پاورقی : . 1 در كتاب اول اين مجموعه به نام " انسان و ايمان " .
ضمنا دايرهء ايفای نقش برای انسان نسبت به حيوان بسی وسيعتر و
گستردهتر است . گستردگی دايرهء سازندگی انسان نسبت به آيندهاش از سه و
يژگی در انسان سر چشمه میگيرد :
. 1 وسعت دايرهء بينش و آگاهی . انسان با نيروی علم ، دايرهء بينش و
آگاهی خويش را از ظواهر و سطح طبيعت عبور میدهد و تا اعمال درون آن
گسترش میدهد و قوانين طبيعت را میشناسد . با شناختن قوانين طبيعت ،
دست انسان برای ساختن طبيعت ، آنچنانكه با زندگی انسان سازگارتر باشد ،
باز میشود .
. 2 وسعت دامنهء خواستها كه در بخش " انسان و حيوان " ( 1 ) از
آنها ياد شد ، و در مباحث اين بخش نيز تحت عنوان " موجود چند بعدی "
به آنها اشاره شد .
. 3 استعداد خودساختگی ويژهای كه در انسان است و هيچ موجود ديگر در
اين جهت مانند او نيست .
توضيح اينكه اگر چه برخی جاندارهای ديگر نيز به مقياس كمی قابل "
ساختن " هستند و میتوان با " عوامل خاص تربيتی " تغييراتی در آنها به
وجود آورد - آنچنانكه در جهان نباتات و حيوانات مشاهده میشود - ولی اولا
هيچ يك از آنها به دست خودشان ساخته نمیشوند و اين انسان است كه آنها
را میسازد ، و ثانيا تغيير پذيری آنها نسبت به انسان بسيار اندك است .
انسان در ناحيهء خصلتها و خويها يك موجود بالقوه است ، يعنی در آغاز
تولد فاقد خوی و خصلت است ، بر خلاف حيوانات كه هر كدام با يك سلسله
خصلتهای ويژه متولد میشوند . انسان چون فاقد هرگونه خوی و خصلتی است ، و
از طرفی خوی پذير و خصلت پذير است ، به وسيلهء خصلتها و خويهايی كه
تدريجا پيدا میكند يك سلسله " ابعاد ثانوی " علاوه بر ابعاد فطری برای
خويش میسازد .
پاورقی : . 1 در كتاب اول اين مجموعه به نام " انسان و ايمان " . |