گفته میشود كه اگر امكان ذاتی شیء برای تحققش كافی نباشد نحوه وجودش
وجود تعلقی است يعنی چيزی است كه حالت شیء ديگر است ، اين حالت شیء
ديگر و وابستگی به شیء ديگر ذاتی اوست و اين معنای قابليت داشتن آن شیء
است [ و از اين طريق ماده اثبات میگردد ] . سپس از همينجا كه هر
مادهای برای هر صورتی قابل نيست و رابطه خاصی ميان ماده و صورت بعدی
وجود دارد ، حالت خاص و اضافه خاصی اثبات میشود كه به امكان استعدادی
نامگذاری میشود ( 1 ) .
مثلا صورت زيد ، نفس زيد ، كه حتما موجود ممكنالوجود است والا وجود
پيدا نمی كرد ، صرف امكان ذاتيش كافی نيست برای موجود شدن زيرا اگر
كافی بود از ازل موجود میبود . پس نحوه وجودش نحوه وجود تعلقی است كه
به يك شیء خاص تعلق و اضافه دارد پس شیای قبلا وجود داشته كه آن شیء
قبلی قابل اوست و در آن شیء قبلی امكان تبدل به اين شیء وجود داشته است
. اين اضافه يك رابطه دارد با گذشته و يك رابطه دارد با آينده . از آن
جهت كه با آينده رابطه دارد به آن امكان استعدادی میگويند . يعنی اين
صورت ، امكان وجود در اين ماده را دارد و از آن جهت كه به ماده نسبت
داده میشود میگويند " استعداد " و در واقع يكی هستند ( 2 ) .
پاورقی :
1 - امكان استعدادی كه از آن به اضافه تعبير میكنيم ، در حقيقت تعبير
اضافه تعبير جامعی است زيرا جنس الاجناس است ، جوهر و ماهيت خاصی را
مشخص نمی كند ، ولی ما بيش از اين راهی برای تعيين نداريم . لذا بايد
بگوئيم در اينجا اسم عامی است برای اضافات مجهولة الاسامی يعنی برای
انواعی از اضافهها كه نمی توانيم آنها را تعيين كنيم .
2 - پرسش : بنابراين كلمه امكان استعدادی يك كلمه ساختگی است ؟
استاد : بله ساختگی است و معنای ساختگی بودنش همين است كه مرحوم
آخوند گاهی میگويد اين امكان همان امكان ذاتی است و گاهی میگويد امكان
فقط در لفظ امكان است وگرنه جز اضافه و نسبت چيز ديگری نيست . نسبتی
ميان اين شیء و آن شیء است كه اين نسبت را از آن جهت كه با آينده
نسبت دارد امكان استعدادی میناميم و هيچ وجه اشتراكی با امكان ذاتی
ندارد .