پاورقی : . 1 ولی ارزشهای انسانی را در آزادی ولو شامل آزادی از هواهای نفسانی و شهوات حيوانی هم باشد >
تكنيك جلو آمده تسلطش بر طبيعت بيشتر شده است يا تسلط بر انسانهای
ديگر ؟ آيا میشود اين را تكامل ناميد ؟ بگوييم هر جامعه ای كه قدرت
بيشتری پيدا كند به طوری كه جامعه های ديگر را تحت سلطه خود قرار دهد [
متكاملتر است ؟ ] مثل امروز كه میگوييم دو ابرقدرت وجود دارند امروز
دنيا بر همين مقياس است وقتی میگويند " جامعه پيشرفته " در درجه اول
آمريكا و شوروی به نظر میرسند به اين علت كه آنها ابرقدرت هستند مافوق
همه قدرتهای جامعه های ديگر ، و پيشرفت همين است و چيز ديگر نيست .
ممكن است پيشرفت بر اساس آگاهی علمی توجيه شود آگاهی علمی غير از
جنبه فنی فقط است ، چون فن يك رشته از علم است و همه علوم نيست مثلا
اگر جامعه ای در پزشكی خيلی پيشرفت كرده باشد اين ، ملاك قدرتش نسبت
به جامعه ديگر نمیشود ممكن است بهترين اطباء چشم و بهترين جراحان در آن
جامعه وجود داشته باشند و مثلا سرطان را در آنجا معالجه كنند ، ولی اين
هرگز ملاك ابرقدرتی نمیشود .
همچنين ممكن است بگوييم اصلا ملاك پيشرفت چيز ديگر است و آن امور
معنوی و انسانی است بشر هر چه بيشتر به سوی آزادی يعنی آزادی انسان از
طبيعت و آزادی انسان از انسانهای ديگر و آزادی انسان از خودش پيش برود
متكاملتر و مترقیتر است مثلا ما اخلاق را در نظر بگيريم ، اموری كه "
ارزشهای انسانی " ناميده میشود ، بگوييم پيشرفت اين است كه انسانها به
مرحله ای برسند كه از نظر اجتماعی هيچ نيازی نباشد به اينكه قوه مجريه در
كارها دخالت كند بلكه مردم به طور خودكار موازين اخلاقی را با يك انگيزه
اخلاقی و درونی عمل كنند و قهرا از همين جا [ اين نظريه ] برمیگردد به
مسأله تسلط انسان بر خود كه اين نيز بر میگردد به آزادی انسان از انگيزه
های درونی خودش آزادی معنوی كه اديان هميشه انسان را دعوت میكنند به
اينكه بر نفس خود مسلط بشود و از حكومت هواهای نفسانی و شهوات خويش
آزاد باشد همين است ( 1 ) . بنابراين [ آزادی ]
پاورقی : . 1 ولی ارزشهای انسانی را در آزادی ولو شامل آزادی از هواهای نفسانی و شهوات حيوانی هم باشد > |