نظر فيليسين شاله

فيليسين شاله ( 1 ) كه از كسانی است كه متوجه اشكال شده ولی در اشكال‏
درمانده است ، اين مطلب را با چنين تعبيری بيان می‏كند : " عقل انسان‏
حكم می‏كند كه طبيعت ، جريان متحد الشكلی را طی می‏كند ( 2 " . اين اصلی‏
است كه شما هم كه اينجا نشسته‏ايد قبول داريد ، خود ماركسيستها هم قبول‏
دارند . مثلا اگر به يك ماركسيست بگوييم كه شوروی در فلان شرائط قرار
گرفت و نظامش از نظام سرمايه‏داری ( كه تازه سرمايه‏داری هم نبود ) به‏
نظام سوسياليستی تبديل شد . يك كشور ديگری هم در دنيا وجود دارد كه‏
شرايطش كاملا مشابه شرايط شوروی است ، شرايط اقتصادی ، جغرافيايی ،
انسانی و فرهنگی آن مو به مو مانند شوروی است و به اندازه يك سر سوزن‏
هم فرق نمی‏كند ، حال از نظر شما اين كشور تبديل به كشور سوسياليستی خواهد
شد ؟ می‏گويد : قطعا ، محال است كه طبيعت در وضعهای صد در صد مشابه ،
جريان متحد الشكلی را طی نكند . اگر اينطور نباشد اساسا قانون علمی در
دنيا معنا ندارد . معنای قوانين علمی اين است كه طبيعت ، جريان متحد
الشكلی را طی می‏كند . در قوانين اجتماعی هم همينطور است .
فيليسين شاله می‏گويد ما ، ده مورد ، بيست مورد ، هزار مورد را تجربه‏
می‏كنيم ، می‏بينيم كه در اين موارد [ فلان پديده ] به اين صورت

پاورقی :
1 . Felicien Challaye
. 2 تعبير اسلاميش چنين است .