كه نفس مرادف با روح است . من عرض كردم كه نفس در زبان عرب يعنی
خود ، خود هر چيزی . هر چيزی يك خودی دارد ، در اول كه گفتهاند نفس ،
يعنی خود . وقتی میگويند : " جائنی زيد نفسه " زيد آمد ، خودش آمد ،
يعنی نه غيرش ، نه خبرش ، خودش آمد . منتها در مواردی در باب روح
انسان ، از قرآن میشود اين استنباط را كرد كه خود انسان همان روح انسان
است . مفهوم نفس در مورد انسان غير از مفهوم روح است ولی تطبيق میشود
با روح . وقتی میگوييم نفس ما يعنی آن خود ما چيست ؟ خود ما به قول
آقای مهندس بازرگان همان عنصر سوم ساختمان وجود ماست .
اما اينكه فرموديد نفس از نظر قرآن وفات و موت میپذيرد و روح
نمیپذيرد ، نفس هم وفات نمیپذيرد . عرض كرديم " « يتوفی الانفس » "
معنیاش وفات نيست . " توفی " در آنجا قبض است ، از ماده " وفی "
است نه از ماده " فوت " . فوت لغتی است كه " ف " و " و " و "
ت " است ، و فی از " و " و " ف " و " ی " تشكيل میشود و معانی
ايندو هم جداست . " « الله يتوفی الانفس »" يعنی خداوند نفسها را
كاملا تحويل میگيرد . " « كل نفس ذائقه الموت »" هم معنیاش اين است
كه همه كس ( چون اينجا خود است ) مرگ را میچشد . اينجا چون صحبت
چشيدن است ، دردها و خصوصيات مرگ است . واقعيت مرگ هم كه از نظر
قرآن انتقال است . هر كسی مرگ را با آنهمه عواقبی كه دارد میچشد .
بنابر اين ، با اينكه آن اصل مطلب را قبول میكنيم كه مفهوم نفس با
مفهوم روح دو مفهوم است ولی درباره انسان اگر نفس اطلاق شود ، همان روح
انسان است . فلاسفه كلمه روح را با نفس در دو مفهوم متفاوت به كار
میبرند ، يعنی يك مقدار فرق دارد . وقتی كه نفس میگويند ، بيشتر به
جنبههای تعلقات روح به بدن توجه دارند و لذا وقتی میگويند امور نفسانی
يعنی امور شهوانی و امور بدنی . روح وقتی میگويند ، به آن جنبههای
بینيازی انسان از بدن بيشتر توجه میكنند ، میگويند امور روحی ، و بيشتر
به جنبههای مستقلش نظر دارند .
و اين كه فرموديد خوب است در اينجا بيشتر بحث شود ، من هم عقيده
دارم كه هر چه بيشتر بحث شود [ بهتر است ] ، چون واقعا همه ما پيش
خودمان اين طور خيال میكنيم ( مگر شيطان ما را گول زده باشد ) كه فكری
نداريم جز اينكه میخواهيم آنچه در متن قرآن در درجه اول و در ساير [ متون
] اسلامی هست در اين زمينه به دست آوريم ، میخواهيم بدانيم نظر قرآن
چيست ، بعد كه نظر قرآن و اسلام را صد در صد درك كرديم ، آنوقت دنبال
توجيه علمی و فلسفی مطلب برويم ، ببينيم اين نظر از نظر
|