براهين وجود زمان
اما برای اثبات وجود زمان دو برهان اقامه كردهاند ، يكی بر طريقه طبيعيين و برهان ديگر بر طريقه الهيين ( 1 ) . برهان بر طريقه طبيعيين برهانی است كه در جاهای ديگر مفصل بيان كردهاند ولی مرحوم آخوند در اينجا به اختصار اشاره كرده و فرمودهاند كه شرحش در طبيعيات ذكر شده است ، ما نيز فعلا بطور مختصر آن را بيان میكنيم و بعدها اگر لازم شد كه لازم هم میشود درباره آن بيشتر بحث میكنيم .برهان بر طريقه طبيعيين بر وجود زمان
طبيعيين از عوارض جسم از آن جهت كه قابل حركت و سكون است بحثپاورقی : 1 - در اينجا اگر میگوئيم " طريقه طبيعيين " و " طريقه الهيين " ، مقصود طريقه ماديين در مقابل طريقه خدا پرستان كه در اصطلاحات امروز رايج است نمیباشد . طريقه طبيعيين يعنی بر طريقه علمای علم طبيعی ، بر طريقه متناسب با علوم طبيعی . و طريقه الهيين ، يعنی طريقه مناسب با فلسفه اولی . در طبيعيات بحث از عوارض جسم بما أنه قابل اللحركه و السكون میشود ، بنابراين هر بحثی كه به اين نحو است كه از عوارض ذاتی جسم بما هو جسم يا بما هو قابل للحركه و السكون باشد ، به طبيعيات تعلق دارد . و هر بحثی كه از عوارض موجود بما هو موجود باشد جزو مباحث الهيات شمرده میشود . برهان نيز اگر از مبادئی اخذ شده باشد كه آن مبادی مبادی علم طبيعی است ، آن برهان علی طريقه الطبيعيين است . و اگر برهان از مبادئی اخذ شده باشد كه آن مبادی از عوارض موجود بما هو موجود است ، آن برهان علی طريقه الالهيين است .