علم ذات به ذات علم ارتسامی نيست ، علم حضوری است و در آنجا اتحاد
عاقل و معقول است . در اين جهت كسی با شيخ بحثی ندارد . ولی در علم
واجب به غير نظريه شيخ اين است كه علم ارتسامی است . مقصود از علم
ارتسامی چيزی نظير علم حصولی است . يعنی علم و معلوم يكی نيست . گفتيم
از اين جهت شبيه علمهائی است كه ما از اشياء خارجی داريم . علم ما به
اشياء خارجی به تبع يك سلسله صورتهائی است كه از اين اشياء در نزد ما
است . با اين تفاوت كه علم ما به اشياء علم انفعالی است ، يعنی علمی
كه متأخر از معلوم است و معلوم منشأ اين علم است . ولی علم حق تعالی به
اشياء علم فعلی است ، يعنی علمی است كه آن علم منشأ معلوم است . و
گفتيم كه بطور كلی علم دو جور است : گاهی وجود عينی معلوم
|