نظام علمی موجودات و نحوه قيام آن به واجب
از جمله مسائلی كه درباره نظريه علم ارتسامی هست ، اين است كه قيام صور علمی به ذات حق چگونه قيامی است ، نحوه وجود اين صور و نحوه ارتباطشان به ذات حق چه نحوه وجودی و چه نحوه ارتباطی است ؟ ببينيد : بنابر قول شيخ ، در حقيقت تقريبا لازم میآيد كه دو نظام مجزا از يكديگر داشته باشيم : يك نظام عينی كه همان نظام وجود عينی موجودات است ، از صادر اول گرفته تا آخرين موجودات . و يك نظام ديگر كه نظام علمی است . يعنی همچنان كه يك نوع تقدم و تأخری ميان اعيان موجودات هست ، عين همان تقدم و تأخر هم ميان آن نظام علمی ، يعنی وجودهای علمی موجودات هست . بلكه اين نظام عينی تابع آن نظام علمی است . يعنی ، به تعبير خود اين حكما ، علم به نظام خير ، خود در مرتبه اول يك نظامی است ، البته منظور اول زمانی نيست . پس اول علم به نظام خير است ، و در مرتبه ثانی نظام خير پيدا میشود . نظام موجودات ، نظام علی و معلولی است . و اين نظام به اين شكل است : مثلا اولين موجود ، صادر اول است كه عقل مجرد است كه جوهر قائم به ذاتی است . بعد صادر دوم است كه آن هم جوهر قائم به ذاتی است . بعد اگر نفس باشد ، آن به شكل ديگری است . و بعد از آن اگر جسم باشد ، به شكل ديگر . اينها جواهرند . بعد