عوامل محرك تاريخ
به يك اعتبار همه چيز در عالم تاريخ دارد ، چون تاريخ يعنی سرگذشت ، وقتی كه يك شیء حالت متغيری داشته باشد و از حالی به حالی و از وضعی به وضعی تغيير وضع و تغيير حالت بدهد اين همان سرگذشت داشتن و تاريخ داشتن است ، برخلاف اينكه اگر يك شیء به يك وضع ثابتی باشد ، يعنی هيچگونه تغييری در آن رخ ندهد قهرا تاريخ هم ندارد مثلا اگر ما معتقد باشيم كه زمين از ابتدا كه خلق شده و به وجود آمده به همين شكل و به همين وضع بوده كه هست پس زمين تاريخی ندارد ، اما اگر زمين تغييراتی داشته باشد ، قبول كنيم كه زمين يك سلسله تغييرات و تحولات داشته ، پس زمين تاريخ دارد ، كما اينكه ما " تاريخ طبيعی زمين " داريم . مسأله ديگر اين است كه آيا تاريخ بر اساس تصادف است يا بر اساس اصل علی و معلولی ؟ يكی از نظريات درباب تاريخ اين است كه تاريخ را تصادفات به وجود آورده ، ولی آن كسی هم كه میگويد " تصادف " مقصودش اين نيست كه [ وقايع تاريخی ] بدون علت به وجود آمده ،