تكامل تاريخ ( 1 )
اين كتاب بحثی دارد تحت عنوان " تاريخ به منزله پيشرفت " ( 1 ) بحثی است اساسی و روح بحث ، مسأله تكامل تاريخ است كه آيا تاريخ رو به تكامل میرود يا نه ؟ مسأله هدفداری ، فرعی از مسأله تكامل تاريخ بود اگر قائل به تكامل تاريخ نشويم قهرا ديگر مسأله هدف در آن مطرح نيست ، و اگر قائل به تكامل تاريخ بشويم اين را دو جور میشود توجيه كرد ، يكی اينكه تاريخ كه متكامل است هدفدار هم هست ، و ديگر اينكه تاريخ متكامل است بدون اينكه هدف داشته باشد ، چنانكه در تكامل زيست شناسی كه همه آن را قبول دارند اين مسأله اكنون محل بحث است كه آيا تكاملپاورقی : . 1 به نقل آقای حداد ، در اروپا روی كلمه " پروگرس " ( Progress ) مدتها بحث بود كه آيا به كار بردنش صحيح است يا نه ؟ به هر حال مفهوم پيشرفت با تكامل تفاوت دارد هر تكاملی پيشرفت هست ولی هر پيشرفتی تكامل نيست ، مثلا پيشرفت سربازان در جبهه جنگ تكامل ناميده نمیشود ، همچنانكه پيشرفت بيماری از قبيل سل و سرطان تكامل بيماری شمرده نمیشود در مفهوم پيشرفت ، همسطحی مأخوذ است ، ولی در مفهوم تكامل تعالی مأخوذ است و لااقل در مفهوم پيشرفت شرطش ناهمسطحی نيست و اعم است پس پيشرفت يا مطلق حركت است اعم از افقی و عمودی و يا خصوص افقی است ولی تكامل ، حركت عمودی است .