ادبی ، قضائی ، سياسی ، و اجتماعی اسلام سعی بليغ كرد و امهات مسائل را
مطرح ساخت و آنها را روشن و مبوب نمود .
با طلوع قرن چهارم هجری ، طبرستان و گيلان نيز به تصرف مسلمين درآمد ،
و در اين قرن مردم ايران استقلال سياسی به هم رسانيدند ، و سامانيان رشته‏
علاقه خود را با خلافت بغداد قطع كرده به طور استقلال در خراسان و نواحی‏
شرقی ايران سلطنت مستقل داشتند ، و از نظر فهم و درك مبانی دينی نيز
احتياج به مركز خلافت نبود .

فعاليت اسلامی ايرانيان در هند

غزنويان نخستين افراد ايرانی هستند كه دين مقدس اسلام را از طريق سند
به هندوستان بردند . در زمان غزنويها ناحيه پنجاب در تصرف آنها بود و
لاهور كه يكی از شهرهای بزرگ اين ناحيه می‏باشد مركز حكومت غزنويان قرار
گرفت ، در زمان اين پادشاهان جماعتی از دانشمندان ايرانی به هند رفتند
كه از جمله آنها بيرونی دانشمند و حكيم معروف خراسانی است . اگر چه‏
حملات غزنويان بيشتر جنبه قتل و غارت داشت و به حقيقت و تبليغ اسلام‏
چندان اهميت نمی‏دادند ، ليكن برای شكستن سدهای سياسی و نظامی در شبه‏
قاره بسيار مؤثر بودند و راه را برای آيندگان باز كردند .

غوريان

سلاطين غور اصلا از غور هرات هستند و نسب آنان به شنسب نامی می‏رسد .
اين شنسب در زمان اميرالمؤمنين علی عليه‏السلام مسلمان شد و فرمانداری‏
ناحيه غور از طرف آن حضرت به وی تفويض گرديد . مورخين می‏نويسند در
زمان بنی‏اميه كه اميرالمؤمنين را در منابر سب می‏كردند و حكام بنی‏اميه‏
مردم را وادار به اين عمل می‏نمودند . مردمان غورزير بار اين عمل نرفتند و
حكام غور و غرجستان نسبت به آن جناب اسائه ادب نكردند .