به جای تنبيه ، گمراه شدگان را به راه راست هدايت نمايد . ولی از اين‏
نيز نتيجه مفيدی به دست نيامد . بنابراين با وجود مدت چهل سال آزار و
شكنجه ، دين مسيح در ايران موقعيت مطمئنی به دست آورد . وقتی ايام آزار
به علت اشكالاتی كه در نتيجه حملات هونها و هياطله در مشرق پيش آمده بود
به پايان رسيد ، موقع برای ايجاد تشكيلات و وضع ثابت مسيحيان در ايران‏
به دست آمد . . . مسيحيان ايران به زودی صاحب حيات معنوی و فرهنگی‏
نيرومندی گرديدند كه حتی آزارهايی كه در قرن پنجم بوسيله يزدگرد دوم و
بهرام پنجم به عمل آمد نتوانست شكستی بر آنها وارد آورد در سلوقيه (
تيسفون ) و خصوصا در نصيبين ، مكتبهای روحانی و مذهبی به صورت
درخشانترين مكتبهای مشرق به وجود آمد ، تاسيس صومعه‏ها باعث شد كه عده‏
زيادی معلمين اصولی مذهبی در آن صومعه‏ها تربيت شدند و اين سنت هنوز در
صومعه‏ها ادامه دارد ، حيات واقعی مسيحيت ايران بيشتر از نتيجه تبليغات‏
آن ظاهر می‏شود ( 1 ) .
نويسنده مقاله فوق الذكر ( 2 ) سپس به موضوع حيات مسيحيت در آن عصر
و قدرت تبليغات مسيحی در آن زمان و در آخر به شكستی كه در مشرق از
ناحيه اسلام بر مسيحيت وارد شد اشاره می‏كند و می‏گويد :
با يك نظر سريع به نقشه‏ای كه اخيرا آقای " ژ . دويليه " استاد
دانشكده حقوق " نولوز " ضمن انتشار حاصل زحمت زياد و پرفايده خويش‏
نشر كرده روشن می‏شود كه چگونه مبلغينی از ايالت كلده به كشورهای‏
مديترانه و دريای چين رفته و تا هندوستان جنوبی

پاورقی :
( 1 ) همان كتاب ، صفحات 216 - . 218
( 2 ) آقای پ . ژ . دومناشه .