نيستند . پس دو نفر كه در يك كيف يا در يك كم يا در يك اضافه با
يكديگر مشتركند را ما واحد می‏گوئيم ، در حاليكه واحد حقيقی نيستند . واحد
مجازی هستند و كثير حقيقی . آن دو شيئی را كه در كيفيت با يكديگر
اشتراك داشته باشند اصطلاحا متشابه می‏نامند . و دو شيئی كه در كميت با
يكديگر اشتراك دارند ، يك عدد دارند يا يك مقدار دارند را متساوی‏
می‏گوئيم . و دو شيئی كه در يك اضافه با يكديگر يكی هستند اينها را موافق‏
[ متناسب ] می‏نامند . پس اين وحدتها وحدت مجازی و بالعرض است‏
همچنانكه هوهويتی هم كه اينجا هست هوهويت بالعرض است . يعنی اگر
گفتيم زيد عمرو است ، مجازا گفته‏ايم . زيد عمرو فی الاسلاميه ، زيد عمرو
فی الايرانيه . اما هوهويت حقيقی و وحدت حقيقی اينست كه دو شی‏ء در ذات‏
با يكديگر شريك باشند ، كه اگر در جنس با يكديگر شريك باشند می‏گويند
مجانست و اگر در نوع شريك باشند می‏گويند مماثلت ( 1 ) . اينجا در كلام‏
شيخ ميان دو چيز تفكيك نشده كه متأخرين تفكيك كرده‏اند . آنان مطلب را
به اين شكل بيان می‏كنند : وحدت يا وحدت حقيقی است يا وحدت غير حقيقی‏
و مجازی . اگر وحدت حقيقی باشد يا اينست كه واحد عين وحدت است يا
واحد غير وحدت است و به عبارت ديگر يا صفت و موصوف يكی هستند و يا
صفت و موصوف دو چيز هستند . حال اگر واحد عين وحدت باشد اينهم بر دو
قسم است يا حقيقتش عين حقيقت وحدت است يا مفهومش عين مفهوم وحدت‏
است . اگر مفهومش عين مفهوم وحدت باشد ، خود مفهوم وحدت است ، و اگر
حقيقتش عين حقيقت وحدت باشد اين را وحدت حقه حقيقيه می‏گويند كه در
ذات حق تعالی است . و اما اگر ذات واحد غير از وحدت باشد خود بر چند
قسم است : يا واحد شخصی است مثل زيد ، يا واحد نوعی است مثل انسان كه‏
نوع واحد است ، يا واحد جنسی است مثل حيوان كه جنس واحد است .
وحدت بالعرض اينست كه يك شی‏ء با شی‏ء ديگر واقعا وحدت ندارند اما

پاورقی :
[ 1 ] عنقريب استاد اشاره می‏كند كه اين نوع وحدت ( يعنی وحدت‏
بالجنس و بالنوع ) وحدت مجازی است و آنچه از اين معنا در زمره وحدت‏
حقيقی است وحدت جنسی و وحدت نوعی است ( ناشر ) .