تفاوت تقرير اول با بيان قدما

در نظر اول اين دو بيان با يكديگر فرقی ندارند ولی در اينجا تفاوتی‏
وجود دارد و به نظر ما اگر ايرادی به حاشيه آقای طباطبائی هست در همين‏
جاست . از آنجا كه ايشان اين دو بيان را يكی گرفته‏اند ، مرقوم فرموده‏اند
كه : اين خود دليل است بر اينكه زمان به تعدد حركات متعدد می‏شود . حالا
كار نداريم كه بيان قدما ناقص است يا نه ، كه البته بيان آنها بيان‏
درستی نيست . ولی آنها با اين بيان نخواسته‏اند اين مطلب را نتيجه‏
بگيرند . بيان اولی كه خود ما كرديم ، از آن می‏توان نتيجه گرفت كه به‏
عدد حركات عالم زمان هست . ولی ما در آنجا كلمه " امكان " را مطرح‏
نمی‏كرديم . در حالی كه از بيان مرحوم آخوند در اينجا چنين نتيجه‏ای را
نمی‏توان گرفت .
قدما و به تبع قدما مرحوم آخوند در اينجا از لفظ " امكان " استفاده‏
كرده‏اند . اين برهان از زمان شيخ و شايد قبل از شيخ مطرح بوده است و شيخ‏
در " نجات " و در " شفاء " به همين شكل آن را بيان كرده‏اند و بعد از
او هم بقيه حكما به تبع شيخ همين كلمه را آورده‏اند . از اين بيان‏
می‏خواهند اين نتيجه را بگيرند كه عكس آن مطلبی است كه آقای طباطبائی‏
فرموده‏اند . می‏خواهند نتيجه بگيرند كه در عالم يك وجود مقداری وجود دارد
، نه اينكه به عدد حركات وجود مقداری داشته باشد . و اين وجود مقداری‏
خارج از سنخ مقادير اجسام است كه حركات مختلفه با آن وجود مقداری قياس‏
می‏شود . يعنی در تمام عالم فقط يك " زمان " وجود دارد .
از نظر قدما اين امكان و بين الحدين از طرفی غير از مسافت است ، و از
طرفی غير از سرعت است و گاهی سكون هست ولی در عين حال آن امكان و بين‏
الحدين نيز وجود دارد . چيزی است در ماوراء اين حركات كه اين حركات و
حتی سكونها با آن سنجيده می‏شوند و يك وجود مقداری غير قارالذات است .
زمان مقدار يك امر غير قار الذات است ، و ما امر غير قار الذات غير
از حركت نداريم ، پس