يجعله عالما ( 1 ) .

پاورقی :
1 - اشكال : بالاخره علم هم يك چيزی است كه قبلا خارجيت نداشت كه‏
معلم آن شی‏ء متحصل را بياورد و بر جاهل اضافه كند و نقشش فقط تأليف‏
باشد ، بلكه عالم علم را در جاهل جعل و خلق می‏كند ، پس همه جعلها جعل‏
بسيط است .
پاسخ : نه همه جعلها جعل بسيط نيست ، مثلا جعله قائما يعنی قيام را
برای او خلق كرد . شما درباب قيام اين را خوانده ايد كه قيام چون عرض‏
است وجود مستقل و لنفسه ندارد : يعنی وجوده لنفسه عين وجود لغيره فی‏
الخارج .
اشكال : بله ولی بالاخره در وجود است .
پاسخ : نه ، دو وجود نيست اگر دو وجود باشد معنايش اينستكه جاعل يجعل‏
القيام در درجه اول ، بعد يجعل القيام المجعول لزيد ، و يا می‏گوييم زيد
موجود ، اضافه اش با وجود چيز ديگر مثل قيام ، يك امری است غير از
خودش و زائد بر ذاتش . آنهائيكه قايل به صيرورت بودند تقريبا چنين‏
حرفی می‏زدند . هر دو احتمال غلط است ، هر دو وجه غلط است . وجود قيام‏
لنفسه عين وجوده لغيره و اين اضافه ای كه اينجا هست مقوم وجود قيام است‏
، اين وجود قيام ، اينجور نيست كه دو وجود باشد ، يك وجود لنفسه و يك‏
وجود لغيره ، و همچنين اينجور نيست كه يك وجود باشد ولی اضافه زائد بر
ذاتش باشد ، بلكه وجود است و نحوه اش نحوه تعلقی و اضافی است و اينجا
اگر ما بخواهيم اسم جعل بسيط برايش بگذاريم بحسب اعتبار است نه بحسب‏
حقيقت يعنی دو وجود نيست . جعل قيام ، چيزی غير از جعل زيد قائما نيست‏
.
اشكال : پس بعد از جعل يك زيدی است و يك قيامی .
پاسخ : ما كه نگفتيم وجود قيام عين وجود زيد است ، گفتيم وجود القيام‏
لنفسه عين وجوده لزيد ، والا وجود زيد يك ماهيتی دارد و وجود قيام ماهيت‏
ديگر ولی وجود ماهيت قيام وجود تعلقی است .
اشكال : پس باز هم جعل وجود تعلق است ، و بالاخره جعل بسيط است .
پاسخ : جعل وجود تعلق ؟ ! شما خيال می‏كنيد تعلق زايد بر وجود است ؟ !
نه اينجور نيست ، وجود ناعت ، يعنی جعل الصفة است ، وجعل الصفة با جعل‏
الشی‏ء موصوفا به هذه الصفة يكی است . خوب اين را می‏گوييم جعل تأليفی ،
پس در جعل تأليفی مجعول داريم و مجعول له ، ولی در جعل بسيط مجعول و
مجعول له نداريم ، تنها جعل ذات‏الشی ء است . در قرآن كريم هم جعل به هر
دو نحو آمده است " جعل الظلمات والنور " اين جعل بسيط است يعنی خلق‏
، و يك وقت می‏فرمايد " جعلكم خلائف فی الارض " و اين جعل تأليفی ، و
اين غير جعل " كم " و جعل " خلافه " است ، بلكه " جعلكم خلائف "
است ، يعنی شما موضوع هستيد . >