پاورقی : . 1 ما تحقيق و تفصيل بيشتر بحث درباره ماهيت اين گونه استدلالها را در بحثهای " شناخت " كردهايم ، اميدواريم به نشر آنها توفيق حاصل نماييم .
هزار گونه ممكن است كه يكی از آنها شكل " ت " است . حالا اگر قلم به
دست گرفت و شكل " منت " درآمد ، در حقيقت بايد گفت يكهزارم
احتمالات از يكهزارم احتمالات از يكهزارم احتمالات صورت گرفته است . و
اگر كار خود را ادامه داد و چند سطر نوشت و از مجموع آنها اين شكل
پديدار شد : " منت خدای را عزوجل كه طاعتش موجب قربت است و به شكر
اندرش مزيد نعمت . هر نفسی كه فرو میرود ممد حيات است و چون بر میآيد
مفرح ذات . پس در هر نفسی دو نعمت موجود و بر هر نعمتی شكری واجب . .
" . ، احتمال اينكه همه اين حروف تصادفا و نه از روی گزينش ، يعنی نه
از روی توجه و انتخاب ، صورت گرفته است آن قدر ضعيف است كه قابل
تصور نيست ، يعنی عقل انسان عادتا آن را محال میداند . از اينجاست كه
حكم میكند نيروی " گزينش " ، يعنی همان چيزی كه عقل و اراده ناميده
میشود ، وجود دارد .
اين است مسأله اينكه میگوييم استدلال از آثار و مصنوعات انسانها بر
وجود عقل و انديشه در آنها نه يك تمثيل منطقی است كه صرفا از مقياس
قرار دادن فرد خودش را برای ديگران پيدا میشود ( مثل اينكه مثلا اگر
خودش دل درد داشته باشد حكم كند كه همه مردم دل درد دارند ) و نه يك
دليل تجربی است كه به دليل اينكه مكرر رابطه چنان آثاری را با عقل
انسانها آزمايش كرده ، يعنی عقل و آثار آن را مستقيما تحت مطالعه قرار
داده ، رابطه آنها را كشف كرده است ، بلكه نوعی برهان عقلی است شبيه
برهانی كه ذهن در مورد صدق قضايای متواتر تاريخی اقامه میكند ( 1 ) .
پاورقی : . 1 ما تحقيق و تفصيل بيشتر بحث درباره ماهيت اين گونه استدلالها را در بحثهای " شناخت " كردهايم ، اميدواريم به نشر آنها توفيق حاصل نماييم . |