همبستگی تضادها ، به شدت از آن دفاع میكنند و مدعی هستند كه رابطه جزء
با كل در طبيعت ، رابطه ارگانيكی است نه مكانيكی ، ولی آنجا كه در مقام
اثبات برمیآيند جز رابطه مكانيكی را نمیتوانند اثبات كنند . حقيقت اين
است كه روی اصول فلسفه مادی ، اثبات اينكه جهان در كل خود به منزله يك
اندام است و رابطه اجزاء با كل رابطه عضو با اندام است غير قابل اثبات
است . فلاسفه الهی كه از قديم الايام ادعا كردهاند جهان " انسان كبير "
است و انسان " عالم صغير " ، به چنين رابطهای نظر داشتهاند . در ميان
فلاسفه اسلامی ، " اخوان الصفا " بيش از ساير فلاسفه بر اين موضوع اصرار
داشتهاند . عرفا نيز به نوبه خود بيش از حكما و فلاسفه به جهان و هستی به
چشم وحدت مینگرند . از نظر عرفا تمام خلقت و كائنات " جلوه واحد "
شاهد ازلی است .
عكس روی تو چو در آينه جام افتاد
|
عارف از پرتو میدر طمع خام افتاد
|
حسن روی تو به يك جلوه كه در آينه كرد اين همه نقش در آيينه اوهام
افتاد
عرفا ، ماسوی را " فيض مقدس " مینامند و در مقام تمثيل میگويند
فيض مقدس مانند مخروط است كه از جهت " راس " يعنی از جهت ارتباط
با ذات حق ، بسيط محض است و از جهت قاعده ممتد و منبسط .
ما در اينجا به هيچ يك از بياناتی كه فلاسفه يا عرفا كردهاند
نمیپردازيم ، مطلب را از آن جهت كه به مباحث گذشته ما ارتباط دارد
تعقيب میكنيم . در گذشته گفتيم كه جهان واقعيت " از اويی " و " به
سوی اويی " دارد . از طرفی در محل خود ثابت است كه جهان يك واقعيت
متحرك و سيال نيست ، بلكه عين حركت و سيلان