از لحاظ استقلال پاره‏ای از ملتها به وجود آورد ، ولی در كشورهای اسلامی‏
بيش از آنكه آثار خوبی به بار آورد ، سبب تفرقه و جدايی شده است . اين‏
ملتها قرنهاست كه اين مرحله را طی كرده‏اند و پا به مرحله عاليتری‏
گذاشته‏اند . اسلام قرنهاست كه وحدتی بر اساس فكر و عقيده و ايدئولوژی به‏
وجود آورده است ، اسلام در قرن بيستم نيز نشان داده است كه در مبارزات‏
ضد استعماری می‏تواند نقش قاطعی داشته باشد .
در مبارزاتی كه در قرن بيستم بوسيله مسلمانان بر ضد استعمار صورت‏
گرفت و منتهی به نجات آنها از چنگال استعمار شد ، بيش از آنكه عامل‏
مليت تأثير داشته باشد عامل اسلام مؤثر بوده است . از قبيل مبارزات‏
الجزاير ، اندونزی ، كشورهای عربی و پاكستان .
آری اين ملتها قرنهاست نشان داده اند كه با انگيزه فكری و اعتقادی و
بر اساس يك ايدئولوژی می‏توانند وحدت به وجود آورند و قيام كنند و خود
را از چنگال استعمارگران نجات دهند . سوق دادن چنين مردمی به سوی عامل‏
احساس مليت حقا جز ارتجاع نامی ندارد .
به هر حال موج عنصر پرستی و نژاد پرستی كه سلسله جنبان آن اروپائيانند
مشكل بزرگی برای جهان اسلام به وجود آورده است . می‏گويند علت اينكه‏
مرحوم سيد جمال الدين اسد آبادی مليت خود را مخفی می‏كرد اين بود كه نمی‏
خواست خود را به يك ملت معين وابسته معرفی كند و احيانا بهانه‏ای به‏
دست استعمارچيان بدهد و احساسات ديگران را عليه خود برانگيزد .
ما به حكم اينكه پيرو يك آيين و مسلك و يك ايدئولوژی به نام اسلام‏
هستيم ، كه در آن عنصر و قوميت وجود ندارد . نمی توانيم نسبت به‏
جريانهايی كه بر ضد اين ايدئولوژی تحت نام و عنوان مليت و قوميت صورت‏
می‏گيرد بی تفاوت بمانيم .