پروفسور دخويه ، عربی‏دان بزرگ ، در مقاله‏ای كه در موضوع طبری و مورخين‏
قديم عرب برای جلد 23 دائره‏المعارف بريتانيكا نوشت به طرز قابل ستايش‏
نشان داد چگونه مسير علوم مختلفه مخصوصا تاريخ در جامعه اسلامی به مناسبت‏
قرآن شريف پيشرفت كرد ؟ و چگونه اين علوم در اطراف هسته مركزی حكمت‏
الهی تمركز يافت . علوم مربوط به زبان شناسی و لغت طبعا در درجه اول‏
قرار داشت . همين كه خارجيان برای قبول اسلام هجوم آوردند احتياج فوری به‏
صرف و نحو و لغت عرب احساس شد . زيرا كلام‏الله مجيد به زبان عربی نازل‏
شده بود . برای شرح معانی كلمات نادر و غريب كه در قرآن آمده بود لازم‏
شد اشعار قديم ( عرب ) را به قدر امكان گرد آورند . . . برای درك معانی‏
اين اشعار ضرورت علم الانساب و اطلاع از ايام و اخبار عرب عموما محسوس‏
گرديد . در تكميل احكام كه قرآن برای امور زندگانی نازل شده بود لازم شد
از اصحاب و تابعين راجع به اقوال و افعال نبی در اوضاع و احوال مختلف‏
سؤالاتی بشود و در نتيجه علم الحديث پديد آمد . برای تشخيص اعتبار
احاديث‏لازم بود به متن و اسناد حديث وقوف حاصل شود . . . برای تحقيق‏
حقيقت اسناد ، علم به تواريخ و سير و اوصاف و احوال اين اشخاص ضرورت‏
داشت و اين امر باز به طريق ديگری منجر به مطالعه شرح زندگانی مشاهير
رجال و تقاويم و ترتيب وقايع و علم ازمنه و اعصار گرديد . تاريخ عرب هم‏
كافی نبود ، تواريخ همسايگان عرب علی الخصوص ايرانيان و يونانيان و
حميريان وحبشيان و غيره تا حدی برای فهم معانی بسياری از اشارات مندرجه‏
در قرآن و اشعار قديم مورد لزوم بود . علم جغرافی نيز به همان منظور و به‏
جهات علمی ديگری كه با توسعه سريع امپراطوری اسلام ارتباط داشت واجب‏
شمرده می‏شد ( 1 ) .

پاورقی :
( 1 ) همان مدرك ، صفحه 391 - . 392