الوجود " تعقل كنيد ، همانطور كه واحد را به عنوان خود واحد ، همان كه‏
مبدأ اعداد است ، تعقل می‏كنيد . [ و يك وقت هم او را به عنوان ماهيتی‏
كه آن ماهيت انسان يا يكی ديگر از جواهر است تعقل كنيد ، همانطور كه‏
واحد را هم بصورت انسان واحد يا آب واحد يا هوای واحد تصور می‏كنيد ] .
وقد تتأمل فتعلم ذلك مما وقع فيه الاختلاف فی أن المبدأ فی‏الطبيعيات‏
واحد أو كثير . فبعضهم جعل المبدأ واحدا ، و بعضهم جعله كثيرا . والذی‏
جعله منهم واحدا فمنهم من جعل المبدأ الاول لاذات الواحد ، بل شيئا
هوالواحد ، مثل ماء اوهواء أونار أوغيرذلك .
و منهم من جعل المبدأ ذات الواحد من حيث هو واحد ، لاشی‏ء عرض‏
له‏الواحد ، فقرق اذن بين ماهية يعرض لهاالواحد والموجود ، و بين الواحد
والموجود من حيث هو واحد و موجود .
شيخ تنظير ديگری را بيان می‏كند و می‏گويد درباب مبدأ اشياء دو نظر است‏
: يك نظر اين است كه می‏گويند آن مبدأ واحد است ، نظر ديگر می‏گويد كثير
است . كسانی كه گفتند واحد است خود دو گروه هستند و دو نظريه دارند :
دسته‏ای مثل طالس و پيروان او می‏گويند [ مبدأ اشياء ذات واحد نيست ،
بلكه شيئی است كه واحد است ] . مثلا آن مبدأ هوا يا آب يا آتش و مانند
آن است . دسته‏ای ديگر مثل فيثاغورث مبدأ اشياء را واحد از آن حيث كه‏
واحد است می‏دانند .