فصل 30 ( 3 ) ادامه بحث در برهان بر طريقه الهيين و اثبات فاعل زمان

چنانكه گفته شد درباره زمان دو بحث اساسی وجود دارد ، يكی اثبات وجود
زمان و ديگری حقيقت و تعريف زمان . ما بايد اولا ثابت كنيم كه شی‏ء خاصی‏
غير از اشيای ديگری كه می‏شناسيم در عالم وجود دارد كه مشخصات خاص خود
را دارد . بعد از اثبات اين شی‏ء به وسيله برهان ، بايد كوشش كنيم كه‏
ماهيت و تعريف آن را بدانيم . در اثبات وجود زمان دو برهان اقامه‏
كرديم كه در برهان اول كه برهان طبيعيون بود از طريق حركت ، وجود زمان‏
را اثبات كرديم و در برهان الهيون قطع نظر از اينكه حركتی در عالم هست‏
، وجود زمان اثبات گرديد .
در برهان الهيون اصلی كه مبدأ قرار داده شده است قبليت و بعديت و
تقدم و تأخر است . ما انواعی از قبليات و بعديات داريم كه با هم جمع‏
می‏شوند ، يعنی اگر هم الان جمع نيستند قابل جمع شدن هستند ، ولی در عالم‏
نوعی قبليت و بعديت داريم كه قبل و بعد ذاتا امتناع اجتماع دارند ،
يعنی قبليت قبل نسبت به بعد و بعديت بعد نسبت به قبل لذاته است .
اشيايی در عالم حادث می‏شوند بعد از آنكه حادث نبوده‏اند . در اينجا يك‏
قبليتی تصور می‏شود كه با اين بعديت غير قابل اجتماع است . می‏گوييم اين‏
شی‏ء حادث است بعد از آنكه حادث نبوده است .