گاهی اثر سكوت و تقيه ، گاهی شكل و صورت قيام فرق می‏كند . همه اينها
بستگی دارد به خصوصيت عصر و زمان و اوضاع و احوال روز ، و يك تشخيص‏
عميق در اين مورد ضرورت دارد . اشتباه تشخيص دادن زيانها به اسلام‏
می‏رساند .

اوضاع اجتماعی عهد امام

امام صادق ( ع ) در عصر و زمانی واقع شد كه علاوه بر حوادث سياسی ، يك‏
سلسله حوادث اجتماعی و پيچيدگيها و ابهامهای فكری و روحی پيدا شده بود .
لازمتر اين بود كه امام صادق ( ع ) جهاد خود را در اين جبهه آغاز كند .
مقتضيات زمان امام صادق ( ع ) كه در نيمه اول قرن دوم می‏زيست با زمان‏
سيد الشهداء ( ع ) كه در حدود نيمه قرن اول بود خيلی فرق داشت .
در حدود نيمه قرن اول در داخل كشور اسلامی برای مردانی كه می‏خواستند به‏
اسلام خدمت كنند يك جبهه بيشتر وجود نداشت و آن ، جبهه مبارزه با
دستگاه فاسد خلافت بود . ساير جبهه‏ها هنوز به وجود نيامده بود و يا اگر
به وجود آمده بود اهميتی پيدا نكرده بود . حوادث عالم اسلام همه مربوط به‏
دستگاه خلافت بود و مردم از لحاظ روحی و فكری هنوز به بساطت و سادگی صدر
اول زندگی می‏كردند ، اما بعدها و در زمانهای بعد تدريجا به علل مختلف‏
جبهه‏های ديگر به وجود آمد جبهه‏های علمی و فكری ، يك نهضت علمی و فكری و
فرهنگی عظيم در ميان مسلمين آغاز شد ، نحله‏ها و مذهبها در اصول دين و
فروع دين پيدا شدند . به قول يكی از مورخين ، مسلمانان در اين وقت از
ميدان جنگ و لشكركشی ، متوجه فتح دروازه‏های علم و