اراده در مرتبه ذات چگونه تصوير میشود ؟
يك حديثی از امام رضا عليهالسلام است كه : " « لا يعرف ها هناك الا بما هاهنا » " . مخلوقات وسيلهاند برای شناختن خداوند . آنها هم حامد پروردگارند و هم مسبح . يعنی كمالات مخلوقات حاكی از كمال پروردگار است . مسبحاند چون نقص دارند ، و پروردگار را تنزيه میكنند كه او اين نقائص را ندارد . ما در مورد انسان به چه كاری اختياری میگوئيم ؟ فعلی كه از روی علم و شعور و ادراك باشد و در قدرت ما باشد .اراده چيست ؟
پس اراده چيست ؟ آيا شوق و اشتياق است ؟ نه ، چون در انسان هم شوق با اراده دو تا است . خيلی چيزها را انسان اراده دارد ولی شوق ندارد ، و برعكس . انسان از آن جهت كه عاقل است و يك شیء را تعقل میكند ، اين تعقلش وجود آن را اقتضا دارد . يك چيزهائی است كه طبيعت انسان اقتضای آن را دارد ، مثلا وقتی گرسنه است ، ميل به خوردن پيدا میكند . گاهی چيزی را شديدا مشتاق است ، ولی آن را اراده نمیكند ، چون با طبيعتش موافق نيست . گاهی به عكس است ، شوق نيست ولی اراده هست . مثلا انسان يك دوای بدمزهای را میخورد ، در حالی كه طبع فرار میكند . پس كاری كه ملايم طبع است ، مورد شوق است . و كاری كه ملايم عقل است ، مورد اراده است . حال ، آيا اراده غير از تعقل ما است ؟ يا حقيقت اين است كه تعقل ما عين اراده ما است ، يعنی ملايمت يك كار با عقل ما همان اراده ما است ؟ حال ، حداكثر فرض كنيم كه در انسان دو تا باشد ، اما در ما يك خصوصيت