آينه منعكس می‏شود و ما خودمان را می‏بينيم ولی خيال می‏كنيم خودمان داخل‏
آينه افتاده‏ايم . پس اين تشبيه بر اساس اين فرض است كه صورتها در
آينه می‏افتد .
مير سيد شريف جرجانی كتابی دارد به نام " كبری " كه از مقدماتی‏ترين‏
كتابهای منطق است و با اين جمله شروع می‏شود : " بدان كه آدمی را قوه‏ای‏
است دراكه كه منقش گردد در وی صور اشياء چنانكه ( 1 ) در آينه " .
می‏گويد : ذهن به منزله يك آينه است و صورت اشياء در قوای ادراكی ما
منعكس می‏شود .
تا اينجا يك تشبيه بيشتر نيست ، ولی وجه شبه‏های خاصی هم ميان آينه و
ذهن انسان وجود دارد :
آينه هر چه صافتر و بی رنگ‏تر باشد واقع نماتر است . اگر آينه رنگ‏
داشته باشد صورتها را به رنگ خود نشان می‏دهد . مثلا اگر شيشه‏ای كه نور را
منعكس می‏كند به رنگ سبز باشد صورت را هم به رنگ سبز نشان می‏دهد ، ولی‏
اگر آينه بی رنگ باشد صورت را به رنگ خودش نشان می‏دهد . ذهن انسان هم‏
همينطور است . اگر ذهن انسان بی‏رنگ باشد حقايق را آنچنان كه هست به‏
انسان ارائه می‏دهد ، وقتی انسان اشياء را مطالعه می‏كند آنچنان می‏بيند كه‏
آن اشياء هستند ، ولی اگر ذهن انسان رنگ داشته باشد اشياء را به همان‏
رنگ می‏بيند .
شاعر عرب می‏گويد :
اناره العقل مكسوف بطوع هوی
( 1 ) . مولوی می‏گويد :

پاورقی :
. 1 [ در عبارت اصلی ، " چنانچه " است ] .