پاورقی : . 1 برای اطلاع بيشتر در اين باره رجوع شود به كتاب انسان و سرنوشت ، از همين نويسنده .
عاملی برای محدود كردن آزادی انسان نام نبرديم . چرا ؟ آيا قضا و قدر
الهی وجود ندارد و يا قضا و قدر عامل محدود كردن نيست ؟ قضا و قدر الهی
امری قطعی و مسلم است ، ولی عامل محدود كردن انسان نيست . قضای الهی
عبارت است از حكم قطعی الهی دربارهء جريانات و حوادث ، و قدر الهی
عبارت است از اندازه گيری پديدهها و حوادث .
از نظر علوم الهی مسلم است كه قضای الهی به هيچ حادثهای مستقيما و بلا
واسطه تعلق نمیگيرد ، بلكه هر حادثه را تنها و تنها از راه علل و اسباب
خودش ايجاب میكند . قضای الهی ايجاب میكند كه نظام جهان نظام اسباب و
مسببات باشد . انسان هر اندازه آزادی از ناحيهء عقل و اراده دارد و هر
اندازه محدوديت كه از ناحيهء عوامل موروثی و محيطی و تاريخی دارد ، به
حكم قضای الهی و نظام قطعی سببی و مسببی جهان است ( 1 ) .
بنابراين خود قضای الهی يك عامل برای محدوديت انسان به شمار نمیرود .
محدوديتی كه به حكم قضای الهی نصيب انسان شده است همان محدوديت ناشی
از شرايط موروثی و شرايط محيطی و شرايط تاريخی است نه محدوديت ديگر ،
همچنانكه آزادی ای هم كه نصيب انسان شده به حكم قضای الهی است ولی به
اين صورت كه قضای الهی ايجاب كرده انسان موجودی صاحب عقل و اراده باشد
و در دايرهء محدود شرايط طبيعی و اجتماعی بتواند خود را به مقياس و سيعی
از قيد تسليم به آن شرايط آزاد سازد و سرنوشت و آيندهء خويش را در دست
گيرد .
پاورقی : . 1 برای اطلاع بيشتر در اين باره رجوع شود به كتاب انسان و سرنوشت ، از همين نويسنده . |