اقتصادی است و نمی‏تواند رشد مستقلی از رشد بنياد اقتصادی داشته باشد .
به دنبال رشد ابزار توليد و رشد بنياد اقتصادی جامعه است كه علم رشد
می‏كند .
اولا می‏دانيم كه ابزار توليد منهای انسان ، به صورت خود به خود هرگز
رشد نمی‏كند . ابزار توليد در رابطه انسان و طبيعت و در زمينه تجسسات‏
كاوشگرانه انسان است كه رشد می‏كند . رشد و تكامل ابزار توليد با رشد و
تكامل فنی و علمی انسان توأم است . سخن در اين است كه كداميك تقدم‏
دارند ؟ آيا انسان نخست به كشفی نائل می‏شود و سپس آن را در عمل پياده‏
می‏كند و صنعت را به وجود می‏آورد و يا نخست صنعت به وجود می‏آيد و سپس‏
انسان به كشف نائل می‏شود ؟ ترديدی نيست كه شق [ اول ] صحيح است .
بديهی است كه كشف قوانين علمی و اصول فنی در رابطه تجسسی و آزمايشی‏
انسان پديد می‏آيد و اگر انسان در رابطه با طبيعت قرار نگيرد و تجسس‏
نكند و به تجربه نپردازد ، به كشف هيچ قانون علمی از قوانين طبيعت و به‏
درك هيچ اصل فنی نائل نمی‏گردد . سخن در اين نيست ، سخن در اين است كه‏
پس از تجسس و آزمايش ، آيا نخست انسان در درون خود رشد علمی می‏كند و
سپس در بيرون وجود خود ابزار فنی را می‏آفريند يا قضيه برعكس است ؟
بدون ترديد شق اول صحيح است .
بعلاوه تعبير به " رشد " و يا " تكامل " در مورد انسان تعبير "
حقيقی " است و در مورد ابزارهای فنی و توليدی " مجازی " است . رشد و
تكامل حقيقی آنجاست كه يك واقعيت عينی از مرحله دانی‏تر به مرحله‏
عالی‏تر برسد . و اما رشد مجازی به معنی اين است