استاد : اين علمهای استدلالی همه علم حصولی است . يعنی به تبع يك‏
سلسله صورتها است كه علم پيدا می‏كنيم .
- : يعنی با صورتهای معقول ؟
استاد : بله ، صورتهای انتزاعی .
- : می‏توانيم علم حضوری هم داشته باشيم ؟
استاد : بله ، اين مسأله خيلی مهمی است كه از درجات اتحاد عاقل و
معقول هم هست . مسأله اين است كه آيا علم موجودات به ذات حق يك علم‏
فطری و حضوری است ؟ آيا اشيائی كه به خودآگاه هستند ، به نحو فطری به‏
علت خودشان هم آگاه هستند يا نه ؟ شيخ می‏گويد : نه ، آگاه نيستند . ولی‏
فلاسفه‏ای مثل ملاصدرا شبيه به اين بحث را مطرح كرده‏اند [ و گفته‏اند كه‏
چنين علمی هست ] . اين بحث را ملاصدرا هم در اوائل اسفار بحث كرده ، كه‏
در آنجا اين شعر را هم دارد كه :
دانش حق ذوات را فطری است
دانش دانش است كان فكری است ( 1 )
درباب اتحاد عاقل و معقول هم مطرح كرده است .
سؤال : بحث خيلی مهمی است ، اگر انشاءالله در يك مناسبتی بفرمائيد
خيلی خوب است .
استاد : اين بحث در اينجا نمی‏آيد درباب اتحاد عاقل و معقول می‏آيد .
در كتب شيخ هم نيست .
سؤال : اين مطلب كه ماده خودآگاهی ندارد را ما نمی‏توانيم به اين طريق‏
وارد شويم كه معنی خود را تحليل كنيم و بگوئيم در يك امر قابل تجزيه [
مانند ماده ، خود و ناخود با يكديگر است ؟ ]

پاورقی :
1 - اسفارج . 118 / 1