پيدايش خوارج
خوارج يعنی شورشيان . اين واژه از " خروج " ( 1 ) به معنای سركشی و طغيان گرفته شده است . پيدايش آنان در جريان حكميت است . در جنگ صفين در آخرين روزی كه جنگ داشت به نفعپاورقی : 1 - كلمه " خروج " اگر به " علی " متعدی شود دو معنای نزديك به يكديگر دارد : يكی در مقام پيكار و جنگ بر آمدن و ديگری تمرد و عصيان و شورش . خرج فلان علی فلان : برز لقتاله . و خرجت الرعية علی الملك : تمردت - المنجد . كلمه " خوارج " كه معادل فارسی آن " شورشيان " است از " خروج " به معنای دوم گرفته شده است . اين جمعيت را از آن نظر خوارج گفتند كه از فرمان علی تمرد كردند و عليه او شوريدند و چون تمرد خود را بر يك عقيده و مسلك مذهبی مبتنی كردند ، نحلهای شدند و اين اسم به آنها اختصاص يافت و لذا به ساير كسانی كه بعد از آنها قيام كردند و بر حاكم وقت طغيان نمودند خارجی گفته نشد . اگر اينها مكتب و عقيده خاصی نمیداشتند مثل ساير ياغيهای دورههای بعد بودند ولی اينها عقائدی داشتند و بعدها خود اين عقائد موضوعيت پيدا كرد . اگر چه هيچوقت موفق نشدند حكومتی تشكيل دهند اما موفق شدند فقه و ادبی برای خود به وجود بياورند . ( به ضحی الاسلام ، ج 3 ، ص 340 - 347 ، طبع ششم مراجعه شود ) . >