انتقادها
اكنون كه " مبانی " و " نتايج " نظريه ماديت تاريخ را توضيح داديم نوبت آن است كه به نقد و بررسی آن بپردازيم . مقدمتا يك نكته را توضيح دهيم كه ما در اينجا نه درصدد نقد نظريات ماركس در مجموع آثارش هستيم و نه در پی نقد ماركسيسم به طور كلی . ما در اينجا در پی نقد " ماديت تاريخ " و به اصطلاح در پی نقد " ماترياليسم تاريخی " هستيم كه يكی از اركان ماركسيسم است ، و اساسا نقد نظريات ماركس ، با نقد ماركسيسم به طور مطلق و يا نقد يكی از اصول ماركسيسم - مثلا " ماديت تاريخی " - دوتاست . نقد نظريات ماركس يعنی بررسی مجموع نظريات وی در كتابها و نوشتههای گوناگون دورههای مختلف زندگی وی كه مشتمل بر تناقضات بسياری است ، و اين كار در غرب وسيله افراد