عالی و بلند درباره هوشمندی سازنده چنين ماشين پيچيده و سودمند و زيبايی
پيدا خواهيم كرد ، اما وقتی دانستيم كه آن مكانيكدان كودنی است كه به
ديگران تأسی كرده و از صنعتی تقليد نموده كه طی ادوار و اعصار متوالی پس
از بسی آزمايشها و اشتباهات و تصحيحات و سنجشها و گفتگوها تدريجا اصلاح
شده و پيشرفت كرده است ، آيا باز نسبت به او همان احساس را خواهيم
داشت ؟ پيش از اينكه نظام موجود رقم زده شود ، ممكن است عوالم بسيار
در سراسر ازل سر هم بندی شده باشد و پيشرفت و بهبود ، آهسته اما مداوم
در طی ادوار و اعصار نامتناهی ، صنعت ساخت جهان را پيش برده باشد . در
چنين مسائلی چه كسی میتواند تعيين كند كه حقيقت چيست و حتی كه میتواند
حدس بزند كه در ميان بسی فرضها كه ممكن است پيشنهاد يا تصور شود ، فرضی
كه بيشتر احتمال وقوع دارد كدام است ؟
ما هيچ معلوماتی برای اظهار نظر درباره تكوين بين جهان ( نظر درباره
مبادی جهان ) نداريم . تجربه ما كه خود ، هم از جهت قلمرو و هم از حيث
دوام و استمرار ، اين قدر ناقص و محدود است نمی تواند هيچ فرضيهای
درباره كل اشياء به ما تلقين كند . اما اگر ما ناگزير و لزوما بايد
فرضيهای برگزينيم ، بر حسب چه قاعدهای بايستی انتخاب خود را معين كنيم
؟ آيا قاعده ديگری غير از بيشتر بودن شباهت ميان اشياء مورد مقايسه وجود
دارد ؟ و آيا يك گياه يا يك حيوان كه با رويش و زايش به وجود میآيد ،
بيش از يك ماشين مصنوعی كه از عقل و تدبير ناشی میشود ، شباهت قوی تری
به عالم ندارد ؟
استدلال تمثيلی كه در آن برهان به كار رفته است ، به فرض اينكه وجود
ناظمی را ثابت كند ، به هيچ وجه مشعر بر صفات
|