پاورقی : 1 - با اين " فی المشهور " خواسته بگويد نظر خود ما اين نيست . 2 - چون حركت فلك دائم است ديگر زياده در كميت پيدا نمیكند ، يك شیء دائم كه ديگر زياده نمیپذيرد . حتی در باب حركات فلك قدما معتقدند كه شدت و ضعف هم پيدا نمیكند ، سرعت و بطؤهم پيدا نمیكند . 3 - در اينجا مرحوم آخوند دو وعده داده است كه عملی نشده است . و دليلش همان حرفی است كه ما مكرر گفتهايم كه " اسفار " به صورت يك كتاب يادداشت و ناتمام باقيمانده است و آن را تمام نكرده . خيلی از مباحث است كه میگويد در گذشته گفته شده و حال آنكه در آينده میآيد ، و خيلی از مباحثی را كه به آينده وعده میدهد اساسا طرح نكرده است ، و در آخر همين فصل باز میگويد در مباحث جهات و فلكيات خواهيم گفت در حالی كه " اسفار " بحث فلكيات را ندارد . و نيز بعضی مباحث را به مبحث نبوات وعده میدهد كه " اسفار " اين مبحث را هم ندارد . 4 - در حركات أينی شدت و ضعف پيدا میشود . دليل شدت و ضعف يا از ناحيه فاعل است يا از ناحيه غايت . از ناحيه فاعل اين است كه علت فاعلی بر نيرويش اگر اضافه شود حركت شديد میشود . در مورد غايت میگويند هر چه شیء به غايت خود نزديكتر شود بر سرعتش و شدت حركتش افزوده میشود . امروزه هم همين حرف را میزنند . قدما هم میگفتند اگر شيئی را رها كنيم و به سوی پائين حركت كند وقتی به زمين نزديك میشود ، هر چه نزديكتر بشود بر سرعتش افزوده میشود . و در حركت قسری بر عكس قائل بودند كه آنا فانا از سرعتش كاسته میشود . مثلا پرتاب سنگ به بالا به ضعيف شدن و كند شدن لحظه به لحظه آن میانجامد تا میرسد به مرحله سكون . قدما اين شدت يا ضعف حركت را در افلاك قائل نبودند ، هيچ عاملی از قبيل فاعل و غايت را موجب تغيير حركت افلاك نمیدانستهاند .