تقرير قدما از اين برهان
اين بيانی بود كه در گذشته بيان كرديم ولی در اينجا مرحوم آخوند به تبع قدما مطلب را به شكلی بيان كردهاند كه به حسب ظاهر با بيان قبلی يكی است ، ولی اين دو يكی نيستند . همانطور كه گفتيم مرحوم آخوند در برهان خود از لفظ " امكان " استفاده كرده است . حكما مطلب را با ذكر سه مثال بيان میكنند كه مرحوم آخوند مختصر فرموده و تفصيل را به كتب طبيعيات ارجاع داده است . اول میگويند : جسمی را فرض كنيد كه با يك سرعت معين يك مسافتی را طی كند . مثلا اتومبيلی در ظرف معينی كه اسمش را میگذاريم دو ساعت ، مسافت تهران تا قم را طی كرده است . در اينجا يك " امكان " كشف میكنيم و آن اين است كه اگر يك حركت ديگری هم در همين مسافت و با همين سرعت باشد ، آن حركت نيز اين امكان را دارد . اگر حركت ديگری با همين سرعت باشد ، در همين " بين الحدين " كه اسمش را دو ساعت گذاشتيم ، میتواند مثل همان حركت اولی را داشته باشد . پس اينجا يك امكان وجود حركت 140 كيلومتری با سرعت مشابه با سرعت اولی وجود دارد ( مقصود از امكان يعنی بين الحدين ، همين بين الحدين كه اسمش را گذاشتيم دو ساعت ) . مثال ديگری كه ذكر میكنند اين است كه : اگر دو جسم را فرض كنيم كه اولی 140 كيلومتر را در دو ساعت طی كند ، و يك جسم ديگر كه نصف آن سرعت را داشته باشد و 140 كيلومتر را در چهار ساعت طی كند ، فرض كنيم كه اين دو با هم شروع به حركت كنند و دو ساعت حركت كنند ، اولی به مقصد ( در مثال ما قم ) رسيده و دومی نيمی از راه را طی كرده است . در اينجا ملاحظه میكنيم كه دومی در همان امكان يعنی در همان بين الحدين نصف مسافت را طی كرده است . سرعت كه به نصف تقليل پيدا كرد ، امكان همان امكان است ، در همان امكان يعنی در همان بين الحدين نصف مسافت را طی كرده است .