ارزش تاريخ
اين بحث در واقع همان بحثی است كه در آن كتاب تحت عنوان " ارزش تاريخ " خوانديم يك نفر مورخ كه امروز میخواهد در تاريخ صد سال ، هزار سال پيش تحقيق كند ، آن وقايع [ موجود نيست ] تاريخ اين تفاوت را با علوم طبيعی دارد كه در علوم طبيعی ، موضوع علم يك امر موجود و قابل مشاهده و آزمايش است ولی مورخ درباره وقايعی میخواهد بحث كند كه وجود ندارد ، به گذشته تعلق دارد و قابل آزمايش نيست حال كه نيست از چه راه میتواند آن را كشف كند ؟ يك راهش آثار است ، از راه آثار عينیای كه از گذشته وجود دارد ، مثل ساختمانها راه عمومیتر آن همان است كه بايد به نقل انسانهای ديگر اعتماد كند ، نقلی كه " ناقلان آثار و راويان اخبار ، طوطيان شكر شكن شيرين گفتار " در كتابها آورده اند آن اولی زبان ندارد بايد روی آن اجتهاد كرد البته آن هم خودش راه درستی است ، يعنی از بررسی آثار تمدنهای گذشته ، خيلی چيزها را میشود فهميد و [ آثار ] از خيلی جهات معتبرتر از آن چيزی است كه در كتب ، ثبت و نوشته شده است و اما آنچه كه در كتب نوشته شده ، گفتيم دو عيب در