مصانعه و مجامله بگذاريد ، نه ، بر عكس ، انتظار من اظهار نظرهای صريح و
خيرخواهانه است در كارها : " « فلا تكفوا عن مقالة بحق او مشوره بعدل »
" مبادا از تذكرات بجا و از مشورت دادن‏ها مضايقه كنيد .
اين كه می‏گويند حكومت علی عليه السلام عالی ترين مظهر دموكراسی بود روی‏
همين جهات بود ، خودش با آنكه امام است و قدرتهای مادی و معنوی را در
اختيار دارد به مردم پر و بال می‏دهد ، آنها را بر انتقاد و اعتراض تشجيع‏
می‏كند . البته اين نكته هم هست كه هر اعتراضی به حق نيست و انتقاد
كننده دو شرط بايد داشته باشد : يكی آن كه حسن نيت داشته باشد ، يعنی‏
غرض شخصی نداشته باشد ، مقصودش اصلاح باشد نه اين كه مقصودش لجن مال‏
كردن و لگدمال كردن طرف باشد ، ديگر آن كه حسن تشخيص داشته باشد ، يعنی‏
اهل درك و تشخيص باشد ، انتقادهای جاهلانه و احمقانه بسيار زيان آور
است . انتقاد اگر بر مبنای حسن نيت و حسن تشخيص باشد موجب حركت و
اصلاح است و اگر بر مبنای سؤنيت و بر مبنای جهالت و عدم تشخيص و عدم‏
آشنايی به مصالح عاليه اجتماع و راه صحيحی كه لازم است اجتماع [ طی كند ]
واقع شود آن وقت چوب لای چرخ گذاشتن است و سبب هرج و مرج و توقف است‏
.
بعد جمله‏ای دارد كه معنايش اين است : هيچ شخصی و هيچ مقامی بالاتر از
اينكه مورد انتقاد قرار بگيرد نيست .
مجموع نكته‏هايی كه علی عليه السلام درباره حق فرمود چهار نكته بود كه‏
خلاصه‏اش را تكرار می‏كنم : اول اينكه حق در زبان آسان‏ترين چيزها و در عمل‏
مشكل ترين كارهاست ، عمل ، ملاك