ولی دانستن آن برای فهم صحيح حوادث اين دوره ضرورت دارد . رنسانس دوره‏
طلايی هنر و ادبيات بود ، ولی در عين حال ، دوره عدم تسامح دينی و قساوت‏
و بيرحمی نيز بود . نامردمی آن دوره به اندازه‏ای است كه جز در زمان حاضر
در هيچ دوره‏ای چنين نبوده است " ( 1 ) .
مذهب كه می‏بايست دليل هدايت و پيام‏آور محبت باشد ، در اروپا به اين‏
صورت درآمد كه مشاهده می‏كنيم . تصور هر كس از دين و خدا و مذهب ،
خشونت بود و اختناق و استبداد . بديهی است كه عكس العمل مردم در مقابل‏
چنين روشی جز نفی مذهب از اساس و نفی آن چيزی كه پايه اولی مذهب است‏
، يعنی خدا ، نمی توانست باشد . هر وقت و هر زمان كه پيشوايان مذهبی‏
مردم كه مردم در هر حال آنها را نماينده واقعی مذهب تصور می‏كنند پوست‏
پلنگ می‏پوشند و دندان ببر نشان می‏دهند و متوسل به تكفير و تفسيق می‏شوند
، مخصوصا هنگامی كه اغراض خصوصی به اين صورت در می‏آيد ، بزرگترين ضربت‏
بر پيكر دين و مذهب به سود ماديگری وارد می‏شود .

پاورقی :
. 1 همان كتاب ، ص . 303