تقسيم حركات به قسری و طبعی
مطلب ديگری كه شيخ میگويد در مورد تقسيم حركات به حركات طبيعی و ارادی و تقسيم حركات طبيعی به طبعی و قسری است . و در مورد حركت ارادی اصطلاح نيست كه آن را به قسری و غير قسری تقسيم كنند ولی در همانجا هم تقسيم قسری و غير قسری میآيد . اگر بخواهند تقسيم كنند ، تقسيم غلطی نيست . اينها يك مطلبی در باب حركات صادر كردند به اين صورت كه حركت ارادی حركتی است كه منشأش شعور و اراده باشد . و حركت طبيعی حركتی است كه منشأش خواست و شعور و اراده نيست . و آنگاه حركت طبيعی را به دو قسم طبعی و قسری تقسيم میكنند و میگويند وقتی حركتی مقتضای طبيعت است " لو خلی وطبعه " يعنی طبيعت بما هو هو قطع نظر از هر عامل خارجی به مقتضای ذات خود آن را انجام میدهد ، اين حركت " طبعی " است . و حركت قسری ، حركتی است كه طبيعت آن را انجام میدهد ولی تحت تأثير يك عامل خارجی . در مثالهائی كه در قديم ذكر میكردند میگفتند ما اگر سنگ را رها كنيم و از تأثير همه عوامل ( آنوقت به عامل جاذبه اعتقاد نداشتند ) آن را آزاد بگذاريم ، اين خود سنگ است كه به طبيعت خود پائين میآيد . پس حركتش ، حركت طبعی است . ولی اگر ما يك ضربهای به اين سنگ وارد كنيم اين سنگ میرود بالا ، خيلی هم میرود بالا و اگر هوا مانع نشود ( به تعبير بوعلی : " لو لا مصادمه الهوا المخروق لوصل الی سطح الفلك " تا به فلك هم میرسد . حالا