اهل عرفان هرگاه با عنوان فرهنگی ياد شوند با عنوان " عرفا " و هر
گاه با عنوان اجتماعی شان ياد شوند غالبا با عنوان " متصوفه " ياد
می‏شوند .
عرفا و متصوفه هر چند يك انشعاب مذهبی در اسلام تلقی نمی‏شوند و خود
نيز مدعی چنين انشعابی نيستند و در همه فرق و مذاهب اسلامی حضور دارند ،
در عين حال يك گروه وابسته و به هم پيوسته اجتماعی هستند . يك سلسله‏
افكار و انديشه‏ها و حتی آداب مخصوص در معاشرتها و لباس پوشيدنها و
احيانا آرايش سر و صورت و سكونت در خانقاهها و غيره ، به آنها به‏
عنوان يك فرقه مخصوص مذهبی و اجتماعی رنگ مخصوص داده و می‏دهد .
و البته همواره - خصوصا در ميان شيعه - عرفائی بوده و هستند كه هيچ‏
امتياز ظاهری با ديگران ندارند و در عين حال عميقا اهل سير و سلوك‏
عرفانی می‏باشند . و در حقيقت عرفای حقيقی اين طبقه‏اند ، نه گروههايی كه‏
صدها آداب از خود اختراع كرده و بدعتها ايجاد كرده‏اند .
ما در اين درسها كه درباره كليات علوم اسلامی بحث می‏كنيم ، به جنبه‏
اجتماعی و فرقه‏ای ، و در حقيقت به جنبه " تصوف " عرفان كاری نداريم ،
فقط از جنبه فرهنگی وارد بحث می‏شويم ، يعنی به عرفان به عنوان يك علم و
يك شاخه از شاخه‏های فرهنگ اسلامی نظر داريم نه به عنوان يك روش و
طريقه كه فرقه‏ای اجتماعی پيرو آن هستند .
اگر بخواهيم از جنبه اجتماعی وارد بحث شويم ناچار بايد اين فرقه را از
نظر علل و منشأ و از نظر نقش مثبت يا منفی ، مفيد يا