شرح :
معرفت زمانيكه در لسان اخبار مطلق و بىقيد گفته شود بشناسائى خدا انصراف دارد و شكى نيست كه خدا شناسائى خود را در سرشت و فطرت بشر گذاشته چنانكه علاقه نوزاد را پستان مادر فطرى او ساخته است بطورى كه هر كس چون خود را از تعصب و اغراض پست دنيوى خالى كند عقلش بوجود صانع حكيم قضاوت مىكند و مرحله اول خداشناسى را بدست مىآورد سپس بتوسط عبادات و رياضات شرعى اين معرفت تكميل مىشود تا بسر حد علم اليقين و حق اليقين ميرسد و بنده در تمام اين مراحل كاسب و طالب معرفت است نه موجد و محدث آن و روش انبياء و ائمه (ص) در دعوت و تبليغ همين طريقه بوده است.
3- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمّدٍ الطّيّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع فِي قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِلّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّى يُبَيّنَ لَهُمْ ما يَتّقُونَ قَالَ حَتّى يُعَرّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ وَ قَالَ فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَالَ بَيّنَ لَهَا مَا تَأْتِي وَ مَا تَتْرُكُ وَ قَالَ إِنّا هَدَيْناهُ السّبِيلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا كَفُوراً قَالَ عَرّفْنَاهُ إِمّا آخِذٌ وَ إِمّا تَارِكٌ وَ عَنْ قَوْلِهِ وَ أَمّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى قَالَ عَرّفْنَاهُمْ فَاسْتَحَبّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى وَ هُمْ يَعْرِفُونَ وَ فِي رِوَايَةٍ بَيّنّا لَهُمْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 229 رواية: 3
|
طيار گويد: امام صادق عليه السلام در تفسير قول خداى عزوجل (15 سوره 9) (خدا پس از آنكه قومى را هدايت كرد بگمراهى نبرد تا آنچه وسيله پرهيزكاريست براى ايشان بيان كند) فرمود: يعنى تا با آنها معرفى كند آنچه او را خوشنود كند و آنچه او را خشمگين سازد و نيز در تفسير (8 سوره 91) (راه خلافكارى و تقوى را بنفس بشر الهام كرد) فرمود برايش بيان كرد: چه بكند و چه نكند و در تفسير (3 سوره 86) (ما راه را بانسان نموديم، او يا سپاسگزار شود و يا ناسپاس گردد) فرمود: راه را باو معرفى كرديم و او يا اخذ مىكند و يا ترك مىنمايد، و پرسيد از قول خدا (17 سوره 41) (اما قوم ثمود را هدايت كرديم ولى آنها كوردلى را بر هدايت بر گزيدند) امام فرمود: بايشان معرفى كرديم و آنها كور دليرا بر هدايت بر گزيدند در صورتى كه مىشناختند و در روايت ديگرى است براى آنها بيان كرديم.
| |
4- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرّحْمَنِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ هَدَيْناهُ النّجْدَيْنِ قَالَ نَجْدَ الْخَيْرِ وَ الشّرّ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 229 رواية: 4
|
و گويد. از آنحضرت پرسيدم راجع بقول خداى عزوجل (10 سوره 90) انسان را بدو راه بلند و روشن راهنمائى كرديم) فرمود يعنى راه خير و شر.
| |
5- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ حَمّادٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَصْلَحَكَ اللّهُ هَلْ جُعِلَ فِي النّاسِ أَدَاةٌ يَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَةَ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ كُلّفُوا الْمَعْرِفَةَ قَالَ لَا عَلَى اللّهِ الْبَيَانُ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا وُسْعَها وَ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا ما آتاها قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِلّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّى يُبَيّنَ لَهُمْ ما يَتّقُونَ قَالَ حَتّى يُعَرّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية 5
|
عبد الاعلى گويد: گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم اصلحك الله آيا در مردم ابزارى نهاده شده كه بوسيله آن بمعرفت برسند فرمود: نه، عرض كردم: آيا به كسب معرفت تكليف دارند؟ فرمود: نه، بر خداست كه بيان كند، خدا هيچ كس را جز به مقدار طاقت تكليف نكند و خدا هيچ كس را جز آنچه داده است تكليف نكند، و از آنحضرت راجع بقول خدا (15 سوره 9) (خدا پس از آنكه قومى را هدايت كرد بگمراهى نبرد تا موجبات تقوى را براى آنها بيان كند) پرسيدم، فرمود: تا به آنها بشناساند آنچه را خشنودش سازد و آنچه را خشمناكش كند.
| |
6- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَعْدَانَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ اللّهَ لَمْ يُنْعِمْ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً إِلّا وَ قَدْ أَلْزَمَهُ فِيهَا الْحُجّةَ مِنَ اللّهِ فَمَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ قَوِيّاً فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ الْقِيَامُ بِمَا كَلّفَهُ وَ احْتِمَالُ مَنْ هُوَ دُونَهُ مِمّنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُ وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ مُوَسّعاً عَلَيْهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ مَالُهُ ثُمّ تَعَاهُدُهُ الْفُقَرَاءَ بَعْدُ بِنَوَافِلِهِ
وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ شَرِيفاً فِي بَيْتِهِ جَمِيلًا فِي صُورَتِهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ أَنْ يَحْمَدَ اللّهَ تَعَالَى عَلَى ذَلِكَ وَ أَنْ لَا يَتَطَاوَلَ عَلَى غَيْرِهِ فَيَمْنَعَ حُقُوقَ الضّعَفَاءِ لِحَالِ شَرَفِهِ وَ جَمَالِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 6
|
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا بهيچ بندهاى نعمتى ندهد جز آنكه نسبت به آن حجتى گرد نگيرش كند، پس كسى كه خدا بر او منت نهاده و توانايش ساخته حجتش بر او انجام تكاليف الهى و بدوش كشيدن از زير دستان و ناتوانتران است و كسى را كه بر او منت نهاده و درمالش توسعه داده است، همان مالش بر او حجت است و بايد با عطايش بفقرا رسيدگى كند: و كسى را كه خدا بر او منت نهاده و در ميان فاميلش شريف و خوش سيما قرار داده، حجت خدا بر او اينستكه خدا را نسبت به آن نعمت شكر كند و بر ديگران گرد نفرازى نكند و بواسطه شرف و جمالش از حقوق ضعفا جلوگيرى نكند.
| |
باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش
بَابُ اخْتِلَافِ الْحُجّةِ عَلَى عِبَادِهِ
|
1- مُحَمّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَمّنْ حَدّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سِتّةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النّوْمُ وَ الْيَقَظَةُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 1
|
امام صادق عليه السلام فرمود: شش چيز است كه بندگان را در آن كارى نيست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بيدارى.
| |
شرح :
مضمون اين خبر بر عنوان باب انطباق ندارد و در بعضى از نسخ كافى فقط كمله (باب) است و شايد صواب همان باشد، زيرا اين روايت جز در موضوع معرفت يا عنوان باب سابق هم انطباق ندارد، و حاصل روايت اين است كه اين سه موضوع متقابل در وجود انسان بدست خود او نيست بلكه در دست خداست: 1 معرفت و نادانى كه مربوط بروح و عقل انسانست.2 خشنودى و خشم كه باحساسات و صفات اخلاقى او تعلق دارد. 3 خواب و بيدارى كه به جسم و تنش عارض مىشود. مرحوم فيض گويد: (ذكر عدد شش در اين روايت براى حصر نيست زيرا چيزهاى ديگرى هم كه در اختيار انسان نيست و بدست خداست مىباشد مانند مرض و صحت و گريه و خنده و غيره و داخل كردن آنها را در آنچه در حديث ذكر شده خالى از تكلف نيست، ولى اگر چنانچه ما گفتيم و آن را از ترجمه و شرح :چاپ اسلاميه اخذ كرديم، آن شش چيز كه از اصول كيفيات و حالا تند بعنوان مثال براى سه جنبه روح و احساس و تن انسان ذكر باشد، داخل بودن تمام حالات و عوارض در آن بىتلف است. و اختصاص آنها بتذكر براى اين است كه انسان گمان مىكند اين چهرها در اختيار اوست و گويا منظور حديث اين است كه در وجود خود انسان كه از همه چيز باو نزديكتر است حالات و عوارضى وجود دارد كه در تصرف و اختيار او نيست و تحت اراده و اختيار مدبر و خالق اوست، بشر بايد در اين گونه امور بينديشد و بصانع حكيم و قادر خود پى ببرد. ولى فكر كردن از او و الهام معرفت از خداست.
 | اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد اول | |  |