افعال باری همه غايات فعلاند نه غايات فاعل ، و يا میگويند : حكمت
انسان به معنی انتخاب فاضل ترين وسيلهها برای بهترين غايتهاست و حكمت
باری تعالی به معنی رساندن موجودات است به غايات خودشان .
اذ مقتضی الحكمة و العناية
|
ايصال كل ممكن لغاية
|
( 1 )
و اين است معنی سخنشان كه میگويند : " العالی لا يلتفت الی السافل "
مقام برتر عوالم وجود ، غايتی را در مقام پايين تر اين عوالم جستجو نمی
كند . و اين است معنی سخن آنها كه لازمه مخلوقيت موجودات و صدور آنها
از ذات كامل علی الاطلاق ، غايت داشتن همه موجودات و سريان عشق در همه
موجودات است و غاية الغايات ، ذات حق متعال است . و اين است معنی
سخنشان كه فاعليت انسانها فاعليت بالقصد است و فاعليت حق متعال
فاعليت بالعناية .
حقيقت اين است كه تصور هيوم و همه فلاسفه غرب از قديم الايام تا عصر
حاضر از برهان نظم همان تصور كودكانه عوامانه است براساس اينكه خدا را
صانعی مانند صانعهای بشر فرض كرده و در اطراف نفی و اثبات چنين صانعی
به بحث پرداختهاند ، و حال آنكه تنها با اثبات چنين صانعی است كه به
هيچ وجه خدا را اثبات نكردها يم ، مخلوقی در حد انسان اثبات كردهايم .
بررسی نظريه پر طمطراق هيوم در تقرير برهان نظم كه نزديك سه قرن است
فلسفه غرب را تحت الشعاع قرار داده است ، بار
پاورقی :
. 1 منظومه حكمت سبزواری .