پاورقی : ( 1 ) تاريخ تمدن ، ترجمه فارسی ، جلد 3 ، صفحه . 95
ابن عباس با همه تبحری كه در تفسير داشت میگفت : در مقابل علی همچون
قطرهای در مقابل دريا هستم .
جرجی زيدان مدعی است كه تا آخر قرن اول هجری تفسير قرآن زبان به زبان
نقل میشد و نخستين كسی كه تفسير قرآن را به صورت كتاب درآورد مجاهد بود
( متوفا در 104 هجری ) سپس امثال واقدی و طبری در قرن دوم و سوم
تفسيرهايی نوشتند ( 1 ) .
ولی البته اين نظر صحيح نيست . ابن عباس و حتی سعيدبن جيبر پيش از
مجاهد به نگارش تفسير قيام كردهاند . اين نظر جرجی زيدان تابع يك نظر
كلیتری است كه مدعی است مسلمين در تمام قرن اول هيچ تأليفی نداشتهاند .
نظر جرجی زيدان با دلائل قطعی مردود شناخته شده است . ما در ضمن فصول
آينده به بطلان نظر او اشاره خواهيم كرد .
ايرانيان همانطور كه به فن قرائت قرآن اهتمام ورزيدند به فن تفسير نيز
اهتمام ورزيدند .
اهتمام ايرانيان به تفسير و فقه و حديث كه مستقيما با متن اسلام مربوط
بوده است از هر مورد ديگر بيشتر بوده است . برای ما فعلا ممكن نيست همه
مفسران ايرانی را از صدر اسلام تا عصر حاضر معرفی كنيم . اگر بنای چنين
كاری باشد " مثنوی هفتاد من كاغذ شود " در هر قرنی صدها و هزارها مفسر
وجود داشته است و صدها تفسير نگاشته شده است . تحقيق درباره همه آنها و
جدا كردن ايرانيان از غير ايرانيان يك عمر وقت میخواهد . ولی برای
اينكه نمونهای از خدمات ايرانيان در تفسير ارائه داده شود كافی است كه
نظری به تفاسير برجسته و مفسران مشهور و معروف ميان مسلمين بيندازيم .
خواهيم ديد اكثر اين مفسران ايرانی بودهاند .
ما اين افراد را از ميان كسانی انتخاب میكنيم كه يا چون از مفسران
پاورقی : ( 1 ) تاريخ تمدن ، ترجمه فارسی ، جلد 3 ، صفحه . 95 |