تاريخ و علم

اين بحث در واقع سه بحث است : تاريخ و علم ، كه آيا تاريخ علم است‏
يا علم نيست ؟ تاريخ و مذهب ، كه آيا مذهب ( مقصود نيروهای ماوراء
الطبيعه است ) عاملی است در تاريخ يا نه ؟ و تاريخ و اخلاق ، كه می‏شود
مسأله مورخ و ارزشهای اخلاقی و نيز قضاوت كه آيا مورخ حق قضاوت اخلاقی‏
دارد يا ندارد اين سه بحث از همديگر جداست ابتدا می‏پردازيم به بحث‏
تاريخ و علم .
راجع به اين كه تاريخ علم است يا علم نيست مسأله را كمی مبهم طرح‏
كرده است اين را از چند جهت می‏شود مورد بحث قرار داد يكی اين كه تاريخ‏
از آن جهت كه به انسان مربوط است علم نيست از باب اين كه علوم طبيعی‏
می‏تواند علم باشد از آن جهت كه علم عبارت است از كشف قوانين كلی حاكم‏
بر موضوع آن علم طب می‏تواند علم باشد زيرا می‏توان قوانين كلی حاكم بر
بدن انسان را از نظر صحت و مرض به دست آورد فيزيك می‏تواند علم باشد ،
گياه شناسی هم می‏تواند علم باشد ، ولی آنچه را كه مربوط به انسان است‏
نمی‏توان تحت ضابطه و قانون كلی در آورد و قهرا