قرار می‏دهد . با توجه به اين حالات ، رويه مزبور را رويهمرفته بيش از حد
ساده لوحانه می‏يابيم " ( 1 ) .
به نظر می‏رسد اين جمله‏ها درباره خود آقای راسل بيش از همه صادق است .
آنچه ما درباره آقای راسل در زمينه مسأله خدا می‏بينيم اين نيست كه منطق‏
و استدلال ، ايشان را به بی خدايی كشانده است ، تنها نوعی بی ميلی بلكه‏
تعصب منفی در ايشان احساس می‏كنيم . اما اينكه منشأ بی ميلی چيست ،
نيازمند به روانكاوی مفصلی از مشار اليه است . در اين روانكاوی ، از
الهيات و معلومات ماوراء الطبيعی كه در آغاز كودكی از مادر بزرگ خود
آموخته و مكرر در كلمات خود از آنها ياد می‏كند ، نبايد غافل ماند .

برهان نظم

ساده ترين و عمومی ترين برهانی كه بر وجود خداوند اقامه می‏شود ، برهان‏
نظم است . قرآن كريم موجودات جهان را به عنوان " آيات " يعنی علائم و
نشانه‏هايی از خداوند ياد می‏كند . معمولا چنين گفته می‏شود كه نظم و سازمان‏
اشياء دليل بر اين است كه نيروی نظم دهنده‏ای در كار است . گفته می‏شود
اين برهان برخلاف ساير براهين از قبيل برهان محرك اول و برهان وجوب و
امكان و برهان حدوث و قدم و برهان صديقين كه ماهيت فلسفی و كلامی و
عقلانی محض دارند يك برهان طبيعی و تجربی است و ماهيت تجربی دارد ،
نظير ساير براهين و استدلالاتی كه محصول تجربه بشر

پاورقی :
. 1 همان كتاب ، ص 87 و . 88