براهين ديگری بر حركت جوهری
برهان چهارم : از راه عدم امكان تبادل صور برای ماده
يك برهان برهانی است كه در كلمات مرحوم آخوند آمده است و بيشتر تكيه آقای طباطبائی در نوشتههای مربوط به حركت جوهری ، روی آن برهان است و رسالهای هم در اين مورد دارند و در " اصول فلسفه " و " نهايه الحكمه " و شايد " بدايه الحكمه " هم تكيه شان بيشتر روی آن برهان است ، البته با بيان خاصی كه خودشان دارند ، گرچه اين بيان را هم شايد بشود از كلمات مرحوم آخوند استفاده كرد . آن برهان ، به بيان مرحوم آخوند كه در باب جواهر و اعراض " اسفار " و باب حركت " شواهد الربوبيه " آمده است ، چنين است :اقسام تغييرات جوهری
مقدمه بايد اين مطلب را ذكر كنيم كه چه از نظر مرحوم آخوند و چه از نظر شيخ كه منكر حركت جوهريه است ، اجمالا تغييرات جوهری دو گونه است : يكی آنجا كه شیء صورتی را رها میكند و صورت ديگر میپذيرد كه آن صورت ديگر ، به يك تعبير ضد اين صورت است و به تعبير ديگر ، هم عرض اين صورت است . در اين مورد مثال معروفی هست كه میگويند : آب تبديل به هوا میشود و هوا تبديل به آب میشود ، آب و هوا دو عنصر هم عرض هستند ، ماده يك صورت را رها میكند و صورت ديگر را میگيرد . نوع ديگر اينست كه : صورتها طولی است ، مثل اينكه نطفه انسان میشود ، صبی رجل میشود . حتی امثال شيخ هم كه قائل به كون و فساد هستند قبول دارند . كه ماده يك صورت را رها میكند و يك صورت كاملتر را میپذيرد .