علم باری به اشياء به نحو عقل بسيط است

آن مطلب اين است كه شيخ می‏گويد : عقل باريتعالی به اشياء به نحو عقل‏
بسيط است ، نه به آن نحوی كه در نفس هست ، كه اين علوم به ترتيب‏
زمانی مترتب بر يكديگر هستند . در مراتب علم واجب تعالی تقدم و تأخر
رتبی هست ، بدون آن كه تقدم و تأخر زمانی باشد . در اينجا كلمه عقل بسيط
را بكار برده و اشاره می‏كند كه در كتاب نفس راجع به آن توضيح داده است‏
. اين هم يك سخن خوبی هست كه اول بار هم شيخ اين را گفته و بعد شيخ‏
اشراق آن را تعقيب كرده و بعد هم ملاصدرا و ديگران دنبال كرده‏اند . اين‏
مطلب نيز احتياج به توضيح دارد .

عقل بسيط اجمالی خلاق صور تفصيليه

مطلبی درباب نفس گفته‏اند كه با نظريه شعور ناآگاهی كه امروز در
روانشناسی كشف شده خيلی قريب است . عرفا نيز در اين زمينه حرفهائی‏
دارند . آن مطلب اين است كه شيخ در آنجا می‏گويد : " العقل البسيط
الاجمالی خلاق الصور التفصيلية . " می‏گويد كه انسان به مرتبه‏ای از تعقل‏
می‏رسد كه به نحو بسيط و اجمال ، و بدون آن كه كثرتی در كار باشد ، و به‏
نحو وحدت ، معقولاتی را واجد می‏شود . علم بسيط اجمالی يعنی علمی كه بدون‏
تركب و تكثر و تفصيل و به نحو وحدت و بساطت و اجمال باشد . انسان‏
دارای عقلی می‏شود كه در مرتبه آن عقل ، به نحو وحدت و بساطت و اجمال‏
معقولاتی را واحد می‏شود . و بعد آن مرتبه وحدت و بساطت و اجمال خلاق و
آفريننده مراتب تفصيلی می‏گردد . يعنی انسان در آن واحد يك چيز را هم‏
می‏داند و هم نمی‏داند . اين يعنی چه ؟ در يك مرتبه‏ای از شعور و ادراكش‏
آن را می‏داند ، و در مرتبه ديگری از شعور و ادراكش آن را نمی‏داند . و به‏
تعبير ديگر : آن را به نحو بسيط و وحدت و اجمال می‏داند ، و به نحو تفصيل‏
و كثرت و تركيب آن را نمی‏داند .
در مقام مثال چنين توضيح می‏دهند : آنچه را كه ما ملكات علمی می‏ناميم‏