دو جنبهای بودن انسان در كسب كمالات
البته اينها و خصوصا اشراقيون و حكمائی كه جنبههای عرفانی دارند ، به اين اصل معتقدند كه نفس انسان يك موجود دو جنبهای است . و اين نكتهای است كه بايد به آن توجه كنيم . يعنی موجودی است كه به قول مولوی ، دو دهان دارد و از دو راه میتواند تغذيه كند ، هم میتواند از علل خارج از خودش استفاده كند ، و هم میتواند راه ديگری را طی كند و از راه درون خودش بهرهمند شود . آن وقت میگويند كه انبياء و همه كسانی كه راه انبياء را طی كنند ، يعنی عرفا و كسانی كه سير و سلوك معنوی میكنند ، اينها مكتفی بذاته هستند . يعنی از علل عرضی و علل خارج از وجود خود استفاده نمیكنند ، بلكه از علل درونی و از علل باطنی كسب فيض میكنند . آنها علوم خودشان را علم لدنی میگويند . علم لدنی هم به اين معنا است . قرآن هم میفرمايد : " « فوجدا عبدا من عبادنا آتيناه رحمة من عندنا و علمناه من لدنا علما »" . ( 1 ) اين را علم لدنی برای انسان میگويند . در تعبير ديگری علم افاضی گفته میشود ، و در تعبير ديگر علم اشراقی ناميده میشود . اين كه يك موجود از علل درون خودش كسب فيض كند ، منظور اين نيست كه خودش ، در درونش آنها را دارد . اگر بالفعل آنها را دارا بود كه احتياجی به جای ديگر نداشت . معنايش اين است كه از علل درونی و از علل باطنی به نفس و قلب انسان افاضه میشود . پس نفس انسان موجودی است كه در عين استفاده از علل خارجی و از معلمپاورقی : 1 - سوره كهف / . 65