پاورقی : . 1 تا كمال مشخص نشود و تا مقصد و راه مشخص نشود تكامل معنی ندارد .
جامعه است كه به كسری و كاستی میرسد ، جامعه بايد درست بشود ، آن همان
كمالش است و كمالش چيز ديگری نيست البته در اينجا خيلی مسائل ديگر
مطرح است مثلا نظريه روسو هم تقريبا چنين نظريه ای است روسو معتقد است
كه جامعه به طور كلی انسان را فاسد میكند ، چون او نظريه طبيعی دارد و
معتقد است كه انسان در طبيعت ، كامل است و در جامعه فاسد میشود يعنی
انسان در طبيعت ، خودش است با حقيقت خودش ، در جامعه كه میآيد جامعه
، انسان را فاسد میكند از نظر روسو انسان مدنی بالطبع نيست بلكه منفرد
بالطبع است ، اجبارا اجتماع را انتخاب كرده و همين انتخاب اجباری او
را فاسد كرده است و هر چه انسان بتواند به طبيعت برگردد به سوی كمال
باز میگردد پس مدينه فاضله و جامعه ايدآل جامعه ای است كه فرد تا آخرين
حد ممكن ، اصالت و استقلال و رابطه خود را با طبيعت حفظ كند و كمتر تحت
تأثير جامعه قرار گيرد .
غرضم اين جهت بود كه ما میبينيم اين مسأله كه كمال فرد در چيست ، و
به عبارت ديگر كمال انسان قطع نظر از جامعه در چيست ، هنوز مشخص نشده
اين آقايان كه مسأله پيشرفت را كه همان مسأله تكامل است و خودشان هم
گاهی میگويند تكامل مطرح میكنند اولا بگويند كه كمال انسان به چيست ؟ ( 1
) تا اندازه ای الكسيس كارل در كتاب " انسان موجود ناشناخته " در اين
زمينه بحث كرده كه برای اين مسأله به آنجا هم بايد مراجعه كرد ويل
دورانت هم در يكی دو بخش از كتاب " درسهای تاريخ " در اين زمينه
خوب و مفصل بحث كرده است كتاب " جدال با مدعی " نيز همين بحث
تكامل را مطرح كرده ، ولی هيچكدام از اينها سر رشته مطلب را به دست
نداده اند كه اين پيشرفت كه ما میگوييم يعنی چه ؟ اينها اول بايد درباره
خود پيشرفت ( تكامل ) سخن بگويند ، مثلا بگويند كه مقصود ما از تكامل اين
است كه در رابطه انسان با طبيعت هر چه بيشتر
پاورقی : . 1 تا كمال مشخص نشود و تا مقصد و راه مشخص نشود تكامل معنی ندارد . |