سازندگی شدايد
جواب هر دو سؤال آن وقت معلوم میشود كه فلسفه بلايا و شدايد و سختيها و اثر آنها در وجود آدمی معلوم شود ، معلوم شود كه به حكم قانون و ناموس خلقت ، بسياری از كمالات است كه جز در مواجهه با سختيها و شدايد ، جز در نتيجه تصادمها و اصطكاكهای سخت ، جز در ميدان مبارزه و پنجه نرم كردن با حوادث ، جز در روبرو شدن با بلايا و مصائب حاصل نمیشود . نه اين است كه اثر شدايد و سختيها تنها ظاهر شدن و نمايان شدن گوهر واقعی است ، به اين معنی كه هر كس يك گوهر واقعی دارد كه رويش پوشيده است ، مانند يك معدنی است در زير خاك ، و اثر شدايد فقط اين است كه آنچه در زير خاك است نمايان میشود ، اثر ديگر ندارد . نه ، اين طور نيست ، بالاتر است . شدايد و سختيها و ابتلائات اثر تكميل كردن و تبديل كردن و عوض كردن دارد ، كيمياست ، فلزی را به فلز ديگر تبديل میكند ، سازنده است ، از موجودی موجود ديگر میسازد ، از ضعيف قوی و از پست عالی و از خام پخته به وجود میآورد ، خاصيت تصفيه و تخليص دارد ، كدورتها و زنگارها را میزدايد ، خاصيت تهييج و تحريك دارد ، هوشياری و حساسيت به وجود میآورد ، ضعف و سستی را از بين میبرد .