حسين قمی و مرحوم آقا ضياءالدين عراقی همه از شاگردان او بودهاند . شهرت
بيشتر آخوند خراسانی در علم اصول است . كتاب كفايةالاصول او يك كتاب
درسی مهم است و حواشی زيادی بر آن نوشته شده است . آراء اصولی آخوند
خراسانی همواره در حوزههای علميه نقل میشود و مورد توجه است . آخوند
خراسانی همان كسی است كه فتوا به ضرورت مشروطيت داد و مشروطيت ايران
رهين او است . او در سال 1329 هجری قمری درگذشت .
35 - حاج ميرزا حسين نائينی . از اكابر فقهاء و اصوليون قرن چهاردهم
هجری است نزد ميرزای شيرازی سابقالذكر و سيد محمد فشاركی اصفهانی
سابقالذكر تحصيل كرده است و خود مدرسی عاليمقام شد . شهرت بيشتر او در
علم اصول است . به معارضه علمی با مرحوم آخوند خراسانی برخاست و از خود
نظريات جديدی در علم اصول آورد . بسياری از فقهاء زمان ما از شاگردان
اويند . او كتابی نفيس به فارسی دارد به نام تنزيه الامه يا حكومت در
اسلام كه در دفاع ازمشروطيت و مبانی اسلامی آن نوشته است . او در سال
1355 هجری قمری در نجف وفات يافت .
خلاصه و بررسی :
ما مجموعا سی و شش چهره از چهرههای مشخص فقهاء را از زمان غيبت صغرا
يعنی از قرن سوم هجری تاكنون كه به پايان قرن چهاردهم هجری قمری نزديك
میشويم معرفی كرديم ، ما چهرههايی را نام برديم كه در دنيای فقه و اصول و
شهرت زيادی دارند ، يعنی همواره از زمان خودشان تا عصر حاضر نامشان در
درسها و در كتابها برده میشود البته ضمنا نام شخصيتهای ديگر غير اين سی و
شش چهره نيز برده شد . از مجموع آنچه گفتيم چند نكته معلوم میگردد :
الف - از قرن سوم تاكنون فقه يك حيات مستمر داشته و هرگز قطع نشده
است ، حوزههای فقهی بدون وقفه در اين يازده قرن و نيم دائر بوده است .
رابطه