انديشمندان واقعی به دست نياورد . افرادی بوده‏اند كه مادی فكر می‏كرده‏اند
، ولی هيچ گاه شخصيت برجسته صاحبنظر علمی را نمی يابيم كه واقعا پيرو
مكتب مادی باشد . آنچه احيانا به ابن مقفع و محمد بن زكريای رازی و يا
خيام نسبت داده می‏شود ، اساس درستی ندارد و غالبا دشمنان اينها روی‏
اغراض شخصی اين نسبتها را داده‏اند ( 1 ) .
با اينكه در همه دوره‏ها زنادقه و دهريينی بوده‏اند كه با شعر و نثر و
خطابه عقايد خويش را تبليغ می‏كرده‏اند ، ما از نظر تاريخ انديشه به‏
انديشه‏ای قابل طرح از ماديين بر نمی‏خوريم . انديشه‏هايی كه به سود فلسفه‏
مادی و به عنوان اشكال و ايرادی بر فلسفه الهی طرح شده - كه قابل بررسی‏
بوده است - از طرف خود الهيون طرح شده است . از اين رو ماديين در جهان‏
اسلام " تاريخ " و سرگذشت دارند ، اما انديشه‏های مادی " تاريخ " و
سرگذشتی ندارد .
در نيم قرن اخير ، فلسفه مادی در ايران و ساير كشورهای اسلامی در اثر
ترجمه كتب فلاسفه مادی غرب جانی تازه گرفت و پيروانی به دست آورد ،
ولی در همان حمله اول بی پايگی‏اش ظاهر شد و از پای درآمد ، معلوم شد كه‏
انديشه‏های مادی با همه زرق و برقهای ظاهری ، محتوايی ندارد . كاملا مشهود
است كه ماترياليستهای ايران در برابر الهيون پاسخی ندارند و جز تكرار
همان سخنان هميشگی كاری از آنها ساخته نيست . آنان ترجيح می‏دهند كه خود
را درگير اين مسائل نكنند و همان روش " سراسر تبليغی " را كه با آن‏
آشنا هستيم ادامه دهند .
ماترياليستهای ايران اخيرا به تشبثات مضحكی دست زده‏اند . اين تشبثات‏
بيش از پيش فقر و ضعف اين فلسفه را می‏رساند . يكی از اين

پاورقی :
. 1 رجوع شود به كتاب خدمات متقابل اسلام و ايران بخش سوم ، فصل‏
فلسفه و حكمت .