در مورد بندگانش و هم در مورد سرزمينها و چهار پايان ، زيرا مسؤوليت‏
شما اينقدر عموميت دارد كه حتی در مورد بقعه‏ها و سرزمينها و در مورد
حيوانات و چهار پايان از شما سؤال می‏شود ، حق زمينها و حق حيوانات را
هم بايد ادا كنيد ، اين زمين و اين حيوانها برای استفاده و بهره‏برداری‏
صحيح شماست ( « و لقد مكناكم فی الارض و جعلنا لكم فيها معايش ») (1)
شما را بر زمين مسلط كرديم ، زمين را مسخر شما قرار داديم و مايه تعيش‏
و زندگی شما را در دل همين زمين قرار داديم ) ، حقی كه زمين بر بشر دارد
اين است كه آباد بشود ، زراعت بشود ، عمران در او صورت گيرد ، مخروبه‏
و باير نماند ، و همچنين در مورد حيوانها نيز تكاليفی برای حفظ و رعايت‏
و مواظبت آنها داريد ، به همان دليل كه فكر می‏كنيد زمين و مواليد روی‏
زمين برای شما آفريده شده بايد بدانيد مسؤول و مديون زمين و مواليد روی‏
آن می‏باشيد .
بعد فرمود : " « و لو كان لاحد ان يجری له و لا يجری عليه لكان ذلك‏
خالصا لله سبحانه » " اگر كسی باشد كه او بر ديگران حق داشته باشد و
ديگران بر او حقی نداشته باشند ، او فقط طلبكار باشد ، هيچ نوع مسؤوليت‏
و مديونيت درباره او صدق نكند ، او ذات اقدس الهی است ، زيرا حقی كه‏
او بر بندگان دارد به معنای حظ و بهره نيست كه در عوض دين او به عهده‏
او بيايد ، اين معانی درباره مخلوقات صادق است كه از يكديگر بهره‏
می‏برند و به يكديگر بهره می‏رسانند ، خداوند غنی مطلق و فياض مطلق است ،
در نظام تكوين ، مخلوقات

پاورقی :
. 1 اعراف / . 10