و استعداد چه شناختی است ؟ فرضا خود سعدی را ديده باشيد ، حرف زدنش را
ديده باشيد ، كتابش را هم ديده باشيد ، علم و ذوق سعدی در كجاست ؟ علم‏
و ذوق سعدی در آن درونی‏ترين اعماق وجود سعدی است كه علم هنوز نمی‏تواند
معين كند در كجاست . آيا آنچه كه اسمش علم يا عاطفه يا ذوق يا ايمان‏
است واقعا در سلولها جای گرفته است يا در ماوراء سلولها وجود دارد ؟
حال فرض كنيم كه اينها در سلول جای داشته باشند ( بحثی در اين جهت‏
نداريم ) آيا من و شما كه می‏گوئيم سعدی عالم است رفتيم و مغز سعدی را
تشريح كرديم ، علمها را در لابلای سلولها كلمه به كلمه پيدا كرديم و بعد
گفتيم سعدی عالم است ؟ آيا ذوقش را در لابلای آن سلولها پيدا كرديم ؟ يا
مثلا از مغز سعدی ، علمها و ذوقها ، و اصطلاحات و احساسات او را
عكسبرداری كرديم ؟ !
يا به عنوان مثال آقای بروجردی كه ما پای درسش رفتيم و ديديم كه آنطور
در مسائل فقهی و اصولی اظهار نظر می‏كند و می‏گوئيم فقيه درجه اول زمان خود
بود آيا مغز او را ديديم ؟ ما كه جز پوست و صورت آقای بروجردی چيزی‏
نديديم ما از درون مغز او ناآگاهيم ، از خود آن چيزی كه در آن ، محتواها
هست هيچ چيز نمی‏دانيم ولی در عين حال اگر از من كه مثلا شاگرد ايشان بودم‏
بپرسند آقای بروجردی در فقه و اصول و تفسير و ادبيات و تاريخ چطور بوده‏
است ، می‏گويم در فقه و اصول مرد فوق‏العاده متبحر و صاحبنظری بود و بر
تفاسير قرآن هم مسلط بود و بيش از نصف قرآن را حفظ بود . ادبيات عربش‏
فوق‏العاده خوب بود . انسان باور نمی‏كرد كه يك مرد فقيه ، به ادبيات‏
فارسی اينچنين مسلط باشد . گاه می‏شد كه به يك مناسبتی