پيغمبر شما يك سوره‏ای نازل شده است كه كيفيت آن اينست : « بسم الله‏
الرحمن الرحيم ، قل هو الله احد . . . ». اينست كه پيغمبر اكرم فرمود :
« العلماء ورثة الانبياء » ( 1 ) علما جانشينان پيغمبران هستند ، در چه‏
قسمت ؟ در اينكه به آنها وحی می‏شود ؟ خير ، در اينكه حافظ و نگهدارنده‏
مواريث انبياء هستند .
اما يك وظيفه ديگر غير از وظيفه حفظ مواريث انبيا هست كه در اهميت‏
كمتر نيست . آن وظيفه عبارت است از جزئيات را بر كليات منطبق كردن ،
فروع را بر اصول تطبيق دادن و برگردانيدن كه نام آن [ ( اجتهاد ) ] است‏
. چه جمله خوبی دارد محمد اقبال پاكستانی . می‏گويد : اجتهاد در اسلام‏
نيروی محركه دين است .
در اين خطبه‏ای كه خواندم اميرالمؤمنين جمله‏ای دارد كه بايد بگويم اين‏
جمله ما فوق اينست كه ما برای آن قيمت تعيين بكنيم ، و روی اين جهات‏
است كه من می‏گويم اين صفات ، مخصوص مطلق مؤمنين و متقين نيست .
می‏فرمايد :
« قد نصب نفسه لله سبحانه فی ارفع الامور » ، خودش را در آن بالاترين‏
درجات قرار می‏دهد كه ديگر جائی و مقامی در اسلام بالاتر از آن نيست . آن‏
چه مقامی است ؟ « من اصدار كل وارد عليه و تصيير كل فرع الی اصله » (2).
هر واردی را ( هر سؤالی كه بر او عرضه بشود ) جواب نداده رد نمی‏كند ،
بلكه آن را در اين كارخانه روحی و فكری خود وارد می‏كند و بعد حل كرده ،
و حل شده آن را صادر می‏كند و می‏داند كه هر فرعی و شاخه‏ای را با كدام تنه‏
و ريشه بايد متصل كرد ، هر جزئی را به كدام كل بايد برگردانيد . بنابراين‏
بحث ما

پاورقی :
. 1 اصول كافی ، ج 1 ، ص . 32
. 2 نهج البلاغه ، خطبه . 86