پاسخ آخوند به اشكال فخر رازی بر برهان چهارم
استدلال فخر رازی ادامه دارد ولی آخوند در همينجا درصدد جواب برآمده میگويد ، تشكيك فخر رازی در اينكه صورت جسميه در اجسام واحد
جهت نيز محرك ذات خود باشد ، لازم ، میآيد كه تمام اجسام در جميع
حركات يكسان باشند چون در جسميت مشتركند .
فخر رازی میگويد در هر جسمی سه چيز تشخيص داده میشود ، يكی ماده جسم ،
يكی صورت جسم ، و سوم آن چيزی كه خاصيت جسم مینامند يعنی قبول ابعاد
ثلاثه . معنی قابل ابعاد سه گانه بودن اينست كه در هر جسمی سه خط عمود بر
هم ( طول عرض عمق ) میشود فرض كرد . شكی نيست كه همه اجسام در اين
صفت ( قابليت ابعاد ثلاثه ) مشتركند ولی در صورت جسميه چطور ؟ دليلی
نداريم كه صورت جسميه در همه اجسام يكی باشد و اگر كسی اشكال كندوقتی
خاصيت همه اجسام يكی شد لابد صورت جسميه يكی است ، پاسخ اينست كه
ضرورتی ندارد امور متخالفه لازم واحد داشته باشند ؟ شايد صورتهای جسميه در
همه اجسام مختلف ولی در عين حال تمام اجسام در اين لازم واحد اشتراك
داشته باشند . و اما آن چيزی كه در ماده بنام ماده تشخيص داديم ، در اين
مورد هم برهانی وجود ندارد كه ماده همه اجسام را يكی بداند ، شايد هر
جسمی ماده خاص خود را داشته باشد . بنابراين از اين سه چيز كه در جسم
تشخيص داديم فقط خاصيت سه بعد داشتن در همه اجسام بطور قطع مشترك است
و ممكن است اجسام در ماده و صورت جسميه مختلف باشند و ركن مقدم جسم هم
ماده و صورت جسميه است نه سه بعد داشتن كه يك صفت و نسبت است . پس
اين برهان شما كه اگر جسم متحرك لذاته باشد بايد همه اجسام حركات
مشترك داشته باشند مخدوش است زيرا آنچه كه جسميت جسم بدان است بيان
شد كه در همه يكسان نيست ولی اگر مقصود از جسميت سه بعد داشتن است در
اين صورت از لفظ جسم كه معنی ديگری دارد برای خاصيت آن استفاده شده و
برهان شما نادرست است .
پاسخ آخوند به اشكال فخر رازی بر برهان چهارم استدلال فخر رازی ادامه دارد ولی آخوند در همينجا درصدد جواب برآمده میگويد ، تشكيك فخر رازی در اينكه صورت جسميه در اجسام واحد |