" ديده " از آن جهت به چشم اطلاق میشود كه كار مخصوص " ديدن " "
ابصار " از آن سر میزند . لذا اين دو كلمه اگر چه اسم يك عضو میباشد
ولی مورد استعمال آنها تفاوت دارد .
وقتی كه يك شاعر میخواهد تناسب و زيبائی چشم معشوق را توصيف كند و
نظر به عمل ديدن ندارد ، لفظ چشم را به كار میبرد . در اين مورد استعمال
لفظ ديده صحيح نيست زيرا در اينجا عنايت به خود چشم است ، به درشتی و
ريزی و مشكی يا ميشی يا خماری بودن آن است ، مثل اينكه شاعر میگويد :
دو چشم مست تو خوش میكشند ناز از هم نمیكنند دو بد مست احتراز از
هم
ولی وقتی عنايت به كار چشم يعنی عمل ديدن باشد ، كلمه " ديده " را
به كار میبرند . شاعر میگويد : "
ديده را فايده آنست كه دلبر بيند
|
"
در آيه مورد بحث ، چون عنايت به كار چشم يعنی عمل ديدن است كلمه "
أبصار " به كار رفته است نه كلمه " عيون " .
غض و غمض
كلمه ديگری كه در اين آيه به كار رفته است ، كلمه " « يغضوا » "
است كه از ماده " غض " است . غض و غمض دو لغت است كه هر دو در
مورد چشم به كار میرود و برخی آن دو را باهم اشتباه میكنند . بايد معنای
اين دو كلمه را نيز مشخص كنيم : غمض به معنای برهم گذاردن پلكها است .
میگويند غمض عين كن . كنايه است از اينكه صرف نظر كن .