مضری كه در جامعه اسلامی داشته است ، فعل و انفعالهائی كه ميان اين فرقه‏
و ساير فرقه اسلامی رخ داده است ، رنگی كه به معارف اسلامی داده است ،
تأثيری كه در نشر اسلام در جهان داشته است مورد بحث قرار دهيم . ما فعلا
به اين مطالب كاری نداريم . بحث ما فقط درباره عرفان به عنوان يك علم‏
و يك بخش فرهنگی است .
عرفان به عنوان يك دستگاه علمی و فرهنگی دارای دو بخش است : بخش‏
عملی و بخش نظری .
بخش عملی عبارت است از آن قسمت كه روابط و وظايف انسان را با
خودش و با جهان و با خدا بيان می‏كند و توضيح می‏دهد . عرفان در اين بخش‏
مانند اخلاق است ، يعنی يك " علم " عملی است با تفاوتی كه بعدا بيان‏
می‏شود . اين بخش از عرفان علم " سير و سلوك " ناميده می‏شود . در اين‏
بخش از عرفان توضيح داده می‏شود كه " سالك " برای اينكه به قله منيع‏
انسانيت ، يعنی " توحيد " برسد از كجا بايد آغاز كند و چه منازل و
مراحلی را بايد به ترتيب طی كند و در منازل بين راه چه احوالی برای او
رخ می‏دهد و چه وارداتی برای او وارد می‏شود . و البته همه اين منازل و
مراحل بايد با اشراف و مراقبت يك انسان كامل و پخته كه قبلا اين راه را
طی كرده و از رسم و راه منزلها آگاه است صورت گيرد و اگر همت انسان‏
كاملی بدرقه راه نباشد خطر گمراهی است .
عرفا از انسان كاملی كه ضرورتا بايد همراه " نوسفران " باشد گاهی به‏
" طايرقدس " و گاهی به " خضر " تعبير می‏كنند :
همتم بدرقه راه كن ای " طايرقدس " كه در از است ره مقصد و من ة
نوسفرم ة