منزله بين المنزلين

اعتقاد معتزله به اصل منزله بين المنزلتين به دنبال دو عقيده متضاد بود
كه قبلا در جهان اسلام راجع به كفر و ايمان فساق پديد آمد . برای اولين بار
" خوارج " اين عقيده را اظهار كردند كه ارتكاب گناه كبيره بر ضد ايمان‏
است يعنی مساوی با كفر است پس مرتكب گناه كبيره كافر است .
چنانكه می‏دانيم خوارج در اثر حادثه " حكميت " در جنگ صفين پديد
آمدند و ظهورشان در نيمه اول قرن اول هجری ، يعنی در حدود سال 37 هجری‏
مقارن با خلافت اميرالمؤمنين علی ( ع ) بوده است .
در نهج البلاغه آمده است كه اميرالمؤمنين با آنها درباره اين مسأله‏
مباحثه كرد و با ادله متقنی نظريه آنها را باطل ساخت . خوارج ، بعد از
حضرت امير نيز بر ضد خلفای زمان ، و اهل امر به معروف و نهی از منكر و
اهل تكفير و تفسيق بودند . چون غالب خلفا مرتكب گناهان كبيره می‏شدند
طبعا خوارج آنها را كافر می‏دانستند و به همين جهت خوارج همواره در قطب‏
مخالف سياستهای حاكم قرار داشتند .
گروه ديگری به وجود آمدند ( يا آنها را سياستها به وجود آوردند ) كه به‏
نام " مرجئه " خوانده می‏شدند . مرجئه از لحاظ ارزش تأثير گناه در نقطه‏
مقابل خوارج قرار داشتند ، آنها می‏گفتند اساس كار اين است كه انسان از
نظر عقيده و ايمان كه مربوط به قلب است مسلمان باشد ، اگر ايمان كه امر
قلبی است درست بود ، مانعی ندارد