فصل اول - قسمت سوم تناهی علل قابلی

بيانی كه در گذشته عرض شد در مقام اثبات علت نهائی درباب علل‏
فاعليه بود ، و برهانی كه برهان وسط و طرف خوانده می‏شود ( توضيح داده شد
) . در سطر اول اين فصل گفته بودند فی تناهی العلل الفاعلية والقابلية
يعنی بحث در تناهی علل است اعم از علل فاعلی و علل قابلی . در ضمن بحث‏
نيز گفتند كه بحث ما در تناهی جميع علل است چه فاعلی و قابلی و چه صوری‏
و مادی . ابتدا درباره علل فاعلی بحث را ايراد كردند . اكنون می‏خواهند
بحث را درباره علل قابلی ادامه دهند .

علت قابلی

از علت قابلی چنين تعبير می‏شود : " ما منه الشی‏ء " آنكه وجود شی‏ء از
او است ، يعنی آنكه قابل وجود اين شی‏ء بوده و وجود او را قبول كرده و
گرفته است . اينجا است كه تعبيری در اين زمينه از ارسطو بوده است كه‏
بعدها در ميان شارحان كلام ارسطو مورد بحث قرار گرفته و موجب يك سلسله‏
اشتباهات شده است . به هر حال