فصل پنجم - قسمت چهارم ادامه بحث در ادله توحيد

دنباله ملاكهای مغايرت

بحث درباب ادله توحيد واجب‏الوجود بود . عرض كرديم كه هر جا سخن از
كثرت است بايد ملاكی از مغايرت وجود داشته باشد . وقتی درباره امری‏
بحث می‏كنيم كه آيا اين يكی است يا دو تا ، و بعد می‏گوئيم كه اين دو تا
است ، ملاك دو تا بودن چيست ؟ با لفظ و به صرف گفتن اين كه يك چيزی‏
دو تا است ، آن چيز دو تا نمی‏شود . مگر اين كه ملاكی از مغايرت و
بينونيت و ملاكی از اثنينيت در كار باشد ، كه بگوئيم اين يكی نيست ، دو
تا است . به عبارت ديگر يك نوع اختلافی بايد در كار باشد كه [ به موجب‏
آن اختلاف ] بگوئيم اين غير از آن است ، پس دو تا است ، نه يكی . اين‏
يك امر نسبة واضحی است .
در اين برهانی كه شيخ در صدد بيان آن است ، و يك قسم آن را هم خيلی‏
تطويل كرده و لزومی هم نداشت كه اين قدر تطويل كند ، چنين می‏گويند :