آخرين قدم شيخ در نزديكی به اتحاد عاقل و معقول در علم واجب به غير
اين مطلب البته در كلمات شيخ نيامده كه وجودات عينی اشياء عين وجودات علمی آنها باشد . ولی يك مطلبی نزديك به اين مطلب در كلام شيخ آمده كه میشود به شيخ گفت : شما كه تا اينجا رسيدی چرا يك قدم جلوتر نرفتی ؟ و آن مطلب اين است : شيخ میگويد به اين كه يك سلسله صور ارتسامی مناط علم حقتعالی به وجودات عينی اشياء است . میپرسيم : خود آن صور ارتسامی چطور ؟ آنها معلوم بالذات حق هستند يا نه ؟ آن صور ارتسامی هم مثل خود اشياء معلول ذات حق هستند نه عين ذات حق . پس وقتی معلول ذات حق هستند ، خود آنها معلوم ذات حق میباشند يا نه ؟ شيخ به اين نكته توجه دارد ، میگويد : بله ، آنها نفس عقله للخير هستند . يعنی در آنجا قبول میكنند كه عاقل و معقول يكی است . يعنی در نظام علمی قبول كرده كه عاقل و معقول يكی است ، البته اسم وحدت عاقل و معقول را نمیبرد ، ولی از لابلای حرفهايش پيدا است . میگويد [ آن صور مرتسمه ] نفس عقله للخير هستند ، نه اين كه عقله للخير مبدا وجود الخير . پس [ با اين بيان ] يك نظام از وجود خير داريم ، و يك نظام ديگر از عقله للخير . نظام وجود خير معقول ذات حق تعالی هستند به تبع صور معقولهای كه از اين نظام وجود دارد . ولی خود صور معقوله