فتوحات معطوف شد غافل از اينكه به موازات باز كردن در واژه‏های اسلام به‏
روی افراد ديگر و رو آوردن آنها به اسلام كه به هر حال جاذبه توحيد اسلام و
عدل و مساوات اسلام ، عرب و عجم را جذب می‏كرد ، می‏بايست فرهنگ و
ثقافت اسلامی هم تعليم داده شود و افراد دقيقا با روح اسلام آشنا شوند .
خوارج بيشتر عرب بودند و غير عرب هم كم و بيش در ميان آنها بود ،
ولی همه آنها اعم از عرب و غير عرب جاهل مسلك و نا آشنا به فرهنگ‏
اسلامی بودند . همه كسريهای خود را می‏خواستند با فشار آوردن بر روی ركوع و
سجودهای طولانی جبران كنند . علی عليه‏السلام روحيه اينها را همينطور توصيف‏
می‏كند ، می‏فرمايد :
« جفاش طغام و عبيد اقزام ، جمعوا من كل اوب و تلقطوا من كل شوب ،
ممن ينبغی ان يفقه و يؤدب و يعلم و يدرب و يولی عليه و يؤخذ علی يديه ،
ليسوا من المهاجرين و الانصار الذين تبوؤا الدار و الايمان » ( 1 ) .
" مردمی خشن ، فاقد انديشه عالی و احساسات لطيف ، مردمی پست ، برده‏
صفت ، او باش كه از هر گوشه‏ای جمع شده‏اند و از هر ناحيه‏ای فراهم‏
آمده‏اند . اينها كسانی هستند كه بايد اول تعليمات ببينند . آداب اسلامی‏
به آنها تعليم داده شود ، در فرهنگ و ثقافت اسلامی خبرويت پيدا كنند .
بايد بر اينها قيم حكومت كند و مچ دستشان گرفته شود نه اينكه آزاد
بگردند و شمشيرها را در دست نگه دارند و راجع به ماهيت اسلام

پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، خطبه . 236