هست . پس بنابراين تقسيم‏بندی وحدت يا حقيقی است يا مجازی . وحدت‏
حقيقی يا وحدتش عين واحد است يا غير واحد . اگر عين واحد باشد خود دو
قسم است و اگر غير واحد باشد چند قسم . واحد مجازی هم اقسامی دارد به‏
اين صورت كه يك وقت ملاك وحدت نوع است ، يك وقت جنس است ، يك‏
وقت كم است و يك وقت اضافه ، و هر كدام از اينها يك اسم خاصی پيدا
می‏كنند .
شيخ اقسام را به اين ترتيب ذكر نمی‏كند . شيخ تحت عنوان واحد بالذات‏
و واحد بالعرض ذكر می‏كند و همانطوری كه از گذشته يادم هست ، در كلام شيخ‏
چندان تفكيكی هم ميان واحد بالنوع و واحد نوعی و نيز واحد بالجنس و واحد
جنسی نشده است . و اين اصطلاحات در كلام شيخ وجود ندارد و عملا هم آنجوری‏
كه بايد تفكيك نشده است . شيخ فقط واحد بالعرض و واحد بالذات را ذكر
می‏كند . واحد بالعرض كمی با واحد مجازی تطبيق می‏كند ولی وقتی واحد
بالذات را می‏گويد شايد تا اندازه‏ای واحد جنسی با واحد بالجنس و واحد
نوعی با واحد بالنوع مختلط شده باشد . اين مطالب را با آنچه كه در اوائل‏
درباره وحدت آمده بود مطالعه كنيد كه البته آنچه در آنجا گفته بود
مفصل‏تر از مطالب اينجاست . اما اگر دقت شود آنجا اقسام وحدت را ذكر
كرده چون بحث درباره خود وحدت بوده است ، مثلا گفته است واحد يا
بالذات است يا بالعرض . ولی در اينجا چون بحث درباره هوهويت است‏
همان اقسام را برای هو هويت ذكر كرده است كه هو هويت‏ها مختلف هستند :
هوهويت بالذات و هوهويت بالعرض . در عمل و نتيجه هم فرق نمی‏كند كه ما
اينها را اقسام وحدت ذكر كنيم يا اقسام هو هويت ، چون اقسام هوهويت‏
همان اقسام وحدت است .

تساوق وحدت و وجود

مطلب ديگری كه شيخ در اينجا بيان كرده و مطلب درستی است اينست كه‏
" الوحده والوجود ( يا ) الواحد والموجود متساوقان " . يعنی چه ؟ يعنی‏
واحد و موجود دو مفهوم كلی هستند همدوش يكديگر ، كل ماهو واحد حقيقه ،
موجود حقيقه ، و كل ما هو موجود حقيقه ، واحد حقيقه . بنابراين ، كل ما
هو موجود اعتبارا ،