فصل 17 فعل بر قوه مقدم است
مطالب اين فصل دنباله همان بحث سابق است كه در اينجا تحت عنوان فصل مستقلی بحث كرده اند . در بحث گذشته گفتيم : " كل حادث مسبوق بقوش و مادش تحملها " و گفتيم حدوث به معنای به فعليت رسيدن قوه است ، پس فهميده شد كه هر فعليتی مسبوق به قوه است و به اين ترتيب ثابت كرديم تقدم قوه را بر فعليت و در ضمن تقدم ماده را بر صورت . چون همان چيزی را كه با قوه میسنجيم و فعليت میناميم . اگر با ماده بسنجيم میگوئيم صورت . نتيجه ای كه از اين بحث گرفتيم اينست كه قوه بر فعليت و ماده بر صورت تقدم دارد . ولی آيا مطلب همين است . مرحوم آخوند میفرمايند از حرفهای گذشته نبايد بطور مطلق چنين استنتاجی كرد كه قوه هميشه بر فعليت تقدم مطلق دارد ، بلكه فعليت تقدم دارد بر قوه به انحائی از تقدم و قوه تقدم دارد بر فعليت به نوع خاصی از تقدم . خلاصه حرف ايشان اين است كه قوه بر فعليت تقدم زمانی دارد ، يعنی قوه هر چيزی اگر با فعليت همان چيز مقايسه شود ، اين قوه تقدم زمانی دارد ، چون معلوم است كه شیء در زمان اول بالقوه است و در زمان بعد فعليت پيدا میكند . پس در امور جزئی و خاص مثلا اين درخت ، در زمان اول بالقوه هست و در زمان ثانی بالفعل . ولی اگر قوه و فعليت را از لحاظ های ديگر مقايسه بكنيم ، انحائی از تقدم برای فعليت ( و به تعبير ما برای صورت بر ماده ) خواهيم ديد :