فصل 28 تأكيد بر حركت در جوهر

اين فصل همان طور كه عنوانش حكايت می‏كند مطلب تازه‏ای ندارد ، تأكيدی‏
است بر مطالب و بحث‏های گذشته و رفع استبعادی است از وقوع حركت در
جوهر .
شبهه و استعباد اينست كه قول به تجدد طبيعت و تحرك بالذات آن قولی‏
است كه قائل ندارد و سخنی است كه تا حالا احدی نگفته است . خوب معلوم‏
است اين حرف تنها يك استعباد است نه دليلی بر محاليت . مستشكل‏
می‏خواهد بگويد : حكما تاكنون شی‏ء غير قار الذات را تنها دو چيز
دانسته‏اند يكی زمان و ديگری حركت ، و لازمه حرف شما اينست كه ما يك‏
غير قار الذات ديگری هم داشته باشيم به نام طبيعت ، و هذا قول لم يقل‏
به أحد .
جواب می‏دهند كه أولا : متبع برهان است ، يعنی انسان بايد تابع برهان‏
باشد نه تابع افراد و اقوال ( 1 ) ، ما بايد خود را تابع دليل بكنيم‏
می‏گويند : " نحن أبناء الدليل نميل حيث يميل " .

پاورقی :
1 - مرحوم آخوند در يكی از بحث هايش در باب جواهر و اعراض كه مسأله‏
تازه‏ای را طرح می‏كند و باز مواجه با استبعاد می‏شود كه اين استعباد در
مورد حرفهای تازه معاصرين هميشه هست ، ايشان آنجا مثل خيلی خوبی را ذكر
می‏كند و می‏گويد : خوب است انسان >