در عصرهای اخير هم كم و بيش بوده‏اند داده‏اند عينا شبيه جوابهايی است كه‏
علمای عدليه به آن دسته ديگر كه خوب است آنها را شكاكان و سوفسطاييان‏
دينی بخوانيم داده‏اند . وارد تفصيل اين مبحث نمی‏شوم .

جنگ جمود و روشن انديشی

ديديم كه جريان عدليه و غير عدليه ، جنگ بين جمود و ركود فكری و بين‏
روشن بينی و روشن انديشی و تعقل بود . متأسفانه جمود و ركود و تاريك‏
انديشی فايق آمد و از اين راه خسارتها بر عالم اسلام وارد شد ، نه خسارت‏
مادی بلكه خسارت معنوی .
در آدمی حسی هست كه گاهی به خيال خود می‏خواهد در برابر امور دينی زياد
خضوع كند ، آن وقت به صورتی خضوع می‏كند كه بر خلاف اجازه خود دين است ،
يعنی چراغ عقل را دور مياندازد و در نتيجه راه دين را هم گم می‏كند . از
رسول اكرم روايت شده : " « قصم ظهری رجلان : جاهل متنسك و عالم متهتك‏»
" يا " « قطع ظهری اثنان : جاهل متنسك ، و عالم متهتك » " ( دو
نفر پشت مرا و پشت دين مرا شكستند : نادان متعصب و زاهد ، و ديگر عالم‏
لا ابالی ) .
در حديث است : خداوند دو حجت دارد : يكی حجت باطن ، ديگر حجت ظاهر
. حجت باطن ، عقل است و حجت ظاهر ، پيغمبران .

پاورقی :
. 1 رك : بحار اعنوار ، ج 2 ، ص 106 و . 111