مطلب را از كتب كلام و فلسفه شيعه بايد جستجو كرد .
توحيد افعالی شيعه با توحيد افعالی اشاعره متفاوت است . توحيد افعالی‏
اشاعره به معنی اين است كه هيچ موجودی دارای هيچ اثری نيست ، همه آثار
مستقيما از جانب خدا است . عليهذا خالق مستقيم افعال بندگان نيز خدا
است ، و بنده ، خالق و آفريننده عمل خود نيست . اينچنين عقيده‏ای جبر
محض است و با براهين زيادی باطل شده است . اما توحيد افعالی شيعه به‏
معنی اين است كه نظام اسباب و مسببات اصالت دارد ، و هر اثری در عين‏
اينكه قائم به سبب نزديك خودش است قائم به ذات حق است و اين دو
قيام در طول يكديگر است نه در عرض يكديگر ( 1 ) .
. 2 عدل . عدل ، مورد وفاق شيعه و معتزله است . معنی عدل اين است كه‏
خداوند فيض و رحمت و همچنين بلا و نعمت خود را بر اساس استحقاقهای‏
ذاتی و قبلی می‏دهد ، و در نظام آفرينش از نظر فيض و رحمت و بلا و نعمت‏
و پاداش و كيفر الهی نظم خاصی برقرار است . اشاعره منكر عدل و منكر
چنين نظامی می‏باشند . از نظر آنها اعتقاد به عدل به معنی چنان نظامی كه‏
ياد شد ملازم است با مقهوريت و محكوميت ذات حق و اين بر ضد قاهريت‏
مطلقه ذات حق است .
عدل به نوبه خود فروعی دارد كه ضمن توضيح ساير اصول به آنها اشاره‏
خواهيم كرد .
. 3 اختيار و آزادی . اصل اختيار و آزادی در شيعه تا

پاورقی :
. 1 برای توضيح اين مطلب رجوع شود به كتاب " انسان و سرنوشت " .