شده است ، طرح كرديم و روشن كرديم كه لازمه معلوليت و مخلوقيت ، "
حدوث زمانی " نيست . مانعی نيست كه يك موجود ، وجود ازلی و ابدی‏
داشته باشد و در عين حال وجودش " از غير " باشد . درباره اين مسأله‏
باز هم سخن خواهيم گفت .

خدا يا آزادی ؟

مسأله معروفی هست در فلسفه و كلام و اخلاق به نام جبر و اختيار . بحث‏
در اين است كه آيا انسان در كارهای خود مجبور است و آزادی برای انتخاب‏
ندارد ، و يا حر و آزاد و مختار است ؟ مسأله ديگری در الهيات هست به‏
نام قضا و قدر . قضا و قدر يعنی حكم قطعی الهی در جريانات كارهای عالم و
حدود و اندازه‏های آنها .
در مسأله قضا و قدر بحث در اين است كه آيا قضا و قدر الهی عام است و
شامل همه اشياء و جريانات است يا نه ؟ و اگر عام است ، تكليف آزادی و
اختيار انسان چه می‏شود ؟ آيا ممكن است كه هم قضا و قدر الهی عام و كلی‏
باشد و هم انسان نقش آزاد و مختار داشته باشد ؟
جواب اين است : بلی . ما خود در رساله‏ای كه در همين موضوع نوشته‏ايم و
با نام انسان و سرنوشت چاپ شده است ، در اين باره بحث كرده‏ايم و
ثابت كرده‏ايم كه هيچ گونه منافات ميان قضای عام الهی از يك طرف و
اختيار و آزادی انسان از طرف ديگر نيست . و البته آنچه ما در آنجا
گفته‏ايم چيزی نيست كه اولين مرتبه ما گفته باشم ، آنچه گفته‏ايم اقتباس‏
از قرآن كريم است و قبل از ما ديگران اقتباس كرده‏اند ، مخصوصا حكمای‏
اسلامی مستوفی در اين باب