برهان بر طريقه الهيين
طبيعيون در اثبات زمان از راه حركت كه متناسب علمشان است وارد شدهاند . ولی الهيون از راه حدوث و قدم وارد شدهاند كه بحث حدوث و قدم جزء مباحث الهيات است و از عوارض موجود بما هو موجود است . در مباحث حدوث و قدم و بخصوص در مبحث تقدم و تأخر ، ضمن بيان اقسام تقدم و تأخر ، تقدم و تأخر زمانی را ذكر كردهاند . گفتهاند انواع تقدم و تأخر داريم : تقدم بالعليه مثل تقدم علت تامه بر معلولش ، تقدم بالطبع مثل تقدم واحد بر اثنين برای اينكه " دو " نمیتواند موجود باشد مگر اينكه " يك " موجود باشد ، تقدم بالشرف و امثال اينها . يكی از اين تقدمها ، تقدم زمانی است ، مثل تقدم عدم هر حادثی بر وجود آن حادث ، و تقدم اشياء هم زمان با عدم قبلی آن حادث بر وجود آن حادث . مثلا ما كه در قرن چهاردهم متولد شدهايم متأخريم از مردمی كه در قرن سيزدهم موجود بودهاند . ويژگی تقدم زمانی اين است كه قبل و بعد با يكديگر امتناع اجتماع دارند و محال است كه قبل بما أنه قبل با بعد بما أنه بعد ، اجتماع در وجود داشته باشند . در اينجا میخواهيم مناط اين قبليت را بدست آوريم يعنی در ميان قبليتها و بعديتها به يك نوع قبليتی رسيديم كه اجتماع قبل و بعد در آن نا ممكن است ، از همين جا میخواهيم وجود زمان را كشف كنيم لذا میگوئيم : اينكه میگوئيم زيد بر عمرو تقدم دارد ، زيد با عدم قبلی عمرو مقارن است . ملاك اين تقدم چيست ؟