ركن اول خاتميت : انسان و اجتماع
مجموع بحثهای ما راجع به خاتميت در چهار قسمت است و در واقع بحث ما چهار ركن و چهارپايه دارد . ركن اول و پايه اول آن انسان و اجتماع است از اين نظر كه آيا انسان يك موجود ثابت و جامد و يكنواختی است ، از نظر اخلاق ، از نظر طرز تربيت و هم از نظر اجتماعی و تشكيلات اجتماعی ؟ آيا انسان طرز زندگيش در تمام زمانها بايد يك جور و يكنواخت باشد مانند زنبور عسل ؟ يا بر عكس ، انسان چه از نظر فردی و چه از نظر اجتماعی يك موجود متحول و متكامل و متغيری است ؟ اگر انسان صددرصد موجود ثابتی باشد قوانين زندگی او هم بايد صددرصد قوانين ثابت و لا يتغيری باشد ، و اگر انسان يك موجود صددرصد متغير و متحولی باشد عكس آن قضيه میشود ، هيچ قانون ثابتی نمیتواند داشته باشد ، هميشه بايد قوانينش تغيير بكند . يا آنكه فرض سومی هست كه حقيقت همان است و آن اينكه انسان دارای جنبههای ثابت و جنبههای متغيری است ، از يك نظر بايد از يك اصول ثابتی پيروی بكند ، ولی در قسمتهايی هم بايد از اوضاع متغيری تبعيت نمايد . از اين جهت درست مانند بدن انسان است كه مجموعهای از ميلياردها سلول است ، قسمت اعظم آن سلولها دائما میميرند و نو میشوند ولی قسمتی از سلولها كه سلسله اعصاب را تشكيل میدهند و فعاليتهای اصلی بدن با آنها است ثابت و جاويدند . قوانين زندگی بشر همينطور است . اصول زندگی انسان ، طرحهای اولی زندگی انسان كه زمينه را برای تكامل او فراهم میكنند قوانين ثابت و لا يتغيری هستند ولی فروع زندگی انسان تغيير پذير است .