مكانيزم شناخت عرفانی

بعضی سؤال كرده‏اند كه مكانيزم شناختی را كه اهل عرفان منبعش را قلب و
ابزارش را تزكيه نفس می‏دانند بيان نكرديد ، آيا واقعا اين شناخت‏
مكانيزم دارد يا به منزله رفع مانع كردن از شناختهای ديگر است ؟
چون سؤال درست و معقولی است و به مطلب ما هم می‏خورد جواب عرض‏
می‏كنم : مسأله تزكيه نفس دو نقش دارد : يك نقش اين است كه انسان اگر
تزكيه نفس كند عقلش روشن‏بين‏تر می‏شود . مثلا اگر در يك سالن گرد و غبار
باشد ، بيشتر از چند متر جلوی پايمان را نمی‏توانيم ببينيم ، اگر بخواهيم‏
ببينيم به نور و هوا احتياج داريم . يك اثر تزكيه نفس اين است كه فضا
را برای عقل صافتر می‏كند ( 1 ) . ولی نقش تزكيه نفس تنها اين نيست ،
خود قلب هم به انسان الهام می‏كند .
و اما پرسيده‏اند مكانيزمش چيست ؟ سؤال خوبی است . فقط به عنوان‏
يادآوری نكته‏ای را عرض می‏كنم :
يكی از مسائل بسيار ظريف ، و يك نوع روانشناسی بسيار عالی و لطيف ،
نوعی اخلاق به اصطلاح امروز ديناميك است كه عرفا اين نوع اخلاق را به نام‏
سير و سلوك ذكر كرده‏اند ، و اين همان مكانيزمی است كه آقايان می‏خواهند
بدانند و فوق العاده با ارزش است . از مسائلی كه فرنگيها در معارف‏
شرقی فوق العاده به آن

پاورقی :
. 1 در سخنرانيهای " تقوی " كه در كتاب ده گفتار چاپ شده است اين‏
مطلب به طور مشروح بيان شده است .