آيا به تعداد حركات زمان داريم ؟
قبل از اينكه به برهان الهيون در اثبات وجود زمان بپردازيم ، لازم است كه مقدمه به يك مطلبی اشاره كنيم كه آقای طباطبائی نيز در آن حاشيهای دارند . يكی از مسائلی كه در گذشته هم گفته شد اين است كه معنی واقع شدن اشياء در زمان چيست ؟ اينكه میگوئيم زمان مقدار حركت است آيا زمان يك چيز است و مقدار يك حركت از حركات عالم است ؟ و معنی اينكه يك شیء در زمان قرار گرفته است اين است كه در درون آن حركت قرار گرفته است ؟ مطابق نظر قدما يك حركتی از حركات عالم وجود دارد كه مقدار آن حركت را زمان میناميم و آن حركت دوری فلك اطلس است . و مقدار حركات افلاك ديگر و مقدار حركات موجودات زمينی زمان محسوب نمیشوند . معنی زمانی بودن و اينكه ما در زمان واقع هستيم اين است كه در درون زمانی هستيم كه آن زمان از حركت دوری فلك انتزاع میشود . پس زمان يك چيز بيشتر نيست . نظريه ديگر اين است كه به عدد حركات زمان وجود دارد . فرق ميان حركت فلك با حركات ديگر اين است كه آن حركت مقياس ساير حركات است ، نه آنكه زمان فقط متعلق به آن است و حركات ديگر زمان ندارند . نه ، به عدد حركات عالم زمان داريم . منتهی اين زمانها نياز به مقياس سنجش دارند و حركت فلك به عنوانپاورقی : 1 - در اينجا كلمه " امكان " به كار رفته است كه باعث سؤال شده است و بعدها متأخران درباره اين كلمه نظرات مختلفی ابراز كردهاند كه آيا " امكان " اصطلاح معينی است . البته اين اصطلاح از خود مرحوم آخوند نيست ، از شيخ و اينها است . مير سيد شريف گفته است كه " امكان " در اينجا فقط مفهوم امتداد را میدهد و نه چيز ديگر . مرحوم آخوند در شرح " هدايه " اين امكان را به معنی " امر محدود " ترجمه و تفسير كرده است . ما بعدا متعرض مفهوم اين كلمه خواهيم شد .