عليت در تاريخ
بحث درباره عليت در تاريخ است كه در جلسات گذشته مقداری از آن بحث شده ولی چون فاصله ای واقع شده ، اكنون دو مرتبه به طور خلاصه عرض میكنم ( 1 ) . ابتدای اين بحث اين است كه آيا در تاريخ كه قهرا بحث در تحولات تاريخی است اصل عليت حاكم هست يا حاكم نيست ؟ ( اصل عليت احتياج به تعريف ندارد ) در طبيعت كه اصل عليت حاكم است ، آيا در تاريخ هم اين اصل حاكم هست يا نه ؟ البته اگر شبههای باشد ، يعنی تفكيكی ميان تاريخ و طبيعت باشد ، ممكن است از اين جهت باشد كه كسی بگويد تاريخ را انسانها میسازند و انسانها موجودات مختار و آزادی هستند و اختيار با عليت منافات دارد ، يعنی قانون عليت در خارج حوزه اختيارپاورقی : . 1 [ ظاهرا قبل از اين جلسه ، جلسه ديگری بوده است كه متأسفانه نوار يا متن پياده شده آن در دست نيست ] .