علم قبل از معلوم پروردگار به اشياء
ولی اين سؤال برای شما باقی میماند كه آيا حق تعالی به اشياء قبل از وجودشان هم علم دارد ؟ اگر علم واجب تعالی منحصر به اين باشد ، پس علم ذات به ذات عين ذات است ، ولی علم ذات به اشياء ، قهرا عين ذات نيست ، علم ذات به اشياء عين اشياء است نه عين ذات . پس مسأله ديگر علم قبل از معلوم است كه مهمتر است . آيا حق تعالی يعلم الاشياء قبل وجودها ؟ هل يعلم الاشياء من الازل ؟ آيا علم قبل از معلوم وجود دارد يا ندارد ؟ اگر مناط انكشاف اشياء همان حدی باشد كه شيخ اشراق گفته است ، يعنی وجود عينی آنها مناط انكشاف و بلكه عين انكشاف است ، در اين صورت ما علم قبل از معلوم نداريم . بلكه فقط علم عين معلوم داريم . شيخ اشراق هم نمیخواهد انكار مراتب ديگر را بكند . عرض كرديم كه اين خودش يك مرتبهای از علم است . يكی از مراتب علم خداوند اين است كه عالم به عينيت خودش در نزد پروردگار منكشف است . حالا برويم سراغ بيان بوعلی .روش بوعلی در تبيين علم واجب به ماسوا
بوعلی بيان شيخ اشراق را انتخاب نكرده و هرگز به اين مسأله اشاره نكرده است ك ه عالم بوجودهالعينی هم علم پروردگار است . او سراغ علم ديگری رفته كه علم قبل از معلوم است ، علمی كه غير از معلوم و قبل از معلوم است . آن چيست ؟