آيا به تعداد حركات زمان داريم ؟

قبل از اينكه به برهان الهيون در اثبات وجود زمان بپردازيم ، لازم است‏
كه مقدمه به يك مطلبی اشاره كنيم كه آقای طباطبائی نيز در آن حاشيه‏ای‏
دارند . يكی از مسائلی كه در گذشته هم گفته شد اين است كه معنی واقع شدن‏
اشياء در زمان چيست ؟ اينكه می‏گوئيم زمان مقدار حركت است آيا زمان يك‏
چيز است و مقدار يك حركت از حركات عالم است ؟ و معنی اينكه يك شی‏ء
در زمان قرار گرفته است اين است كه در درون آن حركت قرار گرفته است ؟
مطابق نظر قدما يك حركتی از حركات عالم وجود دارد كه مقدار آن حركت‏
را زمان می‏ناميم و آن حركت دوری فلك اطلس است . و مقدار حركات افلاك‏
ديگر و مقدار حركات موجودات زمينی زمان محسوب نمی‏شوند . معنی زمانی‏
بودن و اينكه ما در زمان واقع هستيم اين است كه در درون زمانی هستيم كه‏
آن زمان از حركت دوری فلك انتزاع می‏شود . پس زمان يك چيز بيشتر نيست‏
.
نظريه ديگر اين است كه به عدد حركات زمان وجود دارد . فرق ميان حركت‏
فلك با حركات ديگر اين است كه آن حركت مقياس ساير حركات است ، نه‏
آنكه زمان فقط متعلق به آن است و حركات ديگر زمان ندارند . نه ، به عدد
حركات عالم زمان داريم . منتهی اين زمانها نياز به مقياس سنجش دارند و
حركت فلك به عنوان

پاورقی :
1 - در اينجا كلمه " امكان " به كار رفته است كه باعث سؤال شده‏
است و بعدها متأخران درباره اين كلمه نظرات مختلفی ابراز كرده‏اند كه‏
آيا " امكان " اصطلاح معينی است . البته اين اصطلاح از خود مرحوم آخوند
نيست ، از شيخ و اينها است . مير سيد شريف گفته است كه " امكان "
در اينجا فقط مفهوم امتداد را می‏دهد و نه چيز ديگر . مرحوم آخوند در شرح‏
" هدايه " اين امكان را به معنی " امر محدود " ترجمه و تفسير كرده‏
است . ما بعدا متعرض مفهوم اين كلمه خواهيم شد .