بشناسيم ، آن هم قواعدی قطعی و تخلف ناپذير ، يا خير ؟ [ پاسخ اين است‏
كه ] ما از نظر اينكه مسلمان و موحد هستيم و تابع قرآن می‏باشيم ، بايد
بپذيريم كه تاريخ بشر ، تاريخ امتها و اقوام و جمعيتها يك حساب منظم و
قطعی و مشخصی دارد و ما بايد آن حسابها را بشناسيم و خودمان را با آن‏
حسابها تطبيق بدهيم ، و اتفاقا قرآن مجيد راجع به اين كه تاريخ بشر حساب‏
قطعی و منظمی دارد ، چون بيشتر با زندگی مردم سر و كار دارد ، با صراحت‏
بيشتری اين مطلب را بيان كرده است . در آيات زيادی از قرآن با كلمه [
( سنت ) ] يا [ ( سنن ) ] برخورد می‏كنيم ، يعنی قرآن مجيد سرگذشت و
سرنوشت يك قومی را كه ذكر می‏كند تحت عنوان [ ( سنة الله ) ] ذكر می‏كند
: سنت الهی اينست ، روش الهی و قانون الهی اينست كه ملتها اگر چنين و
چنان باشند يك همچو سرنوشتی داشته باشند ، و اگر نه ، طور ديگری باشند ،
باز سرنوشت ديگری داشته باشند . مثلا اين آيه كه می‏فرمايد : « " ان‏
الله لا يغير ما بقوم حتی يغيروا ما بانفسهم " »( 1 ) يك قانون مسلم و
قطعی را در تاريخ بشر و زندگی بشر ذكر می‏كند . ما می‏بينيم قرآن كريم سر
گذشت فرعون و فرعونيان را ذكر می‏كند ، ستمگريها ، استكبارها ، استعلاها و
تبعيضهای اينها را بيان می‏كند ، كفرورزی و كفران ورزيهای اينها را ذكر
می‏فرمايد تا منتهی می‏شود به هلاكت آنها . پشت سرش اينچنين می‏فرمايد :
²ذلك بان الله لم يك مغيرا نعمة انعمها علی قوم حتی يغيروا ما بانفسهم‏
( 2 ) يعنی اين بدان سبب و موجب است كه هرگز خداوند نعمتی را كه به‏
قومی ارزانی می‏فرمايد از آنها پس نمی‏گيرد

پاورقی :
. 1 سوره رعد ، آيه . 11
. 2 سوره انفال ، آيه . 53