الفصل الاول فی أقسام العلل وأحوالها

شيخ می‏گويد كه علت و معلول ( كه مقصود عليت و معلوليت است ) نيز از
عوارض موجود بما هو موجود است . در اول كتاب " شفا " هم به تفصيل‏
بحث شده است كه چه مطالبی متعلق به فلسفه اولی است و چه مسائلی خارج‏
از آن است . و اثبات شد كه يك سلسله مسائلی داريم كه آن مسائل در حوزه‏
و قلمرو هيچ علمی مثل رياضی و طبيعی و امثال آن نمی‏گنجد و بعد اثبات‏
كردند كه همين مسائل كه از عوارض موضوعات هيچ علمی نيست همه از عوارض‏
موجود بما هو موجود است . يعنی علمی داريم كه از عوارض موجود بما هو
موجود بحث می‏كند . بحث علت و معلول نيز از قبيل همين گونه مسائل است‏
و محل بحثش در فلسفه اولی است .
يك مسأله‏ای كه از زمان ارسطو مرسوم است تقسيم علت است به چهار علت‏
: صوری ، مادی ، غائی و فاعلی . شيخ بحث خود را از همين جا شروع می‏كند
با اينكه قاعده بايد تعريفی از عليت و معلوليت می‏كرد و بعد وارد
بحث‏های ديگر می‏شد . مثلا حاجی سبزواری در " منظومه " اول علت و معلول‏
را تعريف می‏كند . پس ما اكنون به تعريف علت و معلول می‏پردازيم :
تعريف علت و معلول : اگر دو موجود داشته باشيم كه يكی از آنها در اصل‏
وجود ، به ديگری وابسته و نيازمند باشد بطوری كه اگر ديگری نباشد آن هم‏
نخواهد بود آن وقت ، آن شی‏ء را علت و اين شی‏ء نيازمند را معلول گويند .
پس اگر