گستردگی و همه جانبگی

در اين بخش به خدماتی كه متقابلا ايران و ايرانيان نسبت به اسلام و يا
تمدن اسلامی انجام داده‏اند می‏پردازيم . در آغاز بخش دوم تذكر داديم كه‏
خدمت يك قوم به يك دين اين است كه نيروهای مادی و معنوی خود ، ذوق و
استعداد و فكر و ابتكار خود را در اختيار آن قرار دهد و در اين كار خلوص‏
نيت داشته باشد .
ايرانيان بيش از هر ملت ديگر نيروهای خود را در اختيار اسلام قرار
دادند و بيش از هر ملت ديگر در اين راه صميميت و اخلاص نشان دادند .
در اين دو جهت هيچ ملتی به پای ايرانيان نمی‏رسد . حتی خود ملت عرب كه‏
دين اسلام در ميان آنها ظهور كرد . هدف ما در اين بخش اثبات اين دو
جهت است خصوصا جهت دوم .
راجع به خدمات فراوان ايرانيان به اسلام زياد سخن گفته می‏شود . ولی‏
كمتر به اين نكته توجه می‏شود كه ايرانيان شاهكارهای خود را در راه خدمت‏
به اسلام به وجود آوردند ، و جز نيروی عشق و ايمان نيروی ديگری قادر نيست‏
شاهكار خلق كند . و در حقيقت اين اسلام بود كه استعداد ايرانی را تحريك‏
كرد و در او روح تازه‏ای دميد و او را به هيجان آورد ، اگر نه چرا
ايرانيان صد يك اين همت را در راه كيش پيشين خويش بروز ندادند .
به همان نسبت كه اسلام يك دين همه جانبه است و بر جنبه‏های مختلف‏
حيات بشری سيطره دارد ، خدمات ايرانيان به اسلام نيز وسيع و گسترده و
همه جانبه است و در صحنه‏ها و جبهه‏های گوناگون صورت گرفته است . ما در
اين مختصر