علم و فرهنگ
صحنه علم و فرهنگ ، وسيعترين و پورشورترين ميدانهای خدمات ايرانيان به اسلام است . سرعت پيشرفت و توسعه ، كليت و شمول و همه جانبگی ، شركت طبقات مختلف اجتماع ، اشتراك مساعی ملل گوناگون ، چيزهايی است كه اعجابها را در مورد تمدن اسلامی سخت برانگيخته است . جرجی زيدان میگويد : عربها ( مسلمانان ) در مدت يك قرنواندی مطالب و علومی به زبان خود ( عربی ) ترجمه كردند كه روميان در مدت چندين قرن از انجام آن عاجز بودند ، آری مسلمانان در ايجاد تمدن شگفتآور خود در غالب موارد به همين سرعت پيش رفتهاند ( 1 ) . مسلمين علومی را كه در فهم و درك قرآن و سنت بدانها نياز داشتند از قبيل علم قرائت ، تفسير ، كلام ، فقه ، حديث ، نحو ، صرف ، معانی ، بيان ، بديع ، سيره نبوی و غير اينها ابداع و اختراع كردند و اگر اقتباس كردند اقتباسشان ناچيز بوده است . و علومی را كه محصول تمدن آنروز و نتيجه مساعی و زحمات ملل ديگر بود از طبيعی و رياضی و نجوم و طب و فلسفه و غيره برای خود ترجمه و نقل كردند و بر آنها افزودند . جرجی زيدان میگويد : يكی از مزايای تمدن اسلامی اين است كه علوم پراكنده يونان و ايران و هندو كلده را به عربی نقل كرد و چيزهايی بر آن افزودپاورقی : ( 1 ) تاريخ و تمدن اسلام ، ترجمه فارسی ، صفحه . 247