اشكال را اينطور هم میشود بيان كرد كه : فرض اينستكه علت ، علت تمام
حركت و تغيير است و با همان مرتبه اول از حركت وجود دارد ، چرا با
آنكه علت تامه وجود دارد اجزاء بعدی يكجا حاصل نمی شود و از علت خود
تخلف پيدا میكنند ، و از علت منفك میشوند ، اما به اين بيان ذكر
نكردند چون ممكن است كسی جواب دهد كه وجود مراتب سابق ، شرط وجود
مراتب لاحق است ، و تا آنها نيايند علت تامه مراتب بعدی حاصل نيست .
اشكال را به همان صورت اول بيان كردند كه چگونه با وجود علت تامه مرتبه
اول ، خود مرتبه اول معدوم میشود و حال آنكه با فرض وجود علت ، معلول
نبايد از آن منفك شود .
لذا بايد علت متغير را متغير دانست تا اشكال رفع شود ، چون در اين
صورت خود علت حركت هم متغير است و هر مرتبه ای از آن ، علت درجه ای
از حركت است . اين برهان " علةالمتغير متغير " است ، ولی همان طور
كه سابقا گفتيم با توجه به اين قاعده در حادثها به طور متسلسل علل متغيره
بايد وجود داشته باشد ، در حاليكه اين محال است و تسلسل لازم میآيد و
بالاخره بايد به ثابت برگردد . اين اشكالی است كه بايد جوابش را
درآينده بيان كنيم .
پس از روشن شدن اينكه " علة المتغير متغير " ، اضافه میكنيم كه : در
حركات عرضی مثل حركت سنگ و آب و مانند آنها ، طبق قاعده ای كه قبلا
ذكر شد كه علت حركت در اينها خود طبيعت آنها است نه يك شیء مفارق و
خارجی ، بايد خود طبيعت اين اشياء متغير باشد . چون علةالمتغير متغير ،
و مفروض اينستكه خود طبايع در اينجا علت حركت هستند ، پس علت متغير
هستند و بايد طبق قاعده فوق متغير باشند ، و اين همان حركت در جوهر است
، يعنی اين صور نوعيه تا خودشان متغير نباشند ممكن نيست تغيير و حركت
در ظاهر آنها پيدا بشود .
حال كه اين قاعده و نتايج آن درست روشن شد ، بايد اشكالی را كه سابقا
به آن اشاره شد جواب دهيم كه چگونه حادثهای متغير به ثابت منتهی میشوند
، و تسلسل در متغيرات پيدا نمی شود و قاعده " علةالمتغير متغير " نيز
نقض نمی گردد .
|