امكان ذاتی و استعدادی در كلمات مرحوم آخوند
در آنجا [ در مباحث فصل شانزدهم ] هم گفتيم كه از جمله چيزهائی كه در كلمات مرحوم آخوند لااقل بصورت يك تضاد ظاهری مشاهده میشود راجع به همين مطلب است كه آيا امكان استعدادی نوعی امكان ذاتی است ؟ نوع خاصی از امكان ذاتی است ؟ در اين صورت واقعيتش با آن دو چيز نيست . يا نه ، امكان استعدادی و امكان ذاتی فقط تشابه لفظی دارند ؟ مرحوم آخوند در بعضی كلمات خود تصريح میكند و در بحث مواد ثلاث ، در باب ، " اطلاق امكان بر امكان استعدادی و امكان ذاتی به اشتراك لفظی و اسمی است " در اين باره ادله زيادی میآورد كه در " منظومه " هم همين آمده است كه امكان ذاتی و امكان استعدادی فقط اشتراك در لفظ دارند ، مثل اطلاق لفظ شير بر شير دوشيدنی و شير درنده جنگل ، و از نظر معنی با يكديگر متباينند . ولی در بعضی از كلمات ديگر ايشان اصرار دارد كه امكان استعدادی در واقع نوعی از امكان ذاتی است . يعنی در واقع امكان ذاتی وقتی در ماديات مطرح میشود ، همان امكان استعدادی است . به هر حال اين خدشه و مناقشه در اين برهان به اين صورت وجود دارد . آيا اين برهان را میشود از اين مناقشه نجات داد يا نمیشود ؟ و يا از راه ديگری میشود استدلال كرد يا نمیشود ، اين را ما در فصل 16 بحث كردهايم و حتی يك راه ديگری كه بهتر از اين راه است ، ارائه دادهايم .رابطه اين فصل با فصل بعد
مطلب ديگر اين است كه در فصل بعد يعنی بحث " ربط حادث به قديم " مطالب اين فصل دوباره میآيد . و دليل اينكه مرحوم آخوند آن فصل را بعد از فصل