وسيله آن فقهاء حوزه فقهی عميقی در ايران پايه‏گذاری نمی‏شد ، به چيزی‏
منتهی می‏شد نظير آنچه در علويهای تركيه و يا شام هست ، اين جهت تأثير
زيادی داشت در اينكه اولا روش عمومی دولت و ملت ايرانی از آن گونه‏
انحرافات مصون بماند و ثانيا عرفان و تصوف شيعی نيز راه معتدل‏تری طی‏
كند . از اينرو فقهاء جبل عامل از قبيل محقق كركی و شيخ بهائی و ديگران‏
با تأسيس حوزه فقهی اصفهان حق بزرگی به گردن مردم اين مرز و بوم دارند .
ه - همانطور كه شكيب ارسلان گفته است ( 1 ) تشيع در جبل عامل زمانا
مقدم است بر تشيع در ايران ، و اين يكی از دلائل قطعی بر رد نظريه كسانی‏
است كه تشيع را ساخته ايرانيان می‏دانند . بعضی معتقدند نفوذ تشيع در
لبنان وسيله ابوذر غفاری صحابی مجاهد بزرگ صورت گرفت . ابوذر در مدت‏
اقامت در منطقه شام قديم كه شامل همه يا قسمتی از لبنان فعلی نيز بود
همدوش مبارزه با ثروت اندوزيهای معاويه و ساير امويان ، مرام پاك تشيع‏
را نيز تبليغ می‏كرد ( 2 ) .

فقهای اهل تسنن

اما فقهاء اهل تسنن : لازم است مقدمه‏ای ذكر كنم :
در دوره خلفای اموی فقهاء عرب نژاد غير شيعه تقويت می‏شدند و در زمان‏
خلفای عباسی فقهاء غير عرب و غير شيعه ، مخصوصا ايرانيان غير شيعه .
جرجی زيدان درباره خلفای اموی می‏گويد :
امويان تعصب زيادی نسبت به اعراب داشتند و ملل غير عرب را حقير
می‏شمردند . با اين حال چون فقهای مدينه خلافت را حق اهل بيت رسالت‏
می‏دانستند و بنی‏اميه را غاصب می‏شمردند ، لذا خلفای بنی‏اميه قلبا از

پاورقی :
( 1 و2 ) نشريه دانشكده الهيات مشهد ، آقای واعظ زاده تحت عنوان‏
بازديد از چند كشور اسلامی عربی ، نقل از كتاب " جبل عامل فی‏التاريخ "
.