نظر مرحوم آخوند در تعدد حركات و زمان
اين دو نظريه در باب زمان بود و بايد ديد كدام يك صحيح است ؟ آقای طباطبائی استنباطشان اين است كه برهان طبيعيون دليل بر اين است كه حكما برای هر چيزی زمان جداگانه قائلند ، و زمان حركت فلك يا حركت شبانه روزی زمين در اصطلاح امروز يك معيار است برای سنجيدن زمان ساير حركات نه اينكه زمان فقط متعلق به آنهاست . لذا آقای طباطبائی میگويند از اين برهان و از بعضی حرفهای مرحوم آخوند اين معنی استنباط میشود كه هر چيزی زمانی دارد . وليكن اگر از آن برهان [ برهان طبيعيين ] بخواهيم اين استنباط را بكنيم قدری مشكل است ، با عنوان بحث درست در نمیآيد و با ذيل بحث هم جور در نمیآيد ، بلكه مرحوم آخوند در بعضی كلماتش تقريبا طوری حرف میزند كه همان حرف قدماست ، يعنی زمان فقط از يك حركت انتزاع میشود با اين فرق كه قدما آن حركت را حركت وضعی فلك میدانستند و ايشان حركت جوهری فلك . ولی به هر حال آن حركتی كه از آن زمان انتزاع میشود حركت فلك است . پس