- : در ارواح هم كثرت نيست ؟
استاد : نه كثرت در آنجا نيست . ارواحی كه مقصود از آنها ارواح مجرده‏
و عقول مجرده است كه در مقابل اين دنيا هستند ، اختلاف آنها اختلاف نوعی‏
است ، نه اختلاف فردی . يعنی اختلاف ذاتی است . يعنی هر عقل مجردی به‏
حسب نوع با عقل مجرد ديگر متباين است . در آنجا چنين نيست كه ما دو
عقل مجرد از يك نوع داشته باشيم . اما ارواح انسانها ، يعنی اينها كه در
قوس صعود به اصطلاح قرار گرفته‏اند ، آنها تشخص خودشان را از همان ماده‏ای‏
كه بوجود آمده‏اند . كسب كرده‏اند .
- : آيا می‏توانيم بگوئيم كه عقول در دو مرتبه مساوی نيستند ؟
استاد : معنايش همين است . وقتی از يك نوع نيستند يعنی در يك درجه‏
نيستند .
- : يعنی اختلاف انواعشان به اختلافشان مراتبشان است ؟
استاد : بله ، اختلاف انواع همان اختلاف مراتب می‏شود . البته در آنجا
اشراقيون قائل به اختلاف انواع بر وحدت مرتبه هستند ، كه آنها را عقول‏
متكافئه يا عقول عرضيه می‏گويند . معنايش اين است كه اينها از نظر مرتبه‏
اختلاف ندارند ، ولی نوعيتشان مختلف است . اما مشائين قائل به عقول‏
عرضيه نيستند . يعنی معتقدند كه هر جا اختلاف نوعی باشد اختلاف مرتبه‏
است .