( فصل 21 ) كيفيت ربط متغير به ثابت ( 1 )
در بحثهای قبل گفته شد كه در عالم يك سلسله تغييرات وجود دارد ، و اين تغييرات معلل به يك سلسله علل هستند ، و آن علل بايد متغير باشند تا اين تغييرات را بوجود بياورند ، و چون علت مباشر تغييرات طبيعت ، خود طبيعت است ، صور جوهريه است ، پس ناچار بايد خود اين صور جوهريه متغير باشد . در اينجا اين سؤال پيش میآيد كه خود آن علتهای طبيعت چطور میشود متغير نباشد ؟ و اگر آنها هم متغير باشند بايد طبق قاعده " علةالمتغير متغير " علت آنها نيز متغير باشد و همچنين بايد بطور غير متناهی به يك سلسله علل متغير برسيم كه اصلا به يك علت ثابت منتهی نشود . براهين تسلسل اين را باطل میكند ، اين اشكالی است كه در اينجا پيدا میشود . جواب میدهند كه متغير آنوقت نيازمند است به علت ، آنهم علتی كه مثل خودش متغير باشد ، كه آن تغير صفت ذاتی متغير نباشد ، اما اگر تغير صفت ذاتی متغير شد ، به يك اعتبار میتوانيم بگوييم نيازی به علت نيست ، و به تعبير ديگر میتوانيم بگوييم نيازی به علت متغير نيست ، بلكه ثابت میتواند علت متغيری باشد كه تغيير صفت ذاتی او است . اكنون اين دو اعتبار را تشريح كنيم و ببينيم مقصود از اين دو اعتبار چيست ؟