خلاصهای از عوامل دخيل در شهادت امام
از اينجا است كه میتوان مطلب را از نظر بحث تاريخی اينطور عنوان كرد كه امام حسين را كیها و چیها شهيد كردند ؟ و همچنين كیها و چیها او را ياری كردند ؟ اما اينكه كیها شهيد كردند يا كیها ياری كردند معلوم است ولی اينكه چیها شهيد كردند يا ياری ، بايد گفت امام حسين را طمع ملك ری و طمع پول ( كه " خولی " گفت : جئتك بغنا الدهر ) و رشوه رؤسا ( اما رؤساؤهم فقد اعظمت رشوتهم و ملئت غرائرهم ) و جبن و مرعوبيت عامه و ميل به جبران محبت يزيد كه ابن زياد میخواست كدورت يزيد را از پدرش كه در ولايت عهد يزيد تعلل كرد جبران كند و خبث ذاتی امثال شمر و مستی و غرور و بدبختی و سبكسری شخص يزيد و از همه بالاتر فراموشی كاری عامه مردم كه مسلمانان بودند و معتقد و سيری به تاريخ شصت ساله خود نمیكردند و سابقهها را فراموش كردند و گول ظاهر را میخوردند [ شهيد كرد ] . اينكه چیها امام را ياری كردند ، ايمان و توجه به تاريخ شصت ساله كه از كلمات امثال زهير پيدا است و حس فتوت و مردانگی و ايمان به غيب و امثال اينها بود .پاورقی : 1 - [ ترجمه : آنان مسخ شدگان زشتروئی بودند كه سينههاشان از كينه فرزندان آدم آكنده بود به ويژه از كسانی كه اخلاقی استوار و آثاری نيكو داشتهاند ، و به همين دليل تمامی كينههای خود را از روی دشمنی با وی بر سر آنان ريختند هر چند كه از اين كار پاداش و غنيمتی نصيبشان نشد ] .