امتداد كمتری مسافت را طی كرده و آن ديگری با امتداد و بعد بيشتری . آيا
از اينجا كشف نمیكنيم كه حركت در ذات خود دارای دو كشش و امتداد است
: امتدادی مكانی و امتدادی زمانی ؟ دو حركت را كه با هم مقايسه میكنيم
وقتی امتداد مكانی هر دو برابر باشد ممكن است امتداد زمانی يكی كمتر از
ديگری باشد ، و گاهی امتداد زمانی دو حركت مساوی است ولی امتداد مكانی
آنها مساوی نيست .
پس حركت دو تقسيم میپذيرد و از دو نظر حالت مقداری دارد . مقدار
يعنی كميت ، و كميت شیء از آن جهت به شیء نسبت داده میشود كه آن شیء
قابليت تقسيم داشته باشد . اگر اين انقسامات بالفعل باشد " عدد "
ناميده میشود و اگر انقسامات بالقوه باشد و حد مشترك داشته باشد "
مقدار " ناميده میشود و در اينجا چون انقسامات بالقوه است تعبير مقدار
میكنيم . پس هر حركتی دارای دو مقدار و دو كميت است و از دو جهت
قابليت تقسيم دارد .
اكنون يك سؤال باقی میماند كه : درست است كه ما واقعا در هر حركتی
دو مقدار و كميت و دو قابليت تقسيم تشخيص میدهيم ، ولی به چه دليل يكی
از اين دو كشش زمان است ؟ پاسخ اين است كه : از اين دو امتداد آن
موردی را كه زمان ناميديم ، امتداد و مقدار غير قاری است ، يعنی يك امر
متصل غير قار است و اجزاء آن با يكديگر اجتماع در وجود ندارند . يعنی
حركت دو امتداد دارد : به حسب يك امتداد ، اجزائش با يكديگر قابل
اجتماعاند و آن امتداد مسافتی است . اگر میگوئيم طول اين پرش پنج متر
است ، اين پنج متر اجتماع در وجود دارند و در آن واحد همه با يكديگر
وجود دارند . ولی يك امتداد ديگرش غير قار الذات است و همه اجزاء آن
امتداد در يك آن با هم جمع نمیشوند . بنابراين ما چنين چيزی داريم . پس
حركت دارای يك بعد و امتدادی است كه به حسب آن بعد حركت غير قار
الذات است .
اين برهانی است كه طبيعيون اقامه كردهاند و مرحوم آخوند در اينجا بيش
از اين شرح نمیدهد ( 1 ) .
|