و يا در حال انحطاط و زوال ؟
قدر مسلم اين است كه اين دين داعيه جهانی داشته و مانی مدعی پيغمبری‏
بوده و خود را آخرين پيامبر و دين خود را كاملترين اديان می‏خوانده است ،
مانويت مبلغين زبردستی در دوره‏های بعد داشته و توانسته است بر خلاف‏
زردشتی گری از مرزهای ايران بگذرد و مردم كشورهای زيادی را تحت نفوذ خود
قرار دهد .
مانويت عليرغم فشارها و تضييقاتی كه از ناحيه روحانيان زردشتی ديد تا
ظهور اسلام باقی بود و مانويها بيش از زردشتيان در مقابل حملات مسلمين‏
مقاومت نشان می‏دادند و در دوره اسلامی نيز تا چند قرن وجود داشته‏اند و
تدريجا منقرض شده‏اند .
ظهور مانی در اوايل عهد ساسانی بوده است ، تولد مانی در بين النهرين‏
واقع شده ولی خود او ايرانی نژاد است . مانی ، زمان اردشير سر سلسله‏
ساسانيان را درك كرده است و ظاهرا ادعای پيغمبريش در زمان شاهپور اول‏
پسر اردشير بوده است ، و می‏گويند شاهپور تحت تاثير دعوت مانی قرار
گرفت و لحظه‏ای مردد شد كه دين مانی را به جای دين زردشت دين رسمی كشور
قرار دهد ، اما بعد از اين انديشه پشيمان شد ( 1 ) و گويند تا حدود قرن‏
هفتم هجری بقايايی از مانويان بوده‏اند . بنابراين از طلوع تا انقراض‏
مانويت در حدود هزار سال طول كشيده است .
دين مانی در آغاز ، انتشار سريع و فوق العاده يافت ، آقای تقی زاده‏
می‏گويد :
تاريخ مانويان و دعات آنها و پيروانشان تا طغيان مغول خود داستانی‏
دراز می‏شود و فصول نمايان آن انتشار سريع مانويت است در عالم بحدی كه‏
در حدود سنه 300 مسيحی يعنی قريب يكربع قرن بعد از وفات مانی ، دين وی‏
در سوريه و مصر و افريقای شمالی تا اسپانی و مملكت گال جلوتر رفته (2) .

پاورقی :
( 1 ) تمدن ايرانی به قلم جمعی از خاورشناسان ، صفحه . 222
( 2 ) مانی و دين او ، صفحه . 18