تأثير در تربيت وپختگی روح انسان است . ممكن است بعضی اشخاص بگويند
ما اگر متأهل نيستيم ولی بالاخره به حال عزوبت باقی نمی‏مانيم . نه ،
مسئله تأهل ، اختيار همسر كردن ، متعهد شدن در مقابل يك همسر و بعد
متعهد بودن در مقابل فرزندان است كه در روح انسان را پخته و كامل می‏كند
چيز ديگر جانشينش نمی‏شود . عواملی كه در تربيت انسان مؤثر است ، هر
كدام بجای خود مؤثر است ، هيچكدام جای ديگری را نمی‏گيرد . هجرت و جهاد
هم عواملی هستند كه چيز ديگری جای آنها را نمی‏گيرد . جهاد با نفس سر جای‏
خود محفوظ است . هجرت از سيئات همچنين . اما هجرت عملی چيزی است كه‏
هجرت از سيئات جای آنرا پر نمی‏كند . جهاد با دشمن هم چيزی است كه جهاد
با نفس جای آن را پر نمی‏كند و جهاد با دشمن هم جای جهاد با نفس را پر
نمی‏كند . اين است كه اسلام هر دو را در كنار يكديگر قرار می‏دهد .
اما تكليف افراد در شرائط مختلف چيست ؟ چون همه شرائط ، شرائط جهاد
نيست و همه شرايط ، شرايط هجرت نيست . پيغمبر اكرم ( ص ) تكليف‏
اشخاص را معين كرده است ، فرموده است : تكليف يك نفر مسلمان اينست‏
كه در نيت جدی و قصد واقعی او هميشه چنين چيزی باشد كه اگر وظيفه‏ای‏
ايجاب كرد هجرت كند ، اگر وظيفه‏ای ايجاب كرد ، جهاد كند : « من لم يغز
و لم يحدث نفسه بغزو مات علی شعبة من النفاق » .
آنكس كه جنگ نكرده ، يا فكر جنگ را در مغز خود نپرورانده است ،
وقتی بميرد ، در شعبه‏ای از نفاق مرده است . افرادی كه نيتشان