طور كلی دانشمندان عاليقدر مقيم بغداد بيشتر مسيحيان بودند كه از عراق و
ساير نقاط برای استخدام در دستگاه خلفا به بغداد می‏آمدند . دانشمندان‏
مسلمان غالبا در خارج از بغداد ظهور كردند . به خصوص موقعی كه مملكتهای‏
كوچك اسلامی پديد آمد و فرمانروايان آن ممالك به تقليد خلفا در ترويج‏
علم و ادب كوشش نمودند و دانشمندان را به مراكز فرماندهی خود : قاهره ،
غزنين ، دمشق ، نيشابور ، استخر و غيره دعوت كردند نتيجه اين شد كه رازی‏
ازری ، ابن سينا از بخارا ( تركستان ) بيرونی از بيرون ( سند ) ابن جليل‏
گياهشناس ، ابن باجه فيلسوف ، ابن زهره پزشك و خاندان وی و ابن رشد
فيلسوف و ابن روميه گياهشناس از اندلس برخاستند ( 1 ) .
پس سلول اول علوم و فرهنگ اسلامی در مدينه به وجود آمد و نخستين‏
نقطه‏ای كه اين بذر در آنجا پاشيده شد شهر مدينه بود .

نخستين موضوع

اما اينكه نخستين موضوعی كه توجه مسلمين را جلب كرد و حركت علمی‏
مسلمين از آن شروع شد چه بود ؟
نقطه آغاز قرآن است مسلمانان علوم خويش را از تحقيق و جستجو در معانی‏
و مفاهيم آيات قرآن و سپس حديث آغاز كردند و لهذا نخستين شهری كه جنب‏
وجوش علمی در آن پيدا شد مدينه بود ، و نخستين مراكز علمی مسلمين مساجد
بود و نخستين موضوعات علمی آنان مسائل مربوط به قرآن و سنت ، و نخستين‏
معلم شخص رسول اكرم است علم قرائت ، تفسير ، كلام ، حديث ، رجال ،
لغت ، نحو ، صرف ، بلاغت و تاريخ و سيره كه جزء نخستين علوم اسلامی است‏
به خاطر قرآن و سنت به وجود آمد ادوارد براون می‏گويد :

پاورقی :
( 1 ) همان مدرك ، صفحه . 257