عدالت يا مساوات
از اينجا معنی عدالت معلوم میگردد و جواب سؤالی كه در اول كردم روشن میشود . سؤال اين بود كه معنی عدالت چيست ؟ تفاوت و اختلاف و تبعيضی كه نقطه مقابل عدالت است چيست ؟ آيا هر نوع تفاوت كه در جامعه بين افراد باشد مخالف عدالت است و لازمه عدالت مساوات مطلق است ، يا عدالت مستلزم مساوات مطلق نيست و گاهی عدالت ايجاب میكند كه تفاوت و امتياز گذاشته شود و مقتضای عدالت اين است كه تبعيضها و تفاوتهای بيجا و بلا استحقاق نباشد ؟ اگر مقتضای عدالت اين دومی است ملاك بجا بودن و بيجا بودن چيست ؟ معلوم شد كه معنی عدالت اين نيست كه همه مردم از هر نظر در يك حد و يك مرتبه و يك درجه باشند ، جامعه خود بخود مقامات و درجات دارد و در اين جهت مثل پيكر است ، وقتی كه مقامات و درجات دارد ، بايد تقسيم بندی و درجهبندی بشود ، راه منحصر ، آزاد گذاشتن افراد و زمينه مسابقه فراهم كردن است ، همينكه پای مسابقه به ميان آمد خود بخود به موجب اينكه استعدادها در همه يكسان نيست ، و به موجب اينكه مقدار فعاليت و كوششها يكسان نيست ، اختلاف و تفاوت به ميان میآيد ، يكی جلو میافتد و يكی عقب میماند ، يكی جلوتر میرود و يكی عقبتر . مقتضای عدالت اين است كه تفاوتهايی كه خواه ناخواه در اجتماع هست تابع استعدادها