يعنی از نظر استعدادهای طبيعی در يك درجه‏اند ، تفاوتی - لااقل تفاوت‏
قابل ملاحظه‏ای - در ميان افراد از اين نظر ديده نمی‏شود ، برخلاف افراد
انسان كه احيانا از نظر استعدادها تفاوتهايی از زمين تا آسمان دارند .
نوابغ افراد استثنايی هر جامعه‏اند . افراد استثنايی كه از قدرت‏
خارق‏العاده‏ای از نظر عقل يا ذوق يا اراده و ابتكار برخوردارند ، هرگاه در
جامعه‏ای پديد آيند آن جامعه را از نظر علمی و فنی يا از نظر اخلاقی يا از
نظر سياسی يا از نظر نظامی جلو می‏برند .
طبق اين نظريه اكثريت افراد بشر فاقد ابتكارند ، دنباله روند ، مصرف‏
كننده انديشه و صنعت ديگران‏اند ، اما همواره كم و بيش در هر جامعه‏ای‏
يك اقليت مبتكر ، ابداعگر ، پيشرو و پيشتاز ، توليد كننده انديشه و
آفريننده صنعت وجود دارد و آنان هستند كه تاريخ را به جلو می‏رانند و
وارد مرحله جديدی می‏كنند . " كارلايل " فيلسوف معروف انگليسی كه كتاب‏
معروف قهرمانان ( الابطال ) را نوشت و از رسول اكرم آغاز كرد ، چنين‏
نظريه‏ای دارد . از نظر كارلايل در هر قومی يك يا چند شخصيت تاريخی‏
جلوه‏گاه تمام تاريخ آن قوم است ، و به عبارت صحيح‏تر ، تاريخ هر قوم‏
جلوه‏گاه شخصيت و نبوغ يك يا چند قهرمان است . مثلا تاريخ اسلام جلوه‏گاه‏
شخصيت رسول اكرم است و تاريخ جديد فرانسه جلوه‏گاه شخصيت ناپلئون و چند
نفر ديگر و تاريخ شصت ساله اخير شوروی جلوه‏گاه شخصيت لنين .
. 4 نظريه اقتصادی : طبق اين نظريه ، محرك تاريخ ، اقتصاد است . تمام‏
شؤون اجتماعی و تاريخی هر قوم و ملت - اعم از شؤون