به انسان عقل و اراده و اختيار داده شده و عقل و اختيار است كه وسعت‏
دايره عمل او را زياد كرده .

نقش عقل و اختيار در دو مرحله‏ای شدن حق انسان

نظام زندگی انسان با زندگی ساير جانداران فرق دارد . آنها به حكم غريزه‏
زندگی می‏كنند ، فرزند زمين بودن كافی است كه حق آنها را مسلم كند . اما
انسان عقل و اراده دارد و با نيروی تكليف و عقل و اراده بايد كار كند ،
لهذا تا تكليف خود را انجام ندهد نمی‏تواند از حق خدادادی خود استفاده‏
كند . بلی ، تا مرحله مرحله غريزه است و تكليفی در كار نيست حق هم‏
ثابت و مسلم است . طفل بر پستان مادر بدون ضمانت هيچ تكليفی حق دارد و
شير پستان حق اوست ، اما آنگاه كه انسان می‏خواهد از پستان مادر زمين شير
بخورد شير به آن آمادگی نيست ، بايد با عمل و عمران و احياء و فعاليت ،
آن را آماده كند ، لذا در مقابل حقی كه برعهده مادر زمين دارد ، يك‏
مسؤوليتی هم در برابر او دارد ، بلكه می‏توان گفت يك حقی هم اين مادر
يعنی زمين برعهده او دارد و آن اينكه زمين را آباد كند و عمران نمايد .

حق زمين بر انسان

علی ( ع ) در همان روزهای اول خلافت جمله‏ای فرمود به مردم : " « إنكم‏
مسؤولون حتی عن البقاع و البهائم ، » " ( 1 ) شما مسؤوليت داريد و

پاورقی :
. 1 نهج البلاغة ، خطبه . 166