پنجگانه فوق الذكر و غير آنها ذكر می‏كنيم :
. 1 توحيد . توحيد جزء اصول پنجگانه معتزله نيز بود همچنانكه جزء اصول‏
اشاعره نيز هست ، با اين تفاوت كه توحيد مورد نظر معتزله كه مشخص‏
مكتب آنها به شمار می‏رود توحيد صفاتی است كه مورد انكار اشاعره است و
توحيد مورد نظر اشاعره كه مشخص مكتب آنها به شمار می‏رود توحيد افعالی‏
است كه مورد انكار معتزله است .
قبلا گفتيم كه توحيد ذاتی و توحيد در عبادت چون مورد اتفاق همه است از
محل بحث و نظر خارج است .
اكنون ببينيم كه توحيد مورد نظر شيعه چه توحيدی است ؟
توحيد مورد نظر شيعه - علاوه بر توحيد ذاتی و توحيد در عبادت - هم شامل‏
توحيد صفاتی است وهم شامل توحيد افعالی . يعنی شيعه در بحث صفات‏
طرفدار توحيد صفاتی است و در بحث افعال طرفدار توحيد افعالی ، اما
توحيد صفاتی شيعه با توحيد صفاتی معتزله متفاوت است ، توحيد افعالی او
نيز با توحيد افعالی اشاعره مغايرت دارد .
توحيد صفاتی معتزله به معنی خالی بودن ذات از هر صفتی و به عبارت‏
ديگر به معنی فاقد الصفات بودن ذات است ، ولی توحيد صفاتی شيعه به‏
معنی عينيت صفات با ذات است ( 1 ) . تفصيل اين

پاورقی :
. 1 آنچه به معتزله درباره صفات نسبت داده می‏شود همين است كه گفته‏
شد . حاجی سبزواری می‏گويد :

الاشعری بازدياد قائله
و قال بالنيابة المعتزلة

ولی از برخی از معتزله ، مانند ابوالهذيل ، تعبيراتی نقل می‏شود كه‏
مفادش عين آن چيزی است كه شيعه قائل است .