. 3 ضمير انسان
قرآن ضمير انسانی را به عنوان يك منبع معرفت ويژه نام میبرد از نظر قرآن ، سراسر خلقت آيات الهی و علائم و نشانههايی برای كشف حقيقت است قرآن از جهان خارج انسان به " آفاق " و از جهان درون انسان به " انفس " تعبير میكند ( 2 ) و از اين راه اهميت ويژه ضمير انسانی را گوشزد مینمايد اصطلاح " آفاق و انفس " در ادبيات اسلامی از همين جا پديد آمده است . " كانت " فيلسوف آلمانی جملهای دارد كه شهرت جهانی دارد و همان جمله بر لوح قبرش حك شده است میگويد : دو چيز است كه اعجاب انسان را سخت بر میانگيزد : يكی آسمان پرستارهای كه بالای سرما قرار گرفته است و ديگر وجدان و ضميری كه در درون ما قرار دارد .پاورقی : . 1 آل عمران : . 137 . 2 سنريهم آياتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی يتبين لهم انه الحق سوره فصلت : . 53