع میشود ، مثل جنس و فصل است . در جنس و
فصل نمی گوئيم كه آنها دو چيز هستند مثلا نمیگوئيم حيوان به ناطق ضميمه
میشود و انسان را تشكيل میدهد بلكه میگوئيم حيوان در ضمن ناطق و هم در
ضمن ناهق وجود دارد ، اگرناطقيت حادث باشد حيوانيت نيز حادث است .
مثلا اگر بگوئيم عدد پنج نبود و حادث شد نبايد خيال كرد كه عدديت آن
چيزی است كه از قبل وجود داشت و پنج بودنش حادث شد ، نه اينطور نيست
، اصل عدديت آن نيز با پنج حادث شده است ( 1 ) . به اين ترتيب مرحوم
آخوند رسيده است به حدوث عالم .
پاورقی :
1 - اشكال : وقتی ماده را تا اين حد از شخصيت انداختيد ، چنين ماده ای
چطور می تواند حامل امكان باشد ؟
پاسخ : همانطور كه در مورد جنس و فصل نمی توان گفت با رفتن فصل جنس
باقی می ماند در اينجا نيز نمی توان گفت با رفتن صورت ماده باقی میماند
، صورت كه برود ماده نيز با آن میرود و به همين دليل نظر ما اين است كه
برهان فصل و وصل درست نيست با اينكه مرحوم آخوند آنرا درست میداند .
خود مرحوم آخوند در بعضی از گوشه های مطالبش به اين مسئله رسيده است كه
بنابراين نظريه تبادل صور بر ماده واحده >