جهان از كجا پديد آمده و چه مرحله‏ای را طی می‏كند و به چه سويی می‏رود ؟
اولين دغدغه مسؤوليت كه پيامبران به وجود می‏آورند دغدغه مسؤوليت در
برابر كل آفرينش و هستی است . دغدغه مسؤوليت اجتماعی جزئی است از
دغدغه مسؤوليت در برابر هستی و آفرينش . قبلا اشاره كرديم كه سوره‏های‏
مكيه كه در سيزده سال اول بعثت رسول اكرم نازل شده است ، كمتر مطلبی جز
تذكر مبدأ و معاد در آنها هست ( 1 ) .
رسول اكرم دعوت خود را با " « قولوا لا اله الا الله ، تفلحوا » "
يعنی با يك جنبش اعتقادی ، با يك پاكسازی فكری آغاز كرد . درست است‏
كه توحيد ابعاد گسترده‏ای دارد و همه تعليمات اسلامی اگر تحليل شود به‏
توحيد برمی‏گردد و اگر توحيد تركيب شود به آن تعليمات منتهی می‏شود ( 2 )
. ولی می‏دانيم كه در آغاز كار نه مقصود از آن جمله بيش از يك گرايش‏
فكری و عملی از اعتقادات شرك آميز و عبادتهای شرك آميز به توحيد فكری‏
و توحيد در عبادت بود ، و نه فرضا چنين مقصود گسترده‏ای در كار بود مردم‏
متوجه می‏شدند .

پاورقی :
. 1 برخی مسلمانان به اصطلاح روشنفكر معاصر در تفاسير زيادی كه بر اكثر
سوره‏های قرآن نوشته‏اند ، يكسره منكر شده‏اند كه قرآن درباره معاد حتی يك‏
آيه هم نازل كرده باشد . در هر جا در قرآن نام " دنيا " آمده است‏
گفته‏اند يعنی " نظام پست‏تر زندگی " يعنی نظام تبعيض و استثمار ، و هر
جا نام " آخرت " آمده گفته‏اند يعنی " نظام برتر " ، نظامی كه در آن‏
اثری از تبعيضها و نابرابريها و استثمارها نباشد و مالكيت اختصاصی‏
ريشه‏كن شده باشد . اگر معنی آخرت اين است پس معلوم می‏شود قرآن هزار
سال پيش از مكاتب ماترياليستی فاتحه مذهب را خوانده است .
. 2 الميزان ، ذيل آخرين آيه آل عمران .