فصل ( 23 ) حركت در چه مقولاتی واقع میشود و در چه مقولاتی واقع نمیشود
( 1 )
عنوان اين فصل اينست كه : " ای مقولة تقع فيها الحركة و ای مقولة من المقولات لاتقع فيها الحركة " . بنا را بر اين میگذاريم كه مقولات همان ده مقوله ارسطوئی است ، چون تأثيری در مطلب ندارد كه مقولات چند تا است ، فرض میكنيم همان جوهر و نه مقوله عرضی است . آيا در همه اين ده مقوله حركت ممكن است ؟ اين سؤال معنايش اينست كه : آيا اين ده مقوله همه به نحوی هستند كه نسبت متحرك با اين مقوله بحيثی باشد كه له فی كل آن فرد منتزع من المقولة ؟ يعنی آيا ممكن است حركتی داشته باشيم و معنای اين حركت اين باشد كه متحرك در هر آنی فردی از جوهر را بالقوه دارد ، و همچنين مقولات ديگر را . مرحوم آخوند مطلب را اينجور عنوان كرد كه حركت از نظر اينكه ضعيفة الوجود است به 6 چيز تعلق دارد . كه بدون اين 6 چيز تحقق پيدا نمی كند : يكی فاعل يعنی ما عنه الحركة ، يكی قابل كه ما به الحركه ( و در بعضی اصطلاحات نادر ، ما له الحركة ) و سوم مبدأ حركت كه ما منه الحركة و چهارم منتهای حركت كه ما اليه الحركة و پنجم مقوله ای كه متحرك در آن حركت میكند يعنی ما فيه