خارجی است يعنی از بين بردن شواغل و موجبات غفلت . دوم مربوط است به
انتظام قوای درونی و از بين بردن آشفتگيهای روحی كه از آن به رام ساختن
نفس اماره برای نفس مطمئنه تعبير شده است . وسوم مربوط است به نوعی
تغييرات كيفی در باطن روح كه از آن به " تلطيف سر " تعبير شده است .
و الاول يعين عليه الزهد الحقيقی ، و الثانی يعين عليه عدش اشياء :
العبادش المشفوعة بالفكرش ، ثم الالحان المستخدمة لقوی النفس الموقعة لما
لحن به من الكلام موقع القبول من الاوهام ، ثم نفس الكلام الواعظ من قائل
زكی بعبارش بليغة و نغمة رخيمة و سمت رشيد ، و اما الغرض الثالث فيعين
عليه الفكر اللطيف و العشق العفيف الذی يأمر فيه شمائل المعشوق ليس
سلطان الشهوش .
زهد به هدف اول از سه هدف رياضت كمك میكند ( يعنی زهد سبب میشود
كه موانع و شواغل و موجبات غفلت از سر راه برداشته شود ) و اما هدف
دوم ( يعنی رام شدن نفس اماره برای نفس مطمئنة و پيدايش انتظام در
درون و برطرف شدن آشفتگيهای روانی ) چند چيز است كه به آن كمك میكند .
يكی عبادت ، به شرط آنكه با حضور قلب و تفكر توأم باشد . ديگر آواز
خوش آهنگ مناسب با معانی روحانی كه تمركز ذهن ايجاد كند و سخنی را كه
با آن ادا میشود ( مثلا آيه قرآن كه تلاوت میشود و يا دعا و مناجاتی كه
قرائت میشود و يا شعر عرفانی كه خوانده میشود ) در قلب نفوذ دهد . سوم
سخنی پند آموز كه از گويندهای پاكدل با بيانی فصيح و بليغ و لحنی نرم و
نافذ و هيئتی راهنمايانه شنيده شود . اما هدف سوم ( يعنی نرم و لطيف و
رقيق ساختن روح و بيرون كردن غلظتها و خشونتها از درون ) آنچه به آن كمك
میكند يكی انديشههای لطيف و ظريف است . ( تصور معانی دقيق و انديشههای
نازك و رقيق موجب ظرافت و رقت و لطافت روح میگردد ) ديگر عشق توأم
با عفاف به شرط آنكه از نوع عشق نفسانی و روحی باشد نه عشق جسمی و
شهوانی ، و حسن و اعتدال شمائل معشوق حاكم باشد نه شهوت .
|