ايرانيان تشكيل داده و ميدهند . در عين حال در همين دوره‏های اخير برخی‏
فقهای شيعه از ميان عرب برخاسته‏اند كه فوق‏العاده مقام شامخی دارند از
قبيل شيخ جعفر كاشف الغطاء و شيخ محمدحسن صاحب جواهر الكلام ( 1 ) رضوان‏
الله عليهم اجمعين .
بی‏مناسبت نيست تاريخچه مختصری از فقه و فقهاء شيعه از زمان غيبت‏
صغرا تا عصر حاضر ذكر كنيم تا ضمن اينكه سهم ايرانيان در فقه شيعه روشن‏
می‏شود ، تسلسل و تداوم اين رشته فرهنگی اسلامی در طول تقريبا هزار و صد
سال كه بدون وقفه ادامه يافته است نيز روشن شود .
علم فقه ، يعنی فقه مدون كه در آن كتاب تدوين و تأليف شده است و آن‏
كتب هم اكنون نيز موجود است ، سابقه هزار و صد ساله دارد . يعنی از 11
قرن پيش تاكنون بدون وقفه حوزه‏های تدريسی فقهی برقرار بوده است ،
استادان شاگردانی تربيت كرده‏اند و آن شاگردان به نوبه خود شاگردان ديگری‏
تربيت كرده‏اند تا عصر حاضر . و اين رابطه استاد و شاگردی قطع نشده است‏
.
البته علوم ديگر مانند فلسفه ، منطق ، رياضيات ، طب سابقه بيشتری‏
دارند و كتابهائی از زمانهای دورتر در اين علوم در دست است ، ولی در
هيچيك از آن علوم شايد نتوان اين چنين حيات متسلسل و متداومی كه بدون‏
وقفه ولاينقطع رابطه استاد و شاگردی در آن محفوظ باشد نشان داد ، فرضا هم‏
در علم ديگری وجود داشته باشد منحصر به جهان اسلام است ، يعنی تنها در
جهان اسلام است كه علوم سابقه حياتی متسلسل و منظم هزار ساله و بيشتر
دارند كه وقفه‏ای در بين حاصل نشده است . ما بعدا راجع به تسلسل و تداوم‏
فلسفه و عرفان هم بحث خواهيم كرد .
خوشبختانه يكی از مسائلی كه مورد توجه علمای مسلمين بوده است اينست‏
كه

پاورقی :
( 1 ) هر چند بعضی مدعی هستند ( مكارم الاثار جلد 5 ) كه ايشان اصفهانی‏
الاصل می‏باشند .