غايت حركات طبيعی
شيخ جواب داده است كه : غايت بالذات طبيعت استبقاء نوع است . در خلقت هميشه مطلوب و هدف طبيعت حفظ و بقاء نوع است . چيزی كه هست گاهی نوع با يك فرد قابل ادامه است مثل مجردات . در مجردات بقاء نوع به بقاء فرد است . يعنی چون فرد میتواند باقی بماند ، غايت از برای فاعل با وجود همان فرد حاصل میشود . ولی در طبيعت چون افراد كائن و فاسدند ، غرض اصلی طبيعت مثلا از انسان يا از درخت زرد آلو يا از گوسفند ، اين است كه نوع گوسفند وجود داشته باشد ، نوع انسان وجود داشته باشد ، نوع درخت زردآلو وجود داشته باشد . ولی افراد به گونهای هستند كه طبيعت با اين فرد به وجود میآيد ولی اين فرد از آن جهت كه اين فرد است غايت طبيعت نيست . اين درخت زردآلو كه اينجا است غايت طبيعت نيست ، بلكه نوع درخت زردآلو غايت طبيعت است . و چون اين فرد باقی نيست ، طبيعت ، مقصد و هدف خود را از راه فرد ديگر يعنی از راه تداوم افراد به وجود آورده . اين است كه به وسيله اين فرد ، فرد ديگر را به وجود میآورد ، برای اينكه هميشه نوع باقی باشد . پس افراد ، مقدمه وجود نوعند ، زيد مقدمه وجود فرزندش نيست ، بلكه زيد مقدمه وجود انسان است . و چون نوع