مكانيزم شناخت عرفانی
بعضی سؤال كردهاند كه مكانيزم شناختی را كه اهل عرفان منبعش را قلب و ابزارش را تزكيه نفس میدانند بيان نكرديد ، آيا واقعا اين شناخت مكانيزم دارد يا به منزله رفع مانع كردن از شناختهای ديگر است ؟ چون سؤال درست و معقولی است و به مطلب ما هم میخورد جواب عرض میكنم : مسأله تزكيه نفس دو نقش دارد : يك نقش اين است كه انسان اگر تزكيه نفس كند عقلش روشنبينتر میشود . مثلا اگر در يك سالن گرد و غبار باشد ، بيشتر از چند متر جلوی پايمان را نمیتوانيم ببينيم ، اگر بخواهيم ببينيم به نور و هوا احتياج داريم . يك اثر تزكيه نفس اين است كه فضا را برای عقل صافتر میكند ( 1 ) . ولی نقش تزكيه نفس تنها اين نيست ، خود قلب هم به انسان الهام میكند . و اما پرسيدهاند مكانيزمش چيست ؟ سؤال خوبی است . فقط به عنوان يادآوری نكتهای را عرض میكنم : يكی از مسائل بسيار ظريف ، و يك نوع روانشناسی بسيار عالی و لطيف ، نوعی اخلاق به اصطلاح امروز ديناميك است كه عرفا اين نوع اخلاق را به نام سير و سلوك ذكر كردهاند ، و اين همان مكانيزمی است كه آقايان میخواهند بدانند و فوق العاده با ارزش است . از مسائلی كه فرنگيها در معارف شرقی فوق العاده به آنپاورقی : . 1 در سخنرانيهای " تقوی " كه در كتاب ده گفتار چاپ شده است اين مطلب به طور مشروح بيان شده است .