ذوق و صنعت
آنچه در بخش علم و فرهنگ بيان كرديم مظاهر خدمات فكری ايرانيان به اسلام بود ، نشان داد كه ايرانيان تا چه اندازه فكر و انديشه خود را در راه اسلام و تمدن اسلامی به كار انداختند . آنچه در اين بخش بدان اشاره ميكنيم مربوط است به مظاهر خدمات ذوقی و احساسی و هنری و فنی ايرانيان . خدمات ذوقی و احساسی بيش از خدمات فرهنگی ميتواند نشان دهنده احساسات پاك و خالصانه ايرانيان بوده باشد ، زيرا بيش از آنها سرو كارش با عشق و ايمان است ، بطور كلی شاهكارها مولود عشقها و ايمانها است . زر و زور هرگز قادر نيست شاهكار خلق كند . تنها عشق و ايمان است كه شاهكار میآفريند . اين قاعده درباره شاهكارهای فكری هم صادق است و بسياری از آثار ايرانيان در بخش علوم و فرهنگ اسلامی شاهكار است . اما درباره شاهكارهای ذوقی و احساسی خيلی روشنتر و واضحتر است . شاهكارهای صنعتی ايران در دوره اسلامی اعم از معماريها ، نقاشيها ، خوشنويسيها ، تذهيب كاريها ، خاتمكاريها ، كاشيكاريها و معرقسازيها و غيره بيشتر در زمينههای دينی اسلامی بوده است . اين بنده به هيچوجه در صلاحيت خود نميداند كه وارد اين مقوله بشود ، افراد ذی صلاحيت بايد در اين باره داد سخن بدهند و خود موضوع يك كتاب مستقل است . آنچه بر همه واضح است اينست كه شاهكارهای فوق همه در مساجد و مشاهد و مدارس و قرآنها و كتب ادعيه تجلی كرده است ، معمارها هنر خود را در مساجد و مشاهد و مدارس اسلامی بروز دادهاند . همچنين كاشيكارها ، خاتم كارها ،