روشهای تجربی توانسته‏اند آگاهيهايی از حركات اتمهای مجرد را به دست‏
بياورند و هيچ بعيد نيست قوانين حاكم بر اين حركات هنوز كشف نشده‏
باشند " ( 1 ) .
ما نظر راسل را داير بر اينكه هيچ دليل قانع كننده‏ای بر بی قانون بودن‏
حركات اتمها ارائه نشده تأييد می‏كنيم و بلكه مدعی هستيم محال است چنين‏
دليلی وجود داشته باشد يا در آينده پيدا شود . و همچنين نظر وی را درباره‏
اينكه اگر قانون عليت در كار نباشد و جهان بی قانون باشد ، همه‏
استنباطهای ما درباره جهان و درباره خدا و درباره هر چيز ديگر نقش بر
آب خواهد بود ، كاملا صحيح می‏دانيم .
آنچه راسل در پاسخ مدعيان بی قانون بودن جهان ( لااقل در درون ذرات‏
اتمی ) اظهار داشته است ، همان است كه حكمای الهی اسلامی در پاسخ اشاعره‏
كه می‏خواستند منكر ضرورت علی و معلولی بشوند اظهار داشته‏اند . ما در
پاورقيهای اصول فلسفه و روش رئاليسم و در كتاب انسان و سرنوشت نظر خود
را درباره اين اصل بيان كرده‏ايم . ولی در اينجا نمی توانيم از اظهار
تعجب درباره دو مطلب خودداری كنيم :
يكی اينكه گروهی به اصطلاح الهی خواسته‏اند از راه نفی عليت ، و به قول‏
خودشان از راه اختيار ، و از راه نفی ضرورت علی و معلولی و انكار سنخيت‏
علت و معلول ( عليت معين ، معلول معين به وجود می‏آورد ) وجود خداوند را
اثبات كنند . هر كس كه اندك آشنايی با الهيات اسلامی داشته باشد
می‏داند كه قبول اصل عليت ، اصل ضرورت علی و معلولی و اصل سنخيت علت و
معلول جزء

پاورقی :
. 1 راسل : جهان بينی علمی ، ترجمه حسن منصور ، ص 82 - . 88