است كه آيا واقعا انسان به نوعی عالیتر از خودش از نظر زيستی متبدل
خواهد شد ، يا از نظر زيستی ، ديگر انسان به آخرين مرحله رسيده و اگر
تكاملی باشد تكامل تاريخی است نه تكامل زيستی .
چون بحث در تكامل تاريخی است ، در اين بحثی كه باز كرده تحت عنوان
" افق رو به گسترش " در واقع میخواهد به طور مبهم جهت تكامل تاريخی
بشر نسبت به آينده را نشان بدهد در بحث گذشته بحث راجع به گذشته بود
كه آيا پيشرفت كرده ايم يا نكرده ايم ؟ بعضی گفتند نه ، بعضی گفتند آری
حال نسبت به آينده بحث میكند ( 1 ) . اگر يادتان باشد ، در گذشته گفتيم
كه ما بايد ببينيم با چه معياری میگوييم " پيشرفت " ؟ ممكن است معيار
، قدرت باشد يعنی انسان در آينده قدرتش بر آنچه كه اكنون دارد افزايش
پيدا خواهد كرد مقصود از " قدرت " ميزان تسلط انسان بر طبيعت است كه
در اين جهت علوم طبيعی و رياضی به او كمك میكند و هر چه بيشتر او را بر
طبيعت مسلط میكند ، و اين قدرت مربوط به رابطه انسان با طبيعت میشود
كه اين رابطه در جهت قدرت ، تكامل پيدا میكند ( 2 ) . اين يك مسأله ،
كه نويسنده در اينجا به اين جهت هيچ توجهی نكرده است .
پاورقی :
. 1 بحث گذشته درباره گذشته بود كه آيا انسان نسبت به گذشته از نظر
تاريخی متكامل شده يا نه ؟ اين بحث راجع به آينده است كه چه در گذشته
متكامل شده باشد و چه نشده باشد آيا در آينده متكامل خواهد شد يا نه ؟
. 2 رابطه انسان با طبيعت در جهت قدرت انسان و تسلط او بر طبيعت و
در جهت آگاهی او از طبيعت تكامل يافته است و پيش بينی میشود كه در
آينده نيز تكامل يابد .