پاورقی : . 1 مؤلف كتاب در اينجا يك پرانتز اضافه میكند كه : ( يك تجديد نظر صاف و ساده ! ) . . 2 تجديدنظر طلبی . . . ، ص 281 و . 282
يك عبارت ميان تهی مجرد و گزافه مبدل ساخته است ( 1 ) . وضع اقتصادی
پايه است ، اما عنصرهای ديگر روبنا . شكل سياسی پيكار طبقاتی و نتايج آن
( تشكيلاتی كه پس از غلبه پيروزمند برقرار میشود ) ، شكلهای حقوقی و حتی
بازتاب اين پيكارهای واقعی در مغز شركت كنندگان در آن ، نظريههای سياسی
، حقوقی ، فلسفی ، فرايافتهای مذهبی و تحول بعدی آنها به دستگاههای جزمی
به همين سان روی جريان پيكارهای تاريخی تأثير و در بسياری از حالات به
طور جدی شكل آن را تعيين میكنند . تمام اين عاملها با هم در كنش و
واكنشاند و ميان آنها جنبش اقتصادی در ميان تودهای بیپايان از تضادها
راه خود را به سان يك ضرورت میگشايد " ( 2 ) .
عجبا ! اگر نظريه " عامل اقتصادی تنها عامل تعيين كننده است " يك
عبارت ميان تهی مجرد و گزافه است ، اين عبارت را غير از ماركس كسی
نگفته است . بعلاوه اگر عوامل باصطلاح روبنايی " در بسياری از حالات به
طور جدی شكل پيكارهای تاريخی را تعيين میكنند " ، پس تعيين كنندگی در
انحصار عوامل اقتصادی نيست . پس ديگر چه جايی برای اين میماند كه
بگوييم " جنبش اقتصادی در ميان توده بی پايان تضادها راه خود را به سان
يك ضرورت میگشايد " ؟
عجبتر اين است كه جناب انگلس در همين نامه قسمتی از مسؤوليت اين
اشتباه ( و به قول خود او " مسخ " را بر عهده خودش
پاورقی : . 1 مؤلف كتاب در اينجا يك پرانتز اضافه میكند كه : ( يك تجديد نظر صاف و ساده ! ) . . 2 تجديدنظر طلبی . . . ، ص 281 و . 282 |