 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
إِنَّ لِلَّهِ مَلَكا يُنَادِي فِي كُلِّ يَوْمٍ: لِدُوا لِلْمَوْتِ وَ اجْمَعُوا لِلْفَنَاءِ وَ ابْنُوا لِلْخَرَابِ.
خداوند را ملكى است كه در هر روز ندا در مى دهد كه بزاييد براى مردن و گرد آوريد براى فنا
شدن و بسازيد براى ويران گشتن .
الدُّنْيَا دَارُ مَمَرِّ لاَ دَارُ مَقَرِّ وَ النَّاسُ فِيهَا رَجُلاَنِ: رَجُلٌ بَاعَ نَفْسَهُ فَاءَوْبَقَهَا وَ رَجُلٌ ابْتَاعَ
نَفْسَهُ فَاءَعْتَقَهَا.
دنيا سرايى است گذرگاه ، نه سرايى كه در آن قرار توان يافت . مردم در دنيا دو گروهند.
آنكه ، خود را فروخت و به تباهى افكند و آنكه ، خود را خريد و آزاد كرد.
لاَ يَكُونُ الصَّدِيقُ صَدِيقا حَتَّى يَحْفَظَ اءَخَاهُ فِي ثَلاَثٍ: فِي نَكْبَتِهِ وَ غَيْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ.
دوست را دوست نتوان گفت ، مگر آنگاه ، كه در سه جاى آبروى دوست خود نگه دارد. يكجا به
هنگامى كه به بلايى گرفتار شود و يكى در هنگامى كه حاضر نباشد و يكى بعد از مرگش .
مَنْ اءُعْطِيَ اءَرْبَعا لَمْ يُحْرَمْ اءَرْبَعا: مَنْ اءُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَةَ، وَ مَنْ اءُعْطِيَ التَّوْبَةَ لَمْ
يُحْرَمِ الْقَبُولَ، وَ مَنْ اءُعْطِيَ الاِسْتِغْفَارَ لَمْ يُحْرَمِ الْمَغْفِرَةَ، وَ مَنْ اءُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُحْرَمِ
الزِّيَادَةَ.
وَ تَصْديقُ ذلِكَ فى كِتابِ اللّهِ تَعالى ، قالَ الله فِي الدُّعاء:
(ادْعُونِي اءَسْتَجِبْ لَكُمْ) وَ قالَ فِي الاسْتِغْفارِ (وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءا اءَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ
يَسْتَغْفِرِ اللّ هَ يَجِدِ اللّ هَ غَفُورا رَحِيما) وَ قالَ في الشَّكْرِ (لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَاءَزِيدَنَّكُمْ) وَ قالَ
فِي التَّوْبَةِ: (إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّ هِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَه الَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ
فَأُول ئِكَ يَتُوبُ اللّ هُ عَلَيْهِمْ وَ ك انَ اللّ هُ عَلِيما حَكِيما).
هر كه را چهار چيز بدهند، از چهار چيز محروم نماند. كسى را كه توفيق دعا دهند از اجابت محروم
نماند و كسى را كه توفيق توبه دهند از پذيرفته شدن توبه محروم نماند و كسى را كه
توفيق استغفار دهند از آمرزش محروم نماند و كسى را كه توفيق سپاسگزارى دهند از زيادت
نعمت محروم نماند.
گواه اين دو در كتاب خداى عزّ و جلّ است در باب دعا گويد (مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم
(8)).
و در باب استغفار گويد (هر كه كار ناپسندى كند يا به خود ستم روا دارد، آنگاه از خدا
آمرزش خواهد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهديافت .(9)) و در باب شكر گويد (اگر مرا
سپاس گوييد بر نعمت شما مى افزايم (10)). و در باب توبه گويد (جز اين نيست كه
توبه از آن كسانى است كه به نادانى مرتكب كارى زشت مى شوند و زود توبه مى كنند خدا
توبه اينان را مى پذيرد و خدا دانا و حكيم است .(11))
الصَّلاَةُ قُرْبَانُ كُلِّ تَقِيِّ وَ الْحَجُّ جِهَادُ كُلِّ ضَعِيفٍ، وَ لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَ زَكَاةُ الْبَدَنِ الصِّيَامُ، وَ
جِهَادُ الْمَرْاءَةِ حُسْنُ التَّبَعُّلِ.
نماز به منزله قربانى هر پرهيزگارى است و حج ، جهاد هر ناتوانى است . و هر چيز را
زكاتى است و زكات بدن ، روزه است و جهاد زن ، نيكوداشتن شوى است .
اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ، مَنْ اءَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّةِ.
روزى را به صدقه دادن فرود آريد و كسى كه به عوض يقين داشته باشد در بخشش
جوانمردى كند.
تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ.
يارى خداوند به مقدار رنج و زحمت هر كس برسد.
مَا عَالَ امْرُؤٌ اقْتَصَدَ.
درويش نشود كسى كه ميانه روى كند.
قِلَّةُ الْعِيَالِ اءَحَدُ الْيَسَارَيْنِ، وَ التَّوَدُّدُ نِصْفُ الْعَقْلِ، وَالْهَمُّ نِصْفُ الْهَرَمِ.
كم بودن نان خور يكى از دو توانگرى است و دوستى كردن با ديگران نيمى از
عقل است و اندوه خوردن ، نيمى از پيرى است .
يَنْزِلُ الصَّبْرُ عَلَى قَدْرِ الْمُصِيبَةِ، وَ مَنْ ضَرَبَ عَلَى فَخِذِهِ عِنْدَ مُصِيبَتِهِ حَبِطَ اءَجْرُهُ.
شكيبايى به قدر مصيبت نازل مى شود، هر كس كه به هنگام مصيبت بر زانو زند، پاداشش از
ميان مى رود.
كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ، وَ كَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلا السَّهَرُ
وَ الْعَنَاءُ، حَبَّذَا نَوْمُ الْاءَكْيَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ.
چه بسيار روزه دارى كه از روزه اش جز گرسنگى و تشنگى بهره اى نبرد و چه بسا،
نمازگزارى كه از نمازش جز بيدارى و رنج نصيبى
حاصل نكند. خوشا خوابيدن زيركان و خوشا روزه گشادن ايشان .
سُوسُوا إِيمَانَكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَ حَصِّنُوا اءَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ وَ ادْفَعُوا اءَمْوَاجَ الْبَلاَءِ بِالدُّعَاءِ.
ايمان خود را با صدقه نگه داريد و داراييهاى خود را با دادن زكات حفظ كنيد و امواج بلا را با
دعا برانيد.
وَ مِنْ كَلاَمٍ لَهُ ع : لِكُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ النَّخَعِيِّ، قَالَ كُمَيْلُ بْنُ زِيَادٍ:
|
اءَخَذَ بِيَدِي اءَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ اءَبِي طَالِبٍ ع فَاءَخْرَجَنِي إِلَى الْجَبَّانِ فَلَمَّا اءَصْحَرَ
تَنَفَّسَ الصُّعَدَاءَ، ثُمَّ قَالَ:
يَا كُمَيْلَ بْنَ زِيَادٍ، إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ اءَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا اءَوْعَاهَا، فَاحْفَظْ عَنِّي مَا اءَقُولُ لَكَ: النَّاسُ
ثَلاَثَةٌ: فَعَالِمٌ رَبَّانِيُّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِيلِ النَّجاةِ، وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ، اءَتْبَاعُ كُلِّ نَاعِقٍ يَمِيلُونَ مَعَ
كُلِّ رِيحٍ، لَمْ يَسْتَضِيئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ يَلْجَؤُوا إِلَى رُكْنٍ وَثِيقٍ، يَا كُمَيْلُ، الْعِلْمُ خَيْرٌ
مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَ اءَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ وَ الْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ وَ الْعِلْمُ يَزْكُوا عَلَى
الْإِنْفَاقِ وَ صَنِيعُ الْمَالِ يَزُولُ بِزَوَالِهِ.
يَا كُمَيْلَ بْنَ زِيَادٍ، مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ، بِهِ يَكْسِبُ الْإِنْسَانُ الطَّاعَةَ فِي حَيَاتِهِ وَ جَمِيلَ
الْاءُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَ الْعِلْمُ حَاكِمٌ وَ الْمَالُ مَحْكُومٌ عَلَيْهِ.
يَا كُمَيْلُ بْنِ زِيادٍ، هَلَكَ خُزَّانُ الْاءَمْوَالِ وَ هُمْ اءَحْيَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِيَ الدَّهْرُ، اءَعْيَانُهُمْ
مَفْقُودَةٌ وَ اءَمْثَالُهُمْ فِي الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ، هَا إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْما جَمّا (وَ اءَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ) لَوْ
اءَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً!
بَلَى اُصِيبُ لَقِنا غَيْرَ مَاءْمُونٍ عَلَيْهِ مُسْتَعْمِلاً آلَةَ الدِّينِ لِلدُّنْيَا، وَ مُسْتَظْهِرا بِنِعَمِ اللَّهِ عَلَى
عِبَادِهِ، وَ بِحُجَجِهِ عَلَى اءَوْلِيَائِهِ؛ اءَوْ مُنْقَادا لِحَمَلَةِ الْحَقِّ لاَ بَصِيرَةَ لَهُ فِي اءَحْنَائِهِ، يَنْقَدِحُ
الشَّكُّ فِي قَلْبِهِ لِاءَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ، اءَلاَ لاَ ذَا وَ لاَ ذَاكَ؛ اءَوْ مَنْهُوما بِاللَّذَّةِ سَلِسَ الْقِيَادِ
لِلشَّهْوَةِ؛ اءَوْ مُغْرَما بِالْجَمْعِ وَ الاِدِّخَارِ، لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ الدِّينِ فِي شَيْءٍ اءَقْرَبُ شَيْءٍ شَبَها بِهِمَا
الْاءَنْعَامُ السَّائِمَةُ، كَذَلِكَ يَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِيهِ.
اللَّهُمَّ بَلَى ، لاَ تَخْلُو الْاءَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ: إِمَّا ظَاهِرا مَشْهُورا، وَ إِمَّا خَائِفا مَغْمُورا،
لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُهُ.
وَ كَمْ ذَا وَ اءَيْنَ؟ اءُولَئِكَ وَ اللَّهِ الْاءَقَلُّونَ عَدَدا وَ الْاءَعْظَمُونَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْرا، يَحْفَظُ اللَّهُ بِهِمْ
حُجَجَهُ، وَ بَيِّنَاتِهِ حَتَّى يُودِعُوهَا نُظَرَاءَهُمْ، وَ يَزْرَعُوهَا فِي قُلُوبِ اءَشْبَاهِهِمْ، هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ
عَلَى حَقِيقَةِ الْبَصِيرَةِ، وَ بَاشَرُوا رُوحَ الْيَقِينِ، وَ اسْتَلاَنُوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ، وَ
اءَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ، وَ صَحِبُوا الدُّنْيَا بِاءَبْدَانٍ اءَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ
الْاءَعْلَى ، اءُولَئِكَ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِي اءَرْضِهِ، وَ الدُّعَاةُ إِلَى دِينِهِ، آهِ آهِ شَوْقا إِلَى رُؤْيَتِهِمْ،
انْصَرِفْ يَا كُمَيْلُ إِذَا شِئْتَ.
سخنى از آن حضرت (ع ) به كميل بن زياد نخعى
(12).كميل بن زياد گويد امير مؤ منان ، على بن ابى طالب ، دست مرا گرفت و
از شهر بيرون برد.چون
به صحرا رسيدم آه بلندى كشيد و فرمود:
|
اى كميل ، دلها چونان ظرفهايند و بهترين آنها نگهدارنده ترين آنهاست . پس ، هر چه مى گويم
به خاطر بسپار. مردم سه دسته اند؛ عالمى ربّانى و آموزنده اى كه در راه راست گام برمى
دارد و سه ديگر همج الرّعاع . يعنى كسانى كه از پى هر آواز مى روند و با وزش هر باد به
چپ و راست ميل مى كنند. از فروغ دانش بهره ور نشده اند و به ركن استوارى پناه نجسته اند. اى
كميل ، علم بهتر از مال است . علم تو را نگه مى دارد و تو بايد
مال را نگه دارى . مال به هزينه كردن كاسته مى شود و
حال آنكه ، از علم هر چه انفاق كنى ، افزونتر شود و آنچه به
مال پرورده شود با زوال مال زوال مى يابد.
اى كميل بن زياد، شناخت فضيلت علم ، ركنى از اركان دين است كه بايد بدان گردن نهاد. به
علم است كه آدمى ، تا هنگامى كه زنده است به اطاعت پروردگارش پردازد و پس از مرگش نام
نيك او بر جاى ماند. علم ، حاكم است و مال ، محكوم .
اى كميل ، مرده اند آنان كه گنجوران مال اند، هر چند، به ظاهر زنده اند، ولى عالمان تا جهان
برپاى است برجاى اند. اجسادشان از ميان مى رود، ولى آثارشان در دلها موجود است . بدان كه
در اينجا (اشاره به سينه خود فرمود) علمى گرد آمده است ، اگر براى آن عاملانى بيابم . آرى
، يكى را يافتم كه نيكو در مى يافت ولى امين نبود. زيرا دين را وسيله رسيدن به دنيا ساخته
بود و با نعمت خدا بر بندگان خدا برترى مى فروخت . و مى خواست به حجّت علم ، اولياى
خدا را مغلوب سازد.يا كسى است كه پيرو حاملان علم است ، ولى در شناخت رمز و راز علم
بصيرتش نيست ، در اولين شبهه كه بر او عارض مى شود، شك و ترديد در دلش شراره مى
افروزد. نه اين و نه آن . يا كسى است كه سخت خواستار لذت است و در شهوات ، عنان گسيخته
و شيفته جمع مال و اندوختن آن . اينان ، هيچيك ، پاسدار دين نباشند.بيش از هر چيز به ستوران
چرنده مى مانند. بدين گونه است كه علم با مرگ حاملانش مى ميرد.
آرى ، زمين هيچگاه از حجت قائم خداوندى خالى نمى ماند. خواه آشكار و مشهور باشد يا ترسان و
پنهان از ديده ها. تا حجتها و نشانه هاى روشن دين خدا از ميان نرود اينان آيا چند تن هستند، يا در
كجايند به خدا سوگند، كه شمارشان بس اندك است ، ولى قدر و منزلتشان بسيار است .
خداوند به اينان حجتها و نشانه هاى روشن خود را حفظ كند، تا آن را به همانندان خود به وديعت
سپارند و اين بذر در دلهاى ايشان بكارند. علم و حقيقت و بصيرت به آنان روى آور شده و روح
يقين را يافته اند و آنچه ناز پروردگان ، دشوار پنداشته اند، بر خود آسان ساخته اند. و
بر آنچه نادانان از آن مى ترسند انس گرفته اند. به تن همدم دنيايند ولى جانشان به جهان
بالا پيوسته است . جانشينان خداوند در روى زمين هستند و داعيان دين اويند. آه ، آه . چه آرزومند
ديدارشان هستم . اى كميل ، اگر خواهى بازگرد.
الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ.
آدمى در زير زبان خود پنهان است
هَلَكَ امْرُؤٌ لَمْ يَعْرِفْ قَدْرَهُ.
كسى كه قدر و منزلت خويش نشناسد، هلاك شود.
وَ قَالَ ع : لِرَجُلٍ سَاءَلَهُ اءَنْ يَعِظَهُ:
|
لاَ تَكُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الْآخِرَةَ بِغَيْرِ عَمَلٍ، وَ يُرَجِّي التَّوْبَةَ بِطُولِ الْاءَمَلِ، يَقُولُ فِي الدُّنْيَا
بِقَوْلِ الزَّاهِدِينَ وَ يَعْمَلُ فِيهَا بِعَمَلِ الرَّاغِبِينَ، إِنْ اءُعْطِيَ مِنْهَا لَمْ يَشْبَعْ وَ إِنْ مُنِعَ مِنْهَا لَمْ
يَقْنَعْ، يَعْجِزُ عَنْ شُكْرِ مَا اءُوتِيَ وَ يَبْتَغِي الزِّيَادَةَ فِيمَا بَقِيَ، يَنْهَى وَ لاَ يَنْتَهِي ، وَ يَأْمُرُ
بِمَا لاَ يَأْتِي ، يُحِبُّ الصَّالِحِينَ وَ لاَ يَعْمَلُ عَمَلَهُمْ، وَ يُبْغِضُ الْمُذْنِبِينَ وَ هُوَ اءَحَدُهُمْ، يَكْرَهُ
الْمَوْتَ لِكَثْرَةِ ذُنُوبِهِ، وَ يُقِيمُ عَلَى مَا يَكْرَهُ الْمَوْتَ لَهُ، إِنْ سَقِمَ ظَلَّ نَادِما وَ إِنْ صَحَّ اءَمِنَ لاَهِيا،
يُعْجِبُ بِنَفْسِهِ إِذَا عُوفِيَ وَ يَقْنَطُ إِذَا ابْتُلِيَ، إِنْ اءَصَابَهُ بَلاَءٌ دَعَا مُضْطَرّا، وَ إِنْ نَالَهُ رَخَاءٌ
اءَعْرَضَ مُغْتَرّا، تَغْلِبُهُ نَفْسُهُ عَلَى مَا يَظُنُّ وَ لاَ يَغْلِبُهَا عَلَى مَا يَسْتَيْقِنُ، يَخَافُ عَلَى
غَيْرِهِ بِاءَدْنَى مِنْ ذَنْبِهِ، وَ يَرْجُو لِنَفْسِهِ بِاءَكْثَرَ مِنْ عَمَلِهِ، إِنِ اسْتَغْنَى بَطِرَ وَ فُتِنَ، وَ إِنِ
افْتَقَرَ قَنَطَ وَ وَهَنَ، يُقَصِّرُ إِذَا عَمِلَ، وَ يُبَالِغُ إِذَا سَاءَلَ، إِنْ عَرَضَتْ لَهُ شَهْوَةٌ اءَسْلَفَ
الْمَعْصِيَةَ، وَ سَوَّفَ التَّوْبَةَ، وَ إِنْ عَرَتْهُ مِحْنَةٌ انْفَرَجَ عَنْ شَرَائِطِ الْمِلَّةِ، يَصِفُ الْعِبْرَةَ وَ لاَ
يَعْتَبِرُ، وَ يُبَالِغُ فِي الْمَوْعِظَةِ وَ لاَ يَتَّعِظُ، فَهُوَ بِالْقَوْلِ مُدِلُّ، وَ مِنَ الْعَمَلِ مُقِلُّ، يُنَافِسُ
فِيمَا يَفْنَى ، وَ يُسَامِحُ فِيمَا يَبْقَى ، يَرَى الْغُنْمَ مَغْرَما وَ الْغُرْمَ مَغْنَما، يَخْشَى الْمَوْتَ وَ لاَ
يُبَادِرُ الْفَوْتَ، يَسْتَعْظِمُ مِنْ مَعْصِيَةِ غَيْرِهِ مَا يَسْتَقِلُّ اءَكْثَرَ مِنْهُ مِنْ نَفْسِهِ، وَ يَسْتَكْثِرُ
مِنْ طَاعَتِهِ مَا يَحْقِرُهُ مِنْ طَاعَةِ غَيْرِهِ، فَهُوَ عَلَى النَّاسِ طَاعِنٌ، وَ لِنَفْسِهِ مُدَاهِنٌ، اللَّغْوُ مَعَ
الْاءَغْنِيَاءِ اءَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الذِّكْرِ مَعَ الْفُقَرَاءِ، يَحْكُمُ عَلَى غَيْرِهِ لِنَفْسِهِ، وَ لاَ يَحْكُمُ عَلَيْهَا
لِغَيْرِهِ، يُرْشِدُ غَيْرَهُ وَ يُغْوِي نَفْسَهُ، فَهُوَ يُطَاعُ وَ يَعْصِي ، وَ يَسْتَوْفِي وَ لاَ يُوفِي ، وَ
يَخْشَى الْخَلْقَ فِي غَيْرِ رَبِّهِ، وَ لاَ يَخْشَى رَبَّهُ فِي خَلْقِهِ.
قال الرضى :
وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ في هذا الْكِتابِ إ لا هذا الْكَلامُ لَكَفى بِهِ مَوْعِظَةً ناجِعَةً وَ حِكْمَةً بالِغَةً وَ بَصيرَةً
لِمُبْصِرٍ وَ عِبْرَةً لِناظِرٍ مُفَكِّرٍ.
در پاسخ مردى كه از او خواسته بود اندرزش دهد، چنين فرمود:
|
همانند آن كس مباش كه بى آنكه كارى كرده باشد به آخرت اميد مى بندد و به آرزوى دراز خود
توبه را به تاءخير مى افكند. گفتارش به گفتار زاهدان ماند و كردارش به كردار
دنياپرستان . هر چه از دنيا بهره اش دهند، سير نگردد و اگر بى بهره اش دارند، قناعت نكند.
نعمتى را كه به او ارزانى داشته اند، سپاس نتواند گفت ، باز هم ، خواهان باز مانده آن است .
ديگران را از زشتكارى منع مى كند و خود از كارهاى زشت باز نمى ايستد. از ديگران كارهايى را
مى طلبد كه خود انجام نمى دهد. نيكان را دوست دارد ولى
عمل نيكان ندارد. با گنهكاران دشمنى مى ورزد و خود يكى از آنهاست . به سبب بسيارى
گناهانش از مرگ بيزار است ، ولى در انجام دادن كارهايى كه سبب بيزارى او از مرگ شده ،
پاى مى فشرد. چون بيمار شود از كرده خود پشيمان شود و چون تندرستى خويش بازيابد به
لهو و شادى روى نهد. اگر از بيمارى بهبود يابد بر خود مى بالد و چون بيمار گردد نوميد
مى شود. هرگاه بلايى به او رسد، خدا را بزارى مى خواند و اگر به آسايشى رسد، چون
مغروران ، رخ برمى تابد. نفسش در پندارها بر او چيره شود و آنجا كه پاى يقين در ميان مى
آيد بر نفس خود چيرگى نيابد. اگر ديگران گناهى كنند، خردتر از گناه او، بر آنان بيمناك
شود و براى خود پاداشى بيش از عملش مى طلبد. اگر بى نياز شود، سرمست و مغرور شود و
اگر بينوا گردد، نوميد و ناتوان در عمل كوتاه آيد و در خواستن مبالغت ورزد. اگر محنتى بر او
عارض شود از جاده شريعت پاى بيرون نهد. سخنان عبرت آميز گويد و خود عبرت نگيرد. اندرز
مى دهد و خود اندرز نپذيرد. در گفتار بر خود ببالد و به كردار از همه كمتر باشد. در آنچه
ناپايدار است با ديگران رقابت كند و در آنچه پايدار است به مسامحت بگذرد.غنيمت در نظرش
غرامت است و غرامت را غنيمت انگارد. از مرگ مى ترسد و پيش از آنكه فرصت از دست بشود، به
كار نيك نمى شتابد. گناه ديگران را بزرگ مى شمارد و بزرگتر از گناه آنان را، اگر خود
مرتكب شود، خرد مى انگارد. طاعت و عبادت خود را بسيار مى شمارد، هر چند، اندك باشد و طاعت و
عبادت ديگران را حقير مى انگارد، هر چند، بسيار باشد. بر مردم طعن مى زند و خويشتن را مى
ستايد. در نزد او لذت جويى و لهو با توانگران دوست داشتنى تر است از ذكر گفتن با
فقيران . به زيان ديگران و سود خود داورى كند ولى به سود ديگران و زيان خود داورى نمى
كند.ديگران را راه مى نمايد ولى خود را به گمراهى مى كشد. مى خواهد كه همگان فرمانبردار
او باشند و حال آنكه ، خود همواره راه عصيان در پيش مى گيرد. مى خواهد كه حق او را
بكمال ادا كنند و خود، حق كسى را بكمال ادا نمى كند. از مردم مى ترسد ولى نه به خاطر خدا
ولى از خدا در كارهاى بندگان او نمى ترسد.
سيد رضى گويد :
اگر در تمام اين كتاب جز اين سخن نمى بود، پند سودمند و حكمت رسا و بصيرت ، صاحب
بصر و عبرت نگرنده صاحب انديشه را كافى بود.
لِكُلِّ امْرِئٍ عَاقِبَةٌ حُلْوَةٌ اءَوْ مُرَّةٌ.
هركس را سرانجامى است ، شيرين ، يا تلخ .
پلِكُلِّ مُقْبِلٍ إِدْبَارٌ وَ مَا اءَدْبَرَ كَاءَنْ لَمْ يَكُنْ.
هر روى آورنده اى روزى پشت كند و آنچه پشت كرد، گويى هرگز نبوده است .
لاَ يَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ.
مرد شكيبا پيروزى را از دست ندهد، هر چند، روزگارانى سخت بر او بگذرد.
الرَّاضِي بِفِعْلِ قَوْمٍ كَالدَّاخِلِ فِيهِ مَعَهُمْ، وَ عَلَى كُلِّ دَاخِلٍ فِي بَاطِلٍ إِثْمَانِ: إِثْمُ الْعَمَلِ بِهِ، وَ
إِثْمُ الرِّضَا بِهِ.
كسى كه از اعمال قومى خشنود باشد، گويى خود در
داخل كارهاى آنان بوده است . بر هركس كه در مجلس فاسقان نشيند، دو گناه باشد، يكى ، گناه
آن كار كه مرتكب شده و يكى گناه خشنودى او به آن كار.
اعْتَصِمُوا بِالذِّمَمِ فِي اءَوْتَادِهَا.
با كسانى عهد و پيمان بنديد كه به عهد و پيمان خود وفا مى كنند.
عَلَيْكُمْ بِطَاعَةِ مَنْ لاَ تُعْذَرُونَ بِجَهَالَتِهِ.
بر شما باد اطاعت از كسانى كه در نشناختنشان معذور نيستيد.
قَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ اءَبْصَرْتُمْ وَ قَدْ هُدِيتُمْ إِنِ اهْتَدَيْتُمْ وَ اءُسْمِعْتُمْ إِنِ اسْتَمَعْتُمْ.
شما را بينايى داده اند، اگر بنگريد و راه نموده اند، اگر راهنمايى پذيريد و چيزها به
گوشتان گفته اند، اگر بشنويد.
عَاتِبْ اءَخَاكَ بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِ، وَ ارْدُدْ شَرَّهُ بِالْإِنْعَامِ عَلَيْهِ.
دوست خود را با نيكى كردن در حق او سرزنش كن و با بخشش به او گزندش را باز گردان .
مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوَاضِعَ التُّهَمَةِ فَلاَ يَلُومَنَّ مَنْ اءَسَاءَ بِهِ الظَّنَّ.
هر كه به جاهايى رود كه تهمت انگيز است ، نبايد كسى را كه به او بدگمان شده است ، ملامت
كند.
مَنْ مَلَكَ اسْتَأْثَرَ، مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَاءْيِهِ هَلَكَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَكَهَا فِي عُقُولِهَا.
هر كه ملك يابد، همه چيز را براى خود خواهد و هر كه خودكامگى پيشه كند، به هلاكت رسد و هر
كه با مردم مشورت نمايد، در خردشان شريك شده است .
مَنْ كَتَمَ سِرَّهُ كَانَتِ الْخِيَرَةُ بِيَدِهِ.
هر كه راز خود نهان دارد، اختيار آن همواره به دست او باشد.
الْفَقْرُ الْمَوْتُ الْاءَكْبَرُ.
تنگدستى ، مرگ بزرگتر است .
مَنْ قَضَى حَقَّ مَنْ لاَ يَقْضِي حَقَّهُ فَقَدْ عَبَدَهُ.
هر كه حق كسى را ادا كند كه او حقش را ادا نكرده ، خود را بنده او ساخته .
لاَ طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ.
فرمانبردارى مردم با نافرمانى خدا نسازد.
لاَ يُعَابُ الْمَرْءُ بِتَأْخِيرِ حَقِّهِ، إِنَّمَا يُعَابُ مَنْ اءَخَذَ مَا لَيْسَ لَهُ.
كسى را كه اداى حقش به تاءخير افتد، سرزنش نبايد كرد، كسى را سرزنش بايد كرد، كه
چيزى را كه حق او نيست ، بستاند.
الْإِعْجَابُ يَمْنَعُ الاِزْدِيَادَ.
خودپسندى افزونى و پيشرفت را باز مى دارد.
الْاءَمْرُ قَرِيبٌ، وَ الاِصْطِحَابُ قَلِيلٌ.
مرگ نزديك است و فرصت صحبت با ياران اندك .
قَدْ اءَضَاءَ الصُّبْحُ لِذِي عَيْنَيْنِ.
براى كسى كه دو چشم بينا دارد، صبح روشن است .
تَرْكُ الذَّنْبِ اءَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ.
گناه نكردن از توبه نمودن آسانتر است .
كَمْ مِنْ اءَكْلَةٍ تَمْنُعُ اءَكَلاَتٍ.
چه بسا يك خوردن مانع خوردنها شود.
النَّاسُ اءَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا.
مردم دشمن چيزهائى هستند كه نمى دانند
مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإِ.
هر كه از آراء ديگران استقبال كند، مواضع خطا را تواند شناخت .
مَنْ اءَحَدَّ سِنَانَ الْغَضَبِ لِلَّهِ قَوِيَ عَلَى قَتْلِ اءَشِدَّاءِ الْبَاطِلِ.
هر كه سر نيزه خشم خود را بخاطر خدا تيز كند، در نابود كردن سخت ترين باطلها توانا
بود.
إِذَا هِبْتَ اءَمْرا فَقَعْ فِيهِ، فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّيهِ اءَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنْهُ.
هرگاه از كارى بترسى خود را به ميان آن افكن ، زيرا سختى بر حذر بودن ، بزرگتر از آن
چيزى است كه از آن مى ترسى .
آلَةُ الرِّيَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْرِ.
ابزار سرورى ، شكيبايى در تحمل نامراديهاست .
ازْجُرِ الْمُسِي ءَ بِثَوَابِ الْمُحْسِنِ.
پاداش دادن به نيكوكار، بدكار را رنجه مى دارد.
احْصُدِ الشَّرَّ مِنْ صَدْرِ غَيْرِكَ بِقَلْعِهِ مِنْ صَدْرِكَ.
بيخ كينه را از دل ديگران بركن ، با بركندن آن از
دل خود.
اللَّجَاجَةُ تَسُلُّ الرَّاءْيَ.
لجاجت و ستيز، تدبير را دور مى كند.
الطَّمَعُ رِقُّ مُؤَبَّدٌ.
طمعكارى ، بردگى هميشگى است .
ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَ ثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلاَمَةُ.
ثمره تفريط و كوتاهى در كارها پشيمانى است و ثمره دورانديشى سلامت است .
 | نهج البلاغه - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
|