كلام شهرستانی در اينكه هسته همه حوادث در قرن اول ريخته شد :

در صفحه 5 " سموالمعنی " از شهرستانی در " ملل و نحل " نقل می‏كند
كه گفته : " كل التبليلات التی مرت بالتاريخ الاسلامی سواء فی العقيدش أو
السياسة يمكننا أن نجد لها مرتجعا و مردا فی حوادث صدر التاريخ " ( 1 )
.

مرد بزرگ يعنی چه ؟

مردان بزرگ تاريخ ، عظمت و بزرگی : مقياس عظمت و بزرگی افراد ،
شخصيت روحی آنها است . البته واضح است كه مقياس عظمت افراد مشخصات‏
بدنی يا نژادی آنها نيست . ما در تاريخ به افراد و اشخاصی بر می‏خوريم كه‏
آنها افراد برجسته تاريخ به شمار می‏روند و در صفحات تاريخ مانند قله‏های‏
كوه بر روی صفحه زمين برجستگی دارند و نمايان می‏باشند برخلاف ساير افراد
كه در حكم سنگريزه‏ها بر روی صفحه تاريخ به شمار می‏روند كه انسان در همان‏
نقطه بالخصوص اگر بايستد و مطالعه كند آنها را می‏بيند و بعضيها هم‏
اينقدر ريز و كوچكند كه اصلا ديده نمی‏شوند .
مثلا اسكندر و ناپلئون و نادر و شاه اسماعيل و امثال اينها افراد بزرگ‏
و برجسته تاريخند همانطوری كه انبياء بزرگ و اولياء

پاورقی :
1 - [ ترجمه : تمامی مشكلات و گرفتاريهائی كه بر تاريخ اسلامی گذشته‏
است ، در عقيده باشد يا سياست ، ما را رسد كه سرچشمه آن را در حوادث‏
صدر تاريخ بيابيم ] .