" « مثل المؤمنين فی تواددهم و تراحمهم كمثل الجسدإذا اشتكی بعض تداعی‏
له سائر أعضاء جسده بالحمی و السهر » " ( 1 )
يعنی مثل مؤمنين از لحاظ علايق و عواطف متبادل كه بين ايشان هست مثل‏
تن است ، يك عضو كه به درد می‏آيد ساير اعضا يكديگر را به همدردی‏
می‏خوانند و تب و بی خوابی پيدا می‏شود .
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
باز هم وجه شبه‏ها و قدر مشتركها بين جامعه و پيكر هست . معمولا در
تشبيه‏ها كه چيزی به چيزی تشبيه می‏شود يك يا دو و حداكثر سه وجه شبه بين‏
آندو هست ، اما اين تشبيه يعنی تشبيه جامعه به پيكر از آن تشبيه‏هاست كه‏
بيش از ده وجه شبه هست ، و شايد بتوان دهها وجه شبه ذكر كرد . ممكن‏
است اين تشبيه از نظر جامعيت تشبيه بی نظيری باشد .
در عين حال كه اين تشبيه همچو تشبيه جامعی است ، اين طور نيست كه‏
پيكر و جامعه از همه جهت مثل هم باشند ، مواردی هست كه حكم جامعه و حكم‏
پيكر دوتاست . امشب برای اينكه عدالت را معنی كنم بعضی قسمتها كه بين‏
پيكر و جامعه فرق است عرض می‏كنم .

اختلاف جامعه با اندام زنده

يكی از موارد اختلاف اين است كه اعضای پيكر ، هر كدام

پاورقی :
. 1 مسند احمد ، ج 4 ، ص 270 با اندكی اختلاف .