مباحث طرح شده در اين فصل
شيخ در ابتدای فصل میگويد : فی تناهی العلل الفاعلية والقابلية يعنی بحث در تناهی علل فاعلی و قابلی است . اما چنانكه شرح داده خواهد شد بحثش به تناهی علل فاعلی و قابلی اختصاص ندارد ، بلكه شامل علت صوری و علت غائی هم میشود . اين را بعد بيان خواهيم كرد . شيخ میگويد حال كه بحث ما به اينجا رسيده است ، سزاوار است كه سخن خود را به بحث درباره مبدأ اول از برای وجود و تمام هستی پايان دهيم ، آنكه مبدأ تمام هستی است . بحث اول در اين است كه آيا چنين مبدئی وجود دارد يا وجود ندارد ؟ آيا هستی مبدئی كه از او ناشی شده باشد دارد يا ندارد ؟ اگر اصل مبدأ برای هستی ثابت شد و معلوم شد كه هستی مبدأ دارد و آن مبدأ قهرا از غير خود نيست ، آنوقت سخن در اين خواهد بود كه آيا مبدأ وجود واحد است يا میتواند متكثر باشد ؟ و به تعبير فلسفی آيا او واحد است يا كثير ؟ و به تعبير اسلامی - كه شيخ هم اين تعبير را در اينجا ذكر میكند - آيا او واحد است بطوريكه لاشريك له فی مرتبته ولاندله ؟ آيا در مرتبه ذات او برای او شريكی نيست ؟ برای او مثل و مانندی نيست ؟ ليس كمثله شیء ؟ از مسأله وحدت مبدأ كه فارغ شويم قهرا مسأله صفات مبدأ پيش میآيد ، و اگر چه عنوان اين مسأله را اينجا ذكر نكرده ولی بعد آن را میآورد . بحث در اينكه صفات مبدأ چه صفاتی است ؟ او را با چه صفاتی میشود متصف كرد و چه صفاتی را میشود از او سلب نمود ؟ چه برهانی برای اثبات بعضی از صفات و نفی بعضی ديگر از صفات داريم ؟ مسأله ديگر مرتبه مبدأ اول در وجود است . او در چه مرتبهای از وجود است ؟ غير او كه از او صادر شدهاند چه مراتبی دارند ؟ كه اين قهرا بحث در افعال باری را پيش میآورد . پس بحث در ذات باری ، بحث در وحدانيت باری - اگر بتوانيم آن را صفات جدا حساب كنيم - بحث از صفات باری و بحث از افعال باری و عواملی كه از ذات باری ناشی شده است ، مجموعه بحثهائی است كه در اين مقاله