 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
وَ قَالَ ع : فِي كَلاَمٍ آخَرَ لَهُ يَجْرِي هَذَا الْمَجْرَى :
|
فَمِنْهُمُ الْمُنْكِرُ لِلْمُنْكَرِ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ فَذَلِكَ الْمُسْتَكْمِلُ لِخِصَالِ الْخَيْرِ.
وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ، فَذَلِكَ مُتَمَسِّكٌ بِخَصْلَتَيْنِ مِنْ خِصَالِ
الْخَيْرِ، وَ مُضَيِّعٌ خَصْلَةً.
وَ مِنْهُمُ الْمُنْكِرُ بِقَلْبِهِ وَ التَّارِكُ بِيَدِهِ وَ لِسَانِهِ فَذَلِكَ الَّذِي ضَيَّعَ اءَشْرَفَ الْخَصْلَتَيْنِ مِنَ
الثَّلاَثِ، وَ تَمَسَّكَ بِوَاحِدَةٍ.
وَ مِنْهُمْ تَارِكٌ لِإِنْكَارِ الْمُنْكَرِ بِلِسَانِهِ وَ قَلْبِهِ وَ يَدِهِ، فَذَلِكَ مَيِّتُ الْاءَحْيَاءِ.
وَ مَا اءَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْاءَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنْ الْمُنْكَرِ إِلا
كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيِّ، وَ إِنَّ الْاءَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ اءَجَلٍ، وَ لاَ
يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ، وَ اءَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ كُلِّهِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ.
در سخنى ديگر هم در اين معنى گويد:
|
كسى است كه كار زشت را نكوهيده دارد و به دست و زبان و
دل خود از آن اعراض مى كند. چنين كسى خصال نيكو را به
كمال رسانيده است . و كسى است كه به زبان و
دل انكارش مى كند نه به دست . چنين كسى را دو خصلت از
خصال نيكوست او يك خصلت را ضايع گذاشته است . و كسى كه فقط به
دل انكار كند، نه به دست و زبان ، چنين كسى دو خصلت را كه شريفترند، تباه كرده است و
كسى كه منكر را به زبان انكار كند و نه به دست و نه به
دل ، چنين كسى مرده اى است در ميان زندگان . همه
اعمال نيكو در برابر امر به معروف و نهى از منكر، همانند دميدنى است بر درياى مواج ، امر به
معروف و نهى از منكر نه مرگ كسى را نزديك مى سازد و نه از روزى كسى مى كاهد. از همه
اينها برتر، سخن از دادگرى گفتن است ، رو در روى حاكمى ستمكار.
وَ عَنْ اءَبِي جُحَيْفَةَ قَالَ: سَمِعْتُ اءَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ
عيقول :
|
انَّ اءَوَّلُ مَا تُغْلَبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْجِهَادِ بِاءَيْدِيكُمْ، ثُمَّ بِاءَلْسِنَتِكُمْ، ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ، فَمَنْ لَمْ
يَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفا وَ لَمْ يُنْكِرْ مُنْكَرا، قُلِبَ فَجُعِلَ اءَعْلاَهُ اءَسْفَلَهُ، وَ اءَسْفَلُهُ اءَعْلاَهُ.
ابو جحيفه گويد از اميرالمؤ منين (ع ) شنيدم كه فرمود:
|
نخستين جهادى كه در آن شكست مى خوريد، جهاد با دستهايتان است . سپس ، جهاد است با
زبانهايتان و آنگاه جهاد با دلهايتان . كسى كه كار نيكويى را در
دل نستايد و كار زشتى را در دل نكوهش نكند، دگرگون شود و زير و زبر گردد.
إِنَّ الْحَقَّ ثَقِيلٌ مَرِي ءٌ وَ إِنَّ الْبَاطِلَ خَفِيفٌ وَبِي ءٌ.
حق دشوار است ، ولى گواراست و باطل آسان است و بيمارى افزاى .
لاَ تَأْمَنَنَّ عَلَى خَيْرِ هَذِهِ الْاءُمَّةِ عَذَابَ اللَّهِ، لِقَوْلِهِ سُبْحانَهُ: (فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللّ هِ إِلا الْقَوْمُ الْخ
اسِرُونَ) وَ لاَ تَيْاءَسَنَّ لِشَرِّ هَذِهِ الْاءُمَّةِ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِقَوْلِهِ سُبْحانَهُ: (إِنَّهُ لا يَيْاءَسُ مِنْ رَوْحِ اللّ
هِ إِلا الْقَوْمُ الْك افِرُونَ).
بر بهترين كسان اين امت هم از عذاب خداى ايمن مباش ، زيرا خداى تعالى مى فرمايد (از مكر
خداوند جز زيانكاران ايمن نيستند)(20) و بر بدترين كسان اين امت ، از رحمت خداوند ماءيوس
مباش (21) كه خداى تعالى فرموده است (هر آينه از رحمت خدا جز كافران نوميد
نگردند).(22)
الْبُخْلُ جَامِعٌ لَمَسَاوِئِ الْعُيُوبِ، وَ هُوَ زِمَامٌ يُقَادُ بِهِ إِلَى كُلِّ سُوءٍ.
بخل صفتى است جامع همه بديها و عيبها. بخل مهارى است كه آدمى را به سوى هر ناشايست مى
كشاند.
الرِّزْقُ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكَ، فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ اءَتَاكَ، فَلاَ تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِكَ عَلَى
هَمِّ يَوْمِكَ، كَفَاكَ كُلُّ يَوْمٍ مَا فِيهِ، فَإِنْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى سَيُؤْتِيكَ فِي
كُلِّ غَدٍ جَدِيدٍ مَا قَسَمَ لَكَ وَ إِنْ لَمْ تَكُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِكَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ فِيمَا لَيْسَ لَكَ؟ وَ
لَنْ يَسْبِقَكَ إِلَى رِزْقِكَ طَالِبٌ، وَ لَنْ يَغْلِبَكَ عَلَيْهِ غَالِبٌ، وَ لَنْ يُبْطِئَ عَنْكَ مَا قَدْ قُدِّرَ لَكَ.
قال
الرضى :
و قدْ مضى هذَا الكَلامُ فيما تقدَّمَ مِنْ هذَا البابِ، إ لا اءنَّهُ هاهنا اءَوْضَحُ وَ اءْشرَحُ، فَلِذلكَ كَرَّرْناه
على القاعدَة المُقرَّرَةِ في اءوَّلِ الكِتابِ.
روزى بر دو گونه است يكى آنكه تو در طلبش هستى و يكى آنكه او در طلب توست و اگر تو
به سوى او نروى او به سوى تو خواهد آمد. پس ، اندوه
سال خود را بر اندوه روز خود بار مكن كه هر روز، هر چه تو را روزى مقرر كرده اند، كفايت
كند. اگر آن سال از عمر تو باشد، خداى تعالى در هر روز كه مى آيد، آنچه قسمت تو ساخته
به تو عطا خواهد كرد. و اگر آن سال از عمر تو نباشد پس چرا بايد اندوه چيزى را بخورى
كه از آن تو نيست در آنچه روزى توست هيچ خواهنده اى بر تو پيشى نگيرد و هيچ غلبه كننده
اى بر تو غالب نشود و آنچه براى تو مقدر شده ، در رسيدن به تو، درنگ نكند.
رضى گويد :
اين سخن پيش از اين در اين باب آمده است ، ولى در اينجا واضحتر و مشروحتر بيان شده . از
آنرو آن را دوباره آورديم ، آنسان ، كه در آغاز كتاب مقرر داشته بوديم .
رُبَّ مُسْتَقْبِلٍ يَوْما لَيْسَ بِمُسْتَدْبِرِهِ، وَ مَغْبُوطٍ فِي اءَوَّلِ لَيْلِهِ قَامَتْ بَوَاكِيهِ فِي آخِرِهِ.
چه بسا كسانى كه آمدن روز را ببينند، ولى رفتنش را نبينند و ديگران در آغاز شب بر او رشك
برند و در پايان شب ، سوگواران بر او بگريند.
الْكَلاَمُ فِي وَثَاقِكَ مَا لَمْ تَتَكَلَّمْ بِهِ، فَإِذَا تَكَلَّمْتَ بِهِ صِرْتَ فِي وَثَاقِهِ؛ فَاخْزُنْ لِسَانَكَ كَمَا
تَخْزُنُ ذَهَبَكَ وَ وَرِقَكَ؛ فَرُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَةً،
سخن در بند توست ، تا آن را بر زبان نياورده اى ، چون بر زبانش آورى تو به بند او
درآمده اى . پس ، همچنانكه ، زر و سيمت را حفظ مى كنى ، زبانت را هم حفظ كن ، زيرا چه بسا يك
كلمه كه نعمتى را سلب كند و محنتى را فراخواند.
لاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ، بَلْ لاَ تَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ؛ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ
يَحْتَجُّ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
چيزى را كه نمى دانى مگوى ، حتى بسيارى از چيزهايى را، كه مى دانى ، بر زبان مياور. زيرا
خدا بر اعضاى تو احكامى واجب كرده كه در آن روز به آنها بر تو حجت آورد.
احْذَرْ اءَنْ يَرَاكَ اللَّهُ عِنْدَ مَعْصِيَتِهِ، وَ يَفْقِدَكَ عِنْدَ طَاعَتِهِ فَتَكُونَ مِنَ الْخَاسِرِينَ؛ وَ إِذَا قَوِيتَ
فَاقْوَ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ، وَ إِذَا ضَعُفْتَ فَاضْعُفْ عَنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ.
بترس از اينكه ، خدا تو را آنجا كه معصيت اوست ببيند و آنجا كه طاعت اوست ، نيابد. پس
زيانكار باشى . اگر نيرومند هستى ، نيرويت را در طاعت خدا به كار بر و اگر ناتوان هستى
در معصيت او ناتوان باش .
الرُّكُونُ إِلَى الدُّنْيَا مَعَ مَا تُعَايِنُ مِنْهَا جَهْلٌ، وَ التَّقْصِيرُ فِي حُسْنِ الْعَمَلِ إِذَا وَثِقْتَ
بِالثَّوَابِ عَلَيْهِ غَبْنٌ، وَ الطُّمَأْنِينَةُ إِلَى كُلِّ اءَحَدٍ قَبْلَ الاِخْتِبَارِ لَهُ عَجْزٌ.
گرايش به دنيا، با آنچه از آن مى بينى ، نادانى است و قصور در انجام كردار نيك ، اگر به
ثواب آن اطمينان دارى ، زيانكارى است و اعتماد به هر كس ، پيش از آزمايش او، نشان عجز و
ناتوانى در كارهاست .
مِنْ هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ اءَنَّهُ لاَ يُعْصَى إِلا فِيهَا، وَ لاَ يُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلا بِتَرْكِهَا.
نشان خوار و بى ارج بودن دنيا در نزد خدا، اين است كه وى را جز در آنجا نافرمانى نكنند و
به آنچه در نزد اوست ، نتوان رسيد، مگر به ترك كردن آن .
مَنْ اءَبْطَاءَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ.
وَ فِي رِوَايَةٍ اءُخْرَى :
مَنْ فَاتَهُ حَسَبُ نَفْسِهِ لَمْ يَنْفَعْهُ حَسَبُ آبَائِهِ.
هر كه عملش او را واپس دارد، نسبش سبب نشود كه پيش افتد. هر كه شرافت و حسب خود را از دست
بدهد، شرافت و حسب نياكان سودش نكند.
مَنْ طَلَبَ شَيْئا نَالَهُ اءَوْ بَعْضَهُ.
هر كس در طلب چيزى برخيزد، يا همه آن را به دست خواهد آورد يا بخشى از آن را.
مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ، وَ مَا شَرُّ بِشَرِّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ، وَ كُلُّ نَعِيمٍ دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ، وَ
كُلُّ بَلاَءٍ دُونَ النَّارِ عَافِيَةٌ.
خيرى كه پس از آن عذاب آتش باشد، خير نيست و شرّى كه پس از آن نعيم بهشت بود، شر نيست
. هر نعمتى جز نعمت بهشت ، حقير است و هر بلايى ، جز عذاب آتش ، عافيت است .
اءَلاَ وَ إِنَّ مِنَ الْبَلاَءِ الْفَاقَةَ، وَ اءَشَدُّ مِنَ الْفَاقَةِ مَرَضُ الْبَدَنِ، وَ اءَشَدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ
الْقَلْبِ، اءَلاَ وَ إِنَّ مِنْ النِّعَمْ سَعَةَ المَالِ وَ اءفْضَلُ مِنْ سَعَةِ المَالِ صِحَّةُ البَدَنِ، وَ اءفْضَلُ مِنْ
صِحَّةِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ.
بدانيد كه يكى از بلاها تهيدستى است و بدتر از تهيدستى بيمارى تن است و بدتر از
بيمارى تن بيمارى دل است . بدانيد كه از نعمتهاست گشايش در
مال و برتر از گشايش در مال تندرستى است و برتر از تندرستى پرهيزگارى است .
لِلْمُؤْمِنِ ثَلاَثُ سَاعَاتٍ: فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَ
نَفْسِهِ وَ بَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُلُ وَ لَيْسَ لِلْعَاقِلِ اءَنْ يَكُونَ شَاخِصا إِلا فِي ثَلاَثٍ:
مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ، اءَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ، اءَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ.
مؤ من را سه ساعت است ساعتى كه در آن با پروردگار خود راز مى گويد و ساعتى كه در پى
تحصيل معاش خويش است و ساعتى كه به خوشيها و لذات
حلال و نيكوى خود مى پردازد. و عاقل در پى سه كار باشد يا در پى اصلاح معاش خود يا در
كار معاد يا در پى لذتهاى غير حرام .
ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا يُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا، وَ لاَ تَغْفُلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْكَ.
در دنيا پرهيزگارى پيشه كن تا خدا نيز ديده تو را به عيبهاى آن بينا سازد.
غافل مباش كه از تو غافل نيستند.
تَكَلَّمُوا تُعْرَفُوا، فَإِنَّ الْمَرْءَ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ.
سخن بگويد تا شناخته شويد كه آدمى در زير زبانش پنهان است .
نِعْمَ الطِّيبُ الْمِسْكُ، خَفِيفٌ مَحْمِلُهُ، عَطِرٌ رِيحُهُ.
مشك چه خوشبوى نيكويى است ، در حمل سبك و رايحه اش هم دلپذير است .
ضَعْ فَخْرَكَ وَ احْطُطْ كِبْرَكَ وَ اذْكُرْ قَبْرَكَ.
به خود مناز و باد خودپسندى از سر به در كن و به ياد گورت باش .
خُذْ مِنَ الدُّنْيَا مَا اءَتَاكَ وَ تَوَلَّ عَمَّا تَوَلَّى عَنْكَ، فَإِنْ اءَنْتَ لَمْ تَفْعَلْ فَاءَجْمِلْ فِي الطَّلَبِ.
از دنيا همان را برگير كه نزد تو آيد و از آنچه روى از تو بر مى تابد، روى برتاب .
اگر چنين نتوانى ، اندازه نگه دار.
رُبَّ قَوْلٍ، اءَنْفَذُ مِنْ صَوْلٍ.
چه بسا، سخنى كه از حمله اى كارسازتر افتد.
كُلُّ مُقْتَصَرٍ عَلَيْهِ كَافٍ.
هر چه بدان اكتفا توان كرد، همان كافى است .
الْمَنِيَّةُ وَ لاَ الدَّنِيَّةُ، وَ التَّقَلُّلُ وَ لاَ التَّوَسُّلُ، وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِدا، لَمْ يُعْطَ قَائِما، وَ الدَّهْرُ
يَوْمَانِ: يَوْمٌ لَكَ، وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ، فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلاَ تَبْطَرْ وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ.
مرگ ، آرى . خوارى و پستى ، نه . به اندك ساختن و دست به سوى اين و آن دراز نكردن . آن
كس كه اگر بنشيند، چيزى به دستش نيايد، اگر هم بايستد چيزى ندهندش . روزگار، دو روز
است ، روزى كه به زيان توست و روزى كه به سود تو است . روزى كه به سود توست ،
سرمست مشو و روزى كه به زيان توست ، شكيبايى ورز.
إِنَّ لِلْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ حَقّا وَ إِنَّ لِلْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّا فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ اءَنْ يُطِيعَهُ
فِي كُلِّ شَيْءٍ إِلا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ، وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ اءَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَ
يُحَسِّنَاءَدَبَهُ، وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ
فرزند را بر پدر حقى است و پدر را نيز بر فرزند حقى . حق پدر بر فرزند اين است ، كه
فرزندش در همه حال ، فرمانبردار باشد و مگر در معصيت خداى سبحان و حق فرزند بر پدر
اين است ، كه براى او نامى نيكو برگزيند و نيكو ادبش كند و قرآنش بياموزد.
الْعَيْنُ حَقُّ، وَ الرُّقَى حَقُّ، وَ السِّحْرُ حَقُّ، وَ الْفَأْلُ حَقُّ، وَ الطِّيَرَةُ لَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الْعَدْوَى
لَيْسَتْ بِحَقِّ وَ الطِّيبُ نُشْرَةٌ، وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ، وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ، وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ
نُشْرَةٌ.
چشم زخم راست است و افسون راست است و سحر راست است و
تفاءل راست است . فال بد زدن راست نيست . سرايت بيمارى از يكى به ديگرى راست نيست .
بوى خوش بيمار را بهبود بخشد و عسل بيمارى را بهبود بخشد و سوارى بيمارى را بهبود
بخشد و نظر به سبزه بيمارى را بهبود بخشد.
مُقَارَبَةُ النَّاسِ فِي اءَخْلاَقِهِمْ اءَمْنٌ مِنْ غَوَائِلِهِمْ.
موافقت با مردم در خلق و خويشان ، سبب ايمنى است از آسيبشان .
وَ قَالَ ع : لِبَعْضِ مُخَاطِبِيهِ وَ قَدْ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ يُسْتَضْغَرُ مِثْلُهُ عَنْ قَوْلِ
مِثْلِهَا:
|
لَقَدْ طِرْتَ شَكِيرا وَ هَدَرْتَ سَقْبا.
قال الرضى :
وَ الشَّكِيرُ هاهنا: اءولُ مَا يَنْبُتُ مِنْ رِيشِ الطَّائِرِ قَْبلَ اءَنْ يَقْوَى و يَسْتَحْصِفَ. وَالسَّقْبُ
الصَّغيرُ مِنَ الا بِلِ وَ لا يَهْدِرُ إ لا بَعْدَ اءَنْ يَسْتَفْحِلَ.
به يكى از مخاطبان خود كه سخنى بر زبان آورد، كه چون اويى از گفتن چنان سخنى
حقيرترمى نمود، فرمود:
|
هنوز پر بر نياورده پريدى ، و در كرّگى بانگ كردى .
رضى گويد :
در اين عبارت (شكير) نخستين پرهاى پرنده است ، پيش از آنكه قوت گيرد و محكم شود. و
(سقب ) كره شتر است زيرا شتر تا بزرگ نشود، بانگ نكند.
مَنْ اءَوْمَاءَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِيَلُ.
كسى كه به كارهاى گوناگون مى پردازد، چاره سازيهايش كارسازش نتواند بود.
وَ قَالَ ع : وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَعْنَى قَوْلِهِمْ: (لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ):
|
إِنَّا لاَ نَمْلِكُ مَعَ اللَّهِ شَيْئاّ، وَ لاَ نَمْلِكُ إِلا مَا مَلَّكَنَا، فَمَتَى مَلَّكَنَا مَا هُوَ اءَمْلَكُ بِهِ مِنَّا كَلَّفَنَا، وَ
مَتَى اءَخَذَهُ مِنَّا وَضَعَ تَكْلِيفَهُ عَنَّا.
در معنى لا حول و لا قوة الّا بالله ، كه مى گويند از او پرسيدند، فرمود:
|
ما با وجود خدا مالك چيزى نيستيم . و مالك نمى شويم ، مگر آنچه او ما را مالك آن گردانيده است
. پس هرگاه به ما چيزى عطا كند كه او از ما سزاوارتر به آن باشد ما را تكليفى بر عهده
گذاشته است و هرگاه آن را از ما گرفت ، تكليف خود را از ما برداشت .
وَ قَالَ ع : لِعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ رَحِمَةُ اللَهُ وَ قَدْ سَمِعَهُ يُرَاجِعُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ
كَلاَما:
|
دَعْهُ يَا عَمَّارُ، فَإِنَّهُ لَمْ يَأْخُذْ مِنَ الدِّينِ إِلا مَا قَارَبَتْهُ مِنَ الدُّنْيَا، وَ عَلَى عَمْدٍ لَبَسَ عَلَى نَفْسِهِ
لِيَجْعَلَ الشُّبُهَاتِ عَاذِرا لِسَقَطَاتِهِ.
شنيد كه عمار بن ياسر(23) با مغيرة بن شعبه (24) گفتگو مى كند، آن حضرت
به عمّارفرمود:
|
اى عمار، مغيرة را به حال خود واگذار. زيرا او از دين نگرفته ، مگر همان كه او را به دنيا
نزديك مى كند. بعمد، حق را بر خود مشتبه ساخته تا براى خطاهاى خود عذرى بياورد.
مَا اءَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْاءَغْنِيَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَبا لِمَا عِنْدَ اللَّهِ! وَ اءَحْسَنُ مِنْهُ تِيهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى
الْاءَغْنِيَاءِ اتِّكَالاً عَلَى اللَّهِ.
چه نيكوست فروتنى توانگران در برابر بينوايان ، براى به دست آوردن خشنودى خداوند، و
نيكوتر از آن ، مناعت بينوايان است در برابر توانگران به سبب توكلى كه بر خداى دارند.
مَا اسْتَوْدَعَ اللَّهُ امْرَأً عَقْلاً إِلا لِيَسْتَنْقَذَهُ بِهِ يَوْما مَا.
خداوند، عقل را به انسان وديعت نداد، مگر اينكه ، روزى سبب نجات او گردد.
مَنْ صَارَعَ الْحَقَّ صَرَعَهُ.
هر كه با حق پنجه در افكند، حق او را بر زمين زند.
الْقَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَرِ.
دل صحيفه ديده است كه هر چه ديده بيند در دل نقش شود.
التُّقَى رَئِيسُ الْاءَخْلاَقِ.
پرهيزگارى سر همه خلق هاست .
لاَ تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِكَ عَلَى مَنْ اءَنْطَقَكَ، وَ بَلاَغَةَ قَوْلِكَ عَلَى مَنْ سَدَّدَكَ.
با كسى كه تو را سخن گفتن آموخته ، به تندى ، سخن مگوى و با كسى كه سخنت را استوارى
بخشيده ، اظهار بلاغت منماى .
كَفَاكَ اءَدَبا لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِكَ.
براى ادب كردن خود همين بس ، كه از هر چه از گران ناپسند مى دارى ، اجتناب كنى .
مَنْ صَبَرَ صَبْرَ الْاءَحْرَارِ، وَ إِلا سَلاَ سُلُوَّ الْاءَغْمَارِ.
كسى كه در بلاها چون آزادگان شكيبايى نورزد، سرانجام ، چون نادانان مصيبت را فراموش
خواهد كرد.
وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ اءَنَّهُ ع قَالَ لِلْاءَشْعَثِ بْنِ قَيْسٍ مُعَزِّيا:
|
إِنْ صَبَرْتَ صَبْرَ الْاءَكَارِمِ، وَ إِلا سَلَوْتَ سُلُوَّ الْبَهَائِمِ.
و در خبر ديگر آمده است كه در تعزيت اشعث بن قيس فرمود:
|
يا چون بزرگواران شكيبايى پيشه كن يا چون ستوران رنج را فراموش نماى .
وَ قَالَ ع فِي صِفَةِ الدُّنْيَا:
|
الدُّنْيَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ، إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَرْضَهَا ثَوَابا لِاءَوْلِيَائِهِ، وَ لاَ عِقَابا
لِاءَعْدَائِهِ، وَ إِنَّ اءَهْلَ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ، بَيْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا.
دنيا مى فريبد و زيان مى رساند و مى گذرد. خداى سبحان ، دنيا را نه پاداش دوستان خود
قرار داده و نه شكنجه و عذاب دشمنان خود، مردم دنيا چون كاروانيانى هستند كه تا فرود آيند و
بار بگشايند، سالار كاروان ، بانگ رحيل در دهد و بناچار، كوچ كنند.
وَ قَالَ لاِبْنِهِ الْحَسَنِ ع :
|
يا بُنَىَّ، لاَ تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَكَ شَيْئا مِنَ الدُّنْيَا، فَإِنَّكَ تَخَلِّفُهُ لِاءَحَدِ رَجُلَيْنِ؛ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ
بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ، اللَّهِ، فَشَقِيَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ
فَكُنْتَ عَوْنا لَهُ عَلَى مَعْصِيَتِهِ وَ لَيْسَ اءَحَدُ هَذَيْنِ حَقِيقا اءَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى نَفْسِكَ.
وَ يُرْوَى هَذَا الْكَلاَمُ عَلَى وَجْهٍ آخَرَ وَ هُوَ:
اءَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الَّذِي فِي يَدِكَ مِنَ الدُّنْيَا قَدْ كَانَ لَهُ اءَهْلٌ قَبْلَكَ وَ هُوَ صَائِرٌ إِلَى اءَهْلٍ بَعْدَكَ وَ
إِنَّمَا اءَنْتَ جَامِعٌ لِاءَحَدِ رَجُلَيْنِ؛ رَجُلٍ عَمِلَ فِيمَا جَمَعْتَهُ بِطَاعَةِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِيتَ بِهِ؛ اءَوْ
رَجُلٍ عَمِلَ فِيهِ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ فَشَقِىَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ وَ لَيْسَ اءَحَدُ هَذَيْنِ اءَهْلاً اءَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَى
نَفْسِكَ وَ تَحْمِلَ لَهُ عَلَى ظَهْرِكَ، فَارْجُ لِمَنْ مَضَى رَحْمَةَ اللَّهِ وَ لِمَنْ بَقِيَ رِزْقَ اللَّهِ.
به فرزند خود حسن (ع ) فرمود:
|
اى فرزند بعد از خود مالى برجاى مگذار. زيرا آنچه مى نهى براى يكى از اين دو خواهد بود،
يا كسى كه آن مال را در طاعت خدا به كار مى برد، پس او به چيزى كه سبب بدبختى تو شده
، نيكبخت مى گردد يا كسى است كه آن مال را در معصيت خدا صرف مى كند، پس به آنچه تو
برايش نهاده اى ، بدبخت شود. و تو او را در معصيت يار باشى و اين دو هيچيك شايسته آن
نيستند كه او را بر خود برگزينى .
و اين معنى را به گونه ديگرى هم آورده اند:
اما بعد آنچه از دنيا در دست توست پيش از تو صاحبانى داشته و بعد از تو به ديگران خواهد
رسيد. مالى كه گرد آورده اى به يكى از اين دو خواهد رسيد يكى آنكه
مال تو را در راه طاعت خدا به كار برد، پس او به چيزى كه تو بدان بدبخت شده اى ،
خوشبخت گردد، يا كسى است كه آن را در راه معصيت خدا مصرف كند، پس به سبب مالى كه براى
او گرد آورده اى ، بدبخت شود.هيچيك از اين دو، سزاوار آن نيستند كه او را بر خود برگزينى
يا بار او را بر دوش كشى . پس براى آنها كه رفته اند، اميد آمرزش داشته باش و براى آنان
كه مانده اند، اميد روزى خداوند را.
وَ قَالَ ع لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ (اءَسْتَغْفِرُ اللَّهَ):
|
ثَكِلَتْكَ اءُمُّكَ! اءَتَدْرِي مَا الاِسْتِغْفَارُ؟ اِنَّ الاِسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّيِّينَ، وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى
سِتَّةِ مَعَانٍ؛ اءَوَّلُهَا: النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى ؛ وَ الثَّانِي : الْعَزْمُ عَلَى تَرْكِ الْعَوْدِ إِلَيْهِ اءَبَدا؛ وَ
الثَّالِثُ: اءَنْ تُؤَدِّيَ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اءَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَ
تَبِعَةٌ؛ وَ الرَّابِعُ: اءَنْ تَعْمِدَ إِلَى كُلِّ فَرِيضَةٍ عَلَيْكَ ضَيَّعْتَهَا فَتُؤَدِّيَ حَقَّهَا وَالْخَامِسُ: اءَنْ
تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِي نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِيبَهُ بِالْاءَحْزَانِ، حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ
وَ يَنْشَاءَ بَيْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِيدٌ؛ السَّادِسُ: اءَنْ تُذِيقَ الْجِسْمَ اءَلَمَ الطَّاعَةِ كَمَا اءَذَقْتَهُ حَلاَوَةَ
الْمَعْصِيَةِ فَعِنْدَ ذَلِكَ تَقُولُ: اءَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.
به مردى كه در حضور او استغفر الله گفته بود، فرمود:
|
مادرت در عزايت بگريد، آيا مى دانى استغفار چيست استغفار درجه بلند مرتبگان است و آن را شش
شرط است ، نخست پشيمانى برگذشته . دوم ، عزم بر ترك بازگشت به طور هميشه . سوم ،
اينكه حقوق مردم را ادا كنى تا با خداى عارى از هر گناهى ديدار نمايى . چهارم ، هر واجبى را
كه بر عهده تو بوده و انجامش نداده اى ، به جاى آورى . پنجم ، آنكه گوشتى را كه در گناه
بر پيكرت روييده ، در غمها و اندوهان آب كنى تا پوستت به استخوانت بچسبد و ميان پوست و
استخوان گوشت تازه برويد. ششم ، جسم خود را رنج طاعت بچشانى ، همچنان ، كه بر او
حلاوت معصيت چشانده بودى . در اين هنگام بگوى استغفر الله .
 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
|