و حال آنكه دو خليفه پيشين شفاعت عثمان را برای برگرداندن آنها به مدينه‏
قبول نكردند ، و همان مروان سبب اصلی فتنه‏ها و قتل عثمان شد .
امويها بعد از حكومت عثمان بر بيت المال و مناصب دست يافتند . دو
عامل ثروت و مناصب را در دست گرفتند ، فقط يك عامل قوی و نيرومند را
كسر داشتند كه ديانت بود . بعد از قتل عثمان ، معاويه با يك طراری و
زبردستی عجيبی بر اين عامل هم دست يافت و آن را هم استخدام كرد و اينجا
بود كه توانست سپاهی به نام دين و با نيروی دين عليه شخصی مانند علی بن‏
ابی طالب عليه السلام تجهيز كند . معاويه بعدها در زمان خلافتش با اجير
كردن روحانيون امثال ابوهريره كاملا عامل روحانيت را علاوه بر عامل ديانت‏
استخدام كرد و به اين اعتبار چهار عامل شد : عامل سياست و پستهای سياسی‏
، عامل ثروت ، عامل ديانت ، عامل روحانيت و طبقه روحانيين . حيف و
ميل كردن بيت المال و دست بدست كردن مناصب به وسيله امويها در عهد
عثمان موجب نارضايتی عمومی شد چه آنها كه اهل دنيا بودند و چه آنها كه‏
اهل دين بودند . اهل دنيا بر دنيای خود نگران بودند و نمی‏توانستند ببينند
كه می‏خورند حريفان و آنها نظاره كنند ، و اهل دين هم كه می‏ديدند اصول‏
اجتماعی اسلام دارد از بين می‏رود . اينست كه می‏بينيم مثلا هم عمر و عاص و
زبير مخالف بودند و هم ابوذر و عمار . عمر و عاص گفت : بر هيچ چوپانی‏
نگذشتم مگر آنكه او را بر قتل عثمان تحريك كردم ، و وقتی كه خبر قتل‏
عثمان را شنيد