عليت در تاريخ

بحث درباره عليت در تاريخ است كه در جلسات گذشته مقداری از آن بحث‏
شده ولی چون فاصله ای واقع شده ، اكنون دو مرتبه به طور خلاصه عرض می‏كنم‏
( 1 ) .
ابتدای اين بحث اين است كه آيا در تاريخ كه قهرا بحث در تحولات‏
تاريخی است اصل عليت حاكم هست يا حاكم نيست ؟ ( اصل عليت احتياج به‏
تعريف ندارد ) در طبيعت كه اصل عليت حاكم است ، آيا در تاريخ هم اين‏
اصل حاكم هست يا نه ؟ البته اگر شبهه‏ای باشد ، يعنی تفكيكی ميان تاريخ و
طبيعت باشد ، ممكن است از اين جهت باشد كه كسی بگويد تاريخ را انسانها
می‏سازند و انسانها موجودات مختار و آزادی هستند و اختيار با عليت‏
منافات دارد ، يعنی قانون عليت در خارج حوزه اختيار

پاورقی :
. 1 [ ظاهرا قبل از اين جلسه ، جلسه ديگری بوده است كه متأسفانه نوار
يا متن پياده شده آن در دست نيست ] .