پاورقی : 1 - اين را مكرر گفتهايم كه در بين كتابهای مرحوم آخوند كتاب " اسفار " به صورتی است كه تا انسان به همه مطالب مرحوم آخوند در همه اين كتاب احاطه و تسلط نداشته باشد تمامی مقاصد خود مرحوم آخوند را متوجه نمیشود . ما نحن فيه از مطالبی است كه خود مرحوم آخوند گفتهاند و آقای طباطبائی بيش از همه به اين مطلب توجه دارند كه خود مرحوم آخوند زمان را در همه اشياء قائلند و مبنای مرحوم آخوند اين است كه به عدد حركات زمان وجود دارد . ولی مرحوم آخوند در هر جا و هر مقامی طوری سخن میگويد ، نه اينكه از روی غفلت اين مطالب را گفته باشد ، بلكه در بسياری از مواقع مطالب را مطابق مبنای قوم تقرير میكند . 2 - سؤال : آيا میخواهيد برای زمان وجودی در خارج اثبات كنيد ؟ استاد : بله ، عرض كردهايم كه نه مقوله عرضی را ما الان هم نه مقوله عرضی میناميم ، ولی با هم تفاوت دارند . گفتيم كه اضافات اساسا از نوع معقولات ثانيه هستند ، كه خود حكما هم گفتهاند . بعد رسيديم به مقدار . گفتيم كه در كميات ، اعم از كميات متصله و كميات منفصله ، نسبت مقدار با متقدر نسبت محمول بالضميمه و موضوع نيست . يعنی وجود مقدار در خارج منحاز از وجود متقدر نيست . متقدر و مقدار دو اعتبار از شیء واحدند . يك شیء را اگر مبهم اعتبار كنيم ، همان ذات متقدر است ، اگر متعين اعتبار كنيم مقدار است . و در مواردی كه آن حقيقت با تعينات مختلف پيدا میشود ، به اين معنا نيست كه تعين وجودی دارد كه به آن حقيقت میچسبد ، >