است .
در غرب ديويد هيوم فيلسوف انگليسی قرن هيجدهم بر اين برهان خدشه‏هايی‏
وارد كرده و از آن هنگام تاكنون بسياری از غربيها را عقيده بر آن است كه‏
برهان نظم كه بزرگترين تكيه گاه الهيون است از اعتبار افتاده است . بی‏
اعتبار شدن ادله اثبات خدا ، خصوصا دليل نظم ، يكی از علل گرايش به‏
ماديگری در جهان غرب است . اينك به بررسی خدشه‏های جناب هيوم‏
می‏پردازيم .
هيوم كتابی تأليف كرده به نام محاورات درباره دين طبيعی . در آن‏
كتاب ، شخصی فرضی به نام " كلئانتس " از برهان نظم دفاع می‏كند و شخص‏
فرضی ديگری به نام " فيلون " بر آن خدشه وارد می‏سازد و به اين ترتيب‏
ميان اين دو نفر محاوره صورت می‏گيرد . البته هيوم شخصا ماترياليست‏
نيست . او می‏كوشد ثابت كند كه ادله‏ای كه الهيون اقامه كرده‏اند ،
استحكام علمی ندارد ، همچنانكه ادله ماديون نيز چنين است . او معتقد
است ايمان ، امری قلبی است و از نظر عقلانی اگر بنا شود برهان نظم ملاك‏
قرار گيرد ، همين قدر می‏توان گفت كه :
" نظم مشهود در طبيعت اگر دليل كافی نيست لااقل قرينه است بر اينكه‏
علت يا علل نظم در جهان احتمالا شباهتی به عقل و خرد انسانی دارد . اما
ورای اين ، ما راهی برای بسط و تعميم اين دليل به منظور اثبات خصوصيات‏
اين علت با اين علل نداريم " ( 1 ) .

پاورقی :
. 1 ريچارد پاپكين و آوروم استرول : كليات فلسفه ، ترجمه دكتر سيد جلال‏
مجتبوی ، ص . 231