فضل خود به آنها عنايت كرده است ، " « و يستبشرون بالذين لم يلحقوا
بهم »" ( 1 ) و دائما در صدد و جستجو و طلب بشارتند درباره دوستانشان‏
كه هنوز به آنها ملحق نشده‏اند ، يعنی آنها دوستانی دارند كه هنوز در اين‏
دنيا زنده هستند و منتظرند كه كی اين بشارت به آنها برسد كه فلان دوست‏
شما هم شهيد شد و به شما ملحق خواهد شد .
اين آيه اگر چه در مورد خصوص شهداست ولی به هر حال صراحتش در مطلب‏
به نظر می‏رسد انكارناپذير است كه قرآن می‏خواهد بگويد شهدا بعد از مردن‏
زنده هستند ، مستشعرند ، شادمانند ، مرزوقند و آگاهند ، حتی آگاهند از
دنيايی كه از آن عبور كرده‏اند .
ممكن است كسی راجع به اين آيه بگويد شايد فقط شهدا اين جورند . البته‏
معلوم است كه انسان نمی‏تواند احتمال بدهد كه از نظر قرآن مردم دو
صنف‏اند ، غير شهدا هر كه هست همه نيست و نابود و معدوم می‏شوند تا
قيامت ، در سكوت مطلق فرو می‏روند ، نه عذابی و نه نعمتی ، و فقط شهدا
اين جور هستند . بعلاوه ، آيات ديگر در اين زمينه هست كه عرض می‏كنم .
اين هم دو آيه كه مخصوص به شهدا بود .

مكالمه ميان فرشتگان و مردگان

آيات ديگری ما داريم كه در آن آيات مكالمه فرشتگان را با متوفاها بعد
از مردن بيان می‏كند كه فرشتگان سخنی می‏گويند به آنها و آنها جواب می‏دهند
، باز فرشتگان به آنها جواب می‏دهند ، مكالمه ميانشان صورت می‏گيرد ، مثل‏
اين آيه كه مخصوصا راجع به يك تيپی از اشقياست كه می‏فرمايد : " « ان‏
الذين توفيهم الملائكة ظالمی انفسهم قالوا فيم كنتم قالوا كنا مستضعفين فی‏
الارض قالوا ا لم تكن ارض الله واسعة فتهاجروا فيها » " ( 2 ) . اين‏
آيه جزء آيات هجرت است . می‏فرمايد گروهی از مردم كه فرشتگان آنها را
تحويل می‏گيرند و از آنها می‏پرسند " « فيم كنتم »" شما در دنيا در چه‏
حالی بوديد ، در چه وضعی بوديد ؟ آنها كه دست خودشان را از همه چيز تهی‏
می‏بينند ، موضوعی را ( كه واقعا راست بوده ) به عنوان يك عذر ذكر
می‏كنند : " « قالوا كنا مستضعفين فی الارض »" ما

پاورقی :
. 1 آل عمران / 169 و . 170
. 2 نساء / . 97