رشد از نظر آموزش و پرورش

قبلا گفتيم كه حيوانات نيز در شعاع حيات خود از نوعی رشد بهره‏مندند ،
به طور غريزی سود و زيان خود را تشخيص می‏دهد و بطور غريزی آمادگی و
لياقت نگهداری و بهره‏برداری از امكانات خود را دارند ، آنچه را كه‏
آگاهی ندارند و يا لياقت بهره برداری ندارند ، چيزهائی است كه در نظام‏
خلقت جزء امكانات آنها قرار نگرفته است ، ولی رشد انسان اكتسابی است‏
، بايد انسان آنرا تحصيل كند ، آگاهيهای لازم انسان كسبی است ، همچنانكه‏
قدرتها و توانائيها و لياقتها و آمادگی‏های انسان برای نگهداری و بهره‏
برداری از امكاناتی كه در نظامات خلقت ، در خور فعاليت او قرار داده‏
شده نيز اكتسابی است . آموزش و پرورش بطور كلی متوجه اين دو جهت است‏
، آموزشها متوجه آگاهی بخشيها است كه يك ركن رشد است ، و پرورشها
متوجه توانائی بخشيها است كه ركن دوم آن است .

وسعت ميدان رشد انسانی

اكنون می‏گوئيم تفاوت ديگر رشد حيوان با رشد انسان اينست كه رشد حيوان‏
" حالی " و " منطقه " ای است ولی رشد انسان نه محدود به زمان حال‏
است ، بلكه شامل ماضی و استقبال هم هست و نه محدود به منطقه زندگی است‏
، شامل مكانهای نامحدود می‏شود .