كمال مطلق . فرضا ثابت شود كه مبدأ جهان موجودی انسانگونه است ، برای
مدعات كافی نيست . اين برهان آنگاه برای اثبات ذات باری كافی بود كه
ما به تجربه دريافته باشيم كه اين جهان ، كامل ترين جهان ممكن است و
منطبق بر حكمت بالغه است . در صورتی كه برای ما كه تنها با همين يك
جهان سر و كار داشته و داريم و جهانی ديگر نديده تا ميان آنها و اين جهان
مقايسه كنيم ، غير ممكن است كه بتوانيم بفهميم اين جهان براساس حكمت
بالغه ساخته شده ، يعنی بهترين جهان ممكن است . درست مثل اين است كه
از يك روستايی كه جز يك كتاب در عمرش نخوانده ( هرچند فرضا آن كتاب
عالی ترين شاهكار باشد ) درخواست كنيم كه نظر خود را درباره تنها كتابی
كه خوانده اعلام دارد كه بهترين كتاب است .
د . فرضا اين جهان بهترين جهان ممكن باشد كه بهتر از آن امكان پذير
نباشد ، بازهم دليلی بر وجود باری تعالی كه كمال مطلق و غنی بالذات و
واجب الوجود است ( بر حسب فرض ) نمی شود ، زيرا اين برهان آنگاه دليل
بر وجود ذات باری تعالی است كه ثابت كند علاوه بر اينكه اين جهان كامل
ترين جهان ممكن است و بهتر از آن فرض نمی شود ، اولين جهانی است كه
خداوند آفريده و خداوند قبلا تجربهای در كار خلقت نداشته و تدريجا صنعت
خود را تكميل نكرده و بعلاوه از هيچ صنعت ديگر هم تقليد نكرده است . ولی
هيچ يك از اينها ثابت شدنی نيست . از كجا معلوم كه صانع اين عالم ،
اين صنعت را از جای ديگر تقليد نكرده است ؟ و از كجا معلوم كه خودش در
سراسر ازل ، صنعت عالم سازی را تكرار و تجربه نكرده و تدريجا به اين
پيشرفت عظيم در صنعت نائل نشده است ؟
|