حال ممكن است بگوئيد چرا قدما فقط بحث غايات افلاك را طرح كرده‏اند ؟
گفتيم كه فعلا در اين فصل بحث در اين است كه " زمان " از حركت فلك‏
به وجود می‏آيد و در حال حاضر بحث ما نيز درباره غايت زمان است كه زمان‏
هم عين حركت است . پس چون بحث درباره زمان است و درباره حركتی كه‏
منشأ زمان است ، به همين دليل اين بحث را در اينجا آورده‏اند .

استدلال مرحوم آخوند بر حركت جوهريه از كلمات شيخ

مرحوم آخوند درباره خود مطلبی كه وعده داده است ، يعنی راجع به اينكه‏
غايت زمان تدريجی الوجود است در اينجا بحث زيادی نمی‏كند ، مثل خيلی‏
جاهای ديگر كه در حالی كه مشغول بحثی است اگر مطلبی به نظرشان بيايد كه‏
به درد مطلب ديگری بخورد مثلا تأييدی از جائی پيدا شود فورا استفاده‏
می‏كند و بحث اصلی را رها می‏كند .
در اينجا از خودش چيزی نمی‏گويد ، فقط شروع می‏كند به نقل كلمات شيخ از
كتاب " تعليقات " ( 1 ) .
مرحوم آخوند ضمن آنكه حرف شيخ را نقل می‏كند به بعضی از كلمات شيخ كه‏
می‏رسد فورا گريز می‏زند كه اين حرفی كه شما می‏زنيد با مبنای خودتان تطبيق‏
نمی‏كند ، بلكه با حركت جوهريه تطبيق می‏كند . اين خلاصه حرفهائی است كه‏
مرحوم آخوند در يكی دو ورق اين فصل نقل كرده است .
در اينجا بطور اجمال به آن قسمتهائی كه مرحوم آخوند از كلمات شيخ‏

پاورقی :
1 - اين كتاب احتمالا تعليقاتی بر " شفاء " است و شايد هم خود شيخ‏
در آن گفته باشد كه تعليقات بر " شفاء " است . مطالب منظمی ندارد و
كتاب خوبی است . شيخ در بعضی از مسائل ، بهترين تحقيقاتش را در همين‏
كتاب كرده است . از آن جمله درباره علم باری كه " اسفار " هم در باب‏
علم باری مطالبی از آن نقل می‏كند . اين كتاب را اخيرا عبدالرحمن بدوی‏
چاپ كرده است .