آيا جوهر مركب از دو جوهر ، استقلال دارد ؟
اكنون يك مسأله ديگر مطرح میشود : میگويند جسم در خارج مركب از ماده و صورت است و ماهيت در ذات خودش مركب است از جنس و فصل ، و از طرفی يك اصل مسلمی داريم كه : هر مركبی يوجد بوجود جميع اجزائه و ينتفی بانتفاء احدا جزائه . آيا در اين مورد هم مطلب از همين قبيل است ؟ يعنی جسم كه مركب است از ماده و صورت به انتفاء هر يك از اين دو ، معدوم میشود ؟ ماهيت كه مركب است از جنس و فصل آيا با انتفاء هر يك از اين دو منتفی و معدوم میشود ؟ يا نه ، اين يك مركبی است كه وضع استثنائی دارد . يعنی ممكن است كه ماده منتفی بشود ولی كل كه مركب است منتفی نشود . حال سؤال میكنيم مگر قاعده " الكل يوجد . . " در آن جاری نيست ؟ مگر قاعده عقلی استثناء پذير است ؟ چطور ممكن است ماده كه جزء جسم است با انعدام آن جسم منعدم نشود ؟ و چطور میشود جنس كه جزئی از ماهيت است با انتفاء آن ماهيت معدوم نشود ؟ جواب اين است كه نه ، استثناء در قاعده نيست ، با دو تعبير میتوانيم مطلب را ادا بكنيم يك تعبير تعبيری است كه مرحوم آخوند در اين جا روی آن تكيه كرده است و تعبير دوم را در جاهای ديگر گفته و حاجی هم در اين جا آورده است . تعبيری كه در متن آمده است اين است كه علت اينكه با تبدل ماده ، مركب از بين نمیرود اين است كه ماده به نحو خصوص اعتبار نمیشود بلكه به نحو عموم اعتبار میشود ، جنس به نحو خصوص اعتبار نمیشود بلكه به نحو عموم و ابهام