عقل بالمستفاد
مرحله چهارم ، مرحله حضور معقول در ذهن است كه آن را اصطلاحا عقل بالمستفاد میگويند . اين مرحله را دو جور میشود تعبير كرد : يكی اينكه بگوئيم هر مساله استدلالی ، در حالی كه در ذهن حضور دارد و ذهن به او توجه دارد ، [ حضور اين استدلال و تعقل را ] عقل بالمستفاد مینامند . اين بنا بر مبنای خود مشائين است كه میگويند امكان ندارد كه عقل انسان در آن واحد برای همه مسائل عقل بالمستفاد باشد ، هميشه نسبت به بعضی از مسائل عقل بالمستفاد است ، و نسبت به بعضی ديگر نيست . تعبير ديگر از آن كسانی است كه يك نوع بينش ديگری درباره انسان دارند و معتقدند كه ممكن است انسان به مرحلهای برسد كه در آن واحد همه مسائل برايش حضور داشته باشد ، يعنی همه مسائل حالت حضوری داشته باشد ، و اساسا حالت غيابی برای او نباشد . مثل آنچه كه برای پيامبران و اولياء الله میگويند ، كه اين مرحله در اثر اتصال به مبادی عاليه پيدا میشود . در اين صورت تعبير ديگر عقل بالمستفاد ، مرحله حضور جميع مسائل برای انسان است . اين چهار مرحلهای است كه شارحان ارسطو برای عقل بيان كردهاند : عقل هيولانی ، عقل بالملكة ، عقل بالفعل ، عقل بالمستفاد . . . در اينجا لازم است كه به دو نكته اشاره كنيم : اول اينكه اين تعبيرات و اصطلاحات ، در اين مورد ، هميشه يكسان نيست . اين مشهورترين اصطلاحی بود كه ما ذكر كرديم ، و به اين ترتيب گفتيم . ولی