قرن دوم
الف - حسن بصری . تاريخ عرفان مصطلح ، مانند كلام ، از حسن بصری متوفا در 110 هجری آغاز ميشود . حسن بصری متولد سال 22 هجری است . عمر هشتاد و هشت سالهای داشته و نه قسمت از عمرش در قرن اول هجری گذشته است . حسن بصری البته به نام " صوفی " خوانده نمیشده است ، از آن جهت جزء صوفيه شمرده میشود كه اولا كتابی تأليف كرده به نام " رعاية حقوق الله " كه میتواند اولين كتاب تصوف شناخته شود . نسخه منحصر بفرد اين كتاب در اكسفورد است . نيكولسون مدعی است كه : " اولين مسلمانی كه روش حيات صوفيانه و حقيقی را نوشته حسن بصری است ، طريقی كه نويسندگان اخير برای تصوف و وصول به مقامات عاليه شرح میدهند : اول توبه و پس از آن يك سلسله اعمال ديگر . . . كه هر كدام بايد برای ارتقاء به مقام بالاتری به ترتيب عملی شود " ( 2 ) .پاورقی : ( 1 ) سفينةالبحار محدث قمی ، ماده سلم . ( 2 ) ميراث اسلام ، صفحه 85 ايضا رجوع شود به محاضرات دكتر عبدالرحمن بدوی در دانشكده الهيات و معارف اسلامی در سال تحصيلی 52 - 53 نكته قابل توجه اينست كه بسياری از كلمات نهجالبلاغه در آن رساله هست ، اين نكته با توجه به اينكه بعضی از صوفيه سلسله اسناد خود را از طريق حسن بصری به حضرت امير ( ع ) میرسانند بيشتر قابل توجه است و مسأله قابل تحقيق است .