قبل | فهرست | بعد |
تا اينجا به مناسبت كلمه مسجد ، شرحى كه از نظر آيات و روايات نسبت به مسجد لازم بود دانستيد . اكنون به خواست الهى به شرح روايت پرداخته مى شود .
امام ششم (عليه السلام) مى فرمايد :
چون به در مسجد رسيدى ، به حقيقت بدان كه ، قصد و نيت كرده اى كه به در خانه سلطان بزرگ و عظيم الشأنى ببروى و به بساطى راه يابى كه در آن بساط جز براى پاكان راهى نيست ، و براى غير صديقان براى احدى اذن جلوس در آن بساط و بارگاه وجود ندارد .
مگر در كتاب «مناقب ابن شهرآشوب» و «روضة الواعظين» فتّال نيشابورى نخوانده اى :
وجود مقدس حضرت امام حسن مجتبى چون وضو مى ساخت بند بند بدنش مى لرزيد و رنگ مباركش زرد مى شد ، چون سبب اين حالت را از حضرت مى پرسيدند مى فرمود : سزاوار است كسى كه مى خواهد در پيشگاه حضرت ربّ العرش به بندگى بايستد ، رنگش زرد شود ، و در مفاصلش رعشه افتد !
و چون به مسجد مى رفت ، وقتى درِ مسجد قرار مى گرفت سر به جانب آسمان بر مى داشت و مى گفت :
إلهي ضَيْفُكَ بِبابِكَ يا مُحْسِنُ قَدْ أَتاكَ الْمُسيءُ فَتَجاوَزْ عَنْ قَبيحِ ما عِنْدي بِجَميلِ ما عِنْدكَ يا كريم .
اى خداى من ، اين مهمان تو است كه به درگاه لطف و كرم و مرحمت و محبّتت ايستاده ، اى مولاى نيكوكارم بنده اى تبه كار به نزدت آمده از كردار زشتش به خوبى هايت درگذر اى بزرگوار .
خداوند بزرگ را از ديدگاه قرآن مجيد در نظر بگيريد :
( لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ ) ، ( اللّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ) ، ( لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ) ، ( لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ ) ، ( فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ ) ، ( اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ ) ، ( لَهُ الْحَمْدُ فِي الأُولَى وَالآخِرَةِ ) ، ( وَمَا مِنْ إِله إِلاَّ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ ) ، ( وَهُوَ الْحَكِيمُ الْعَلِيمُ ) ، ( وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ) ، ( وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ) ، ( وَاللّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ) ، ( وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ) ، ( وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْء عَلِيمٌ ) ، ( وَكَانَ اللّهُ بِكُلِّ شَيْء مُحِيطاً ) ، ( وَكَانَ اللّهُ غَنِيّاً حَمِيداً ) .
او رحمان و رحيم است ، او حى و قيوم است ، او عزيز و حكيم است ، او زنده كننده و ميراننده است ، برتر است ملك حق ، او صاحب عرش عظيم است ، حمد در دنيا و آخرت براى اوست ، الهى جز الله واحد قهار نيست ، او حكيم و عليم است ، او صاحب فضل عظيم است ، او شنوا و دانا است ، او آمرزنده و مهربان است ، او وسعت دهنده و دانا است ، او به هر چيزى دانا است ، او به هر چيزى محيط است ، اوست غنى حميد .
ساير اوصاف جمال و جلال و كمال او را نيز در قرآن ببينيد ، آنگاه به روايات بسيار مهم اسلامى در باب توحيد و اوصاف حضرت حق بنگريد ، سپس با حوصله اى كامل و دقتى وافر در صنع و آفرينش حضرت دوست نظر كنيد : در آفرينش خود ، و آنچه به شما عنايت شده ، در آفرينش موجودات ارضى ، سمائى ، بحرى ، برى ، ذره بينى و خلاصه از عرش تا فرش ، در كتبى كه با استناد به قرآن و روايات ، يا پيشرفتهاى علمى نوشته شده توجه بيشترى نمائيد تا در حد ظرفيت عقلى و وجدانى خود به عظمت حضرت حق پى برده ، آنگاه بفهميد وقتى به مسجد مى رويد در خانه كدام ملك عظيم هستيد ، و بدانيد كه كدام قدم در آن پيشگاه مقدس و بارگاه قدس راه دارد ؟!
آيا با بار گناه ، و دل سياه ، و آلوده بودن به رذائل نفسى و دور بودن از نيت پاك و عمل صحيح و خلاصه بدون پاك بودن درون و برون و مستقيم بودن ظاهر و باطن امكان ورود به مقام حضرت دوست هست ؟!
با اين نحوى كه اكثر مردم زندگى مى كنند كه : آلوده به انواع گناهان و تخلفات اعضا و جوارح اند ، و اكثراً حقوِ حقه يكديگر را رعايت نمى نمايند ، و به مسائل الهى و معارف حقه اهميت نمى دهند ، و در مقام كسب نو نيستند ، امكان ورود به محضر حضرت يار به حق يار قسم نيست ، مگر اينكه از تمام آلودگيهاى ظاهر و باطن دست بردارند ، آنگاه به سوى حريم حضرت او حركت كنند .
به قول عارف حكيم ، بيناى دقائق صفاى اصفهانى :
قرآن مجيد ، راه به سوى حريم قرب را به روى پاكان و دارندگان مل صالح باز مى داند ، آنجا كه مى فرمايد :
( مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَكْرُ أُولئِكَ هُوَ يَبُورُ ) .
هركس خواهان عزت و سربلندى است بداند ، كه همانا در ملك هستى تمام عزت خاص خداست ، روح پاك آسمانى به سوى خدا بالا رود و بالا برنده آن عمل صالح است ، و هر آن كه به مكر و تزوير اعمال بد انجام دهد بر او عذاب سخت است ، و فكر مكرشان به كلى نابود است .
در مقدمه رباب نامه سلطان ولد به هفت مسأله بر مى خوريم ، كه به عنوان حركت عملى به سوى پاكى و صداقت از آيات قرآن و روايات گرفته شده كه با تلخيص و كمى تصرف در بعضى از لغات و عبارات آن لازم است بدانيم .
1 ـ انديشيدن در هر كار : پيامبر اسلام يك ساعت انديشيدن را از يك روز ، «وبه استناد يك نقل از يك سال و به استناد نقل ديگر از هفتاد سال» عبادت برتر دانسته «انديشه در صنع الهى ، چه در عالم نفس چه در عالم آفاِ چه در عالم شرع ، انديشه در ظاهر و باطن عالم ، انديشه در عمل و عاقبت آن ، انديشه در آخرت و حساب و كتاب و بهشت و عقاب» ، از علل راهبر به سوى پاكى و زندگى صحيح است .
2 ـ پاكى نيت : بيداران راه حق از لحاظ آفرينش و با توجه به قرآن و احاديث ، انسان را داراى دو جنبه جدا از هم مى شناسند : يكى جسم تاريك و فانى و بى ارزش ، و ديگرى روشنائى ايزدى يا روح خدائى كه بخش ارزشمند وجود انسان است ، و چون جسم ها اصولا يكسان است ، ضابطه تعيين ارزشها همان باطن و نيروهاى غير مادى است .
روى همين اصل ظاهر در نظر عارفان بهاى خود را از دست مى دهد ، زيرا كه با تظاهر مى توانيم ظاهر خود را نيكو جلوه دهيم ، يا كارى را براى جلب توجه ديگران انجام دهيم ، بى آنكه قلباً كوچكترين اعتقادى به عمل خود داشته باشيم .
اتفاقاً حديثى هم از پيغمبر باقى است ، مبنى بر اينكه خداوند به نيت ها توجه دارد نه به ظاهر و اعمال ظاهر انسانها ، چه بسا ممكن است كه كسى ما را به زبان ستايش كند ، اما دلى لبريز از نفرت و كينه نسبت به ما داشته باشد .
پس دلهاى پاك و نيات صادقانه معيار ارزشيابى در كارها است و خداوند به دلهاى پاك توجه مى كند .
اهميت و ارزش دل و آنچه در آن مى گذرد تا بدان جاست كه پيامبر اسلام فرموده :
مَنْ أَحَبَّ قَوْماً فَهُوَ مِنْهُمْ .
3 ـ دعا ، كه بايد با حركت و عمل همراه باشد : اصل ، قرار دادن نيت در خصوص كارها ممكن است اين اشتباه را در پى آورد ، كه گروهى بى هيچ كارى ، دست روى دست بگذارند و به اميد اينكه نيت فلان كار نيك را دارند ، دل خوش سازند .
متأسفانه بسيارى از مردم براى كارها كلاه شرعى درست مى كنند ، مثلا اگر دروغ مصلحت آميز را جايز بدانيم ، اما حدود «مصلحت» را تعيين نكنيم ، آيا كدام دروغ است كه در آن مصلحتى ملحوظ نباشد ؟
پس بايد توجه داشت كه ، اصل ، قرار دادن نيت ، از آن روست كه اگر كارى را با نيت درست شروع كنيم اما امكانات و قدرت ما براى كمال آن كافى نباشد يا مثلا به منظور اصلاح امرى آن را خراب تر كنيم از لحاظ شرعى و اخلاقى مسئوليتى متوجه ما نيست ، در صورتى كه امكان اصلاح آن از دست ما برود ، و گرنه در يك جا نشستن و دست روى دست گذاشتن هيچ مشكلى را حل نمى كند ، حتى اگر نيت انجام كارى را داشته باشيم ، چرا كه نيت راه رفتن به تنهائى كافى نيست كه ما را از جائى به جائى ببرد ، مگر اينكه راه رفتن و حركت را با نيت همراه سازيم .
در مورد دعا نيز وضع همين طور است ، درخواست چيزى از خداوند بى آنكه در جهت كسب آن كوشش كنيم ، كوچكترين اثر مثبتى نخواهد داشت .
دعا در حقيقت يعنى اقدام و كوشش در جهت مطلوب ، و اين درست همان مطلبى است كه به صورت مثل ساير درآمده است كه مى گويند :
«از تو حركت از خدا بركت» .
سلطان ولد براى روشن ساختن مطلب تمثيلى زيبا آورده است :
باز مى گويد : خواجه اى براى خريدن غلام به بازار رفت ، يكى از غلامان ، بسيار از خود تعريف كرد و گفت : من محاسن زيادى دارم و يكى از آنها اين است كه نيازهاى خواجه را بدون آنكه بگويد درك مى كنم .
خواجه او را خريد و به خانه برد . پس از چند روزى ، خواجه تشنه شد ، اما هرچه منتظر نشست غلام آبى نياورد .
بر غلام بانگ زد كه تشنه ام آبى بياور ، اما او پاسخ نداد و حركتى نكرد ، تا آنكه خواجه از تشنگى برخاست و كوزه اى آب را به چنگ آورد و نوشيد ، آنگاه غلام گفت : اى خواجه اكنون بر من معلوم شد كه تشنه اى زيرا علامت نياز به چيزى حركت در رفع آن است .
4 ـ كشتن هواهاى نفس و دورى از شهوات : در وجود آدمى دو نيروى متضاد فرمان رواست .
نخست نيروئى كه اعمال نيك و شايسته را در نظر آدمى جلوه مى دهد و عارفان بر اساس اصول الهى آن را عقل نام نهاده اند ، و ديگر نيروئى كه از آن تعبير به نفس و هواهاى آن شده كه در برابر آن نيروى ايزدى است ، و اين نيرو راهبرنده به شهوات و بديها است و در حقيقت نيروى شيطانى و اهريمنى به شمار مى رود .
نفس تمايلات حيوانى را در وجود آدمى ، مى آرايد و آنگونه كه كودكان را با شيرينى مى فريبند ، انسان را به راه نادرست مى كشاند كه پايان آن جز تلخى و رنج نخواهد بود !!
مهم ترين اصل در مبارزه با نفس شناختن نيروهاى گوناگون آن است و گرنه هر لحظه اين امكان وجود دارد كه يكى از جنبه هاى اهريمنى نفس ، خود را در چشم انسان بيارايد و نيكو جلوه دهد ، و آن وقت گمراهى انسان قطعى است .
سلطان ولد نيروهاى ظاهرى و باطنى نفس را به ديو سياه و سپيد تشبيه كرده است .
او مى گويد : ديوان سپيد و سياه در نفوس مردمند ، حالهاى بد مثل ، زنا و قتل و حرام خوردن و غير آن ديوان سياهند ، و آن را همه كس مى بينند و مى دانند ، و حال هاى نيك مثل ترك دنيا كردن ، و به طاعت و عبادت و خير مشغول شدن از روى ظاهر به غرض آنكه خلق قبول كنند ديوان سپيدند ، آن را هركس نتواند ديدن و دانستن مگر كه اولياء كه ايشان را دائم نظر در باطن است و تمامت ديوان سياه و سپيد را در خود ديده اند و كشته اند ، و در همه هم مى بينند و مى دانند .
شهوات لذايذ خارج از حدود و مقررات الهى است ، كه در امروز گرچه ظاهر شيرين و خوش مزه اى دارد ، ولى فردا كه باطنش آشكار شد ، به صورت رنج ابدى و عذاب هميشگى گريبان انسان را خواهد گرفت !
در حديث نبوى آمده :
حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكارِهِ وَالنّارُ بِالشَّهَواتُ .
در تقرير اين حديث در رباب نامه مى فرمايد : هرچه تو را آن رنج و تلخ و ناخوش مى نمايد همچون خارستان ، آن راه بهشت است ، و هرچه تو را شيرين و گوارنده و خوش مى نمايد ، مثل خوردن ، و شهوت راندن و عيش و عشرت كردن ، همچون گلشن و سبزه زار آن راه دوزخ است .
پس هركه راه رنج را گزيد ، به گنج جنت رسيد ، و هركه راحت را اختيار كرد در محنت ابد افتاد و به نار دوزخ پيوست !
5 ـ مجاهده ، رنج كشيدن ، گرسنگى : گرفتار ماندن در دنياى مادى و فراموش كردن جوار حق موجب پرداختن به گمانها و انديشه هاى نفسانى است ، و هريك از اين نوع انديشه ها در حقيقت نوعى بت به شمار مى روند كه براى رسيدن به كمال ، بايد آنها را از ميان برداشت .
سلطان ولد ، اين گونه بت هاى فكرى را به پرده هائى تشبيه مى كند كه ميان بنده و حق كشيده شده است و بايد به نيروى رياضت و مجاهده آنها را از ميان برداشت .
6 ـ عبادت : كشتن هواى نفس و ترك خود و رياضت و مجاهدت هنگامى سودمند است كه با عبادت و خدمت در راه حق همراه شود و گرنه به استناد آيه پنجاه و شش سوره ذاريات :
( وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ ) .
چون مقصود حق از خلقت انسان عبادت بود ، هركه اينجا نكند در دوزخ گرفتار خواهد آمد .
7 ـ پيروى از ولى حق : اگر كسى شش مرحله گذشته را بدون ولى و راهنماى الهى طى كند بدون شك به جائى نمى رسد .
اگر كسى فى المثل هزاران سال عبادت كند ، و در رياضت و مجاهده باشد و دائم در حال انديشه ديده شود ، و به مبارزه با نفس سخت كوشا باشد ولى به پيامبر اسلام نگرود ، هم به جائى نمى رسد ، هم عباداتش مقبول نخواهد بود .
تمام برنامه هاى انسان در زمان پيامبر بايد زير نظر راهنمائى پيامبر و در زمان امام بايد زير نظر امام معصوم و در زمان غيبت بايد زير نظر عالم ربانى باشد .
چون اين هفت مرحله را گذر كنى ، به مرز پاكى و صداقت مى رسى ، و آن ارزش و اعتبار الهى را كسب كرده لايق ورود به بساط خدمت جانان ، و نشستن در مقام قرب او خواهى گشت كه حضرت صادِ (عليه السلام) مى فرمايد : لا يَطَأُ بَساطِهِ إلاَّ الْمُطَهَّرُونَ وَلا يُؤذَنُ لِمُجالَسَتِهِ إلاَّ الصِّدِّيقُونَ .
پاكان و صديقان را علائمى است كه در قرآن مجيد و روايات و آثار اسلامى آمده ، و اين نوشتار گنجايش بيان تمام آن علائم را ندارد ، ولى لازم است به برخى از آن علائم اشاره رود :
( الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالأَسْحَارِ ) .
صبر كنندگان در تمام حوادث و ابتلائات و آزمايشات الهى ، راستگويان و راست كرداران ، فرمانبرداران از خدا و رسول با لحاظ حال تسليم ، انفاِ كنندگان علم و مال و مقام و قدرت و آبرو در راه خدا و توبه كنندگان در سحرگاهان .
با طى اين مراحل گروهى از فرزندان با بركت آدم ، خود را به نقطه رضايت حق ، و بساط خدمت و مقام قرب رساندند ، و به جائى خود را متصل كردند كه درِ تمام فيوضات ربانى به روى آنان گشوده شد و آنچه را بايد ببينند ديدند ، و آنچه را بايد بشنوند شنيدند ، و آنچه را بايد بگيرند گرفتند .
كوردلان و نادانان و احمقان و راه نرفتگان چه مى دانند در اين بزم چه خبر است ، و چه مى فهمند كه اين واقعيات پر ارزش يعنى چه .
به قول عارف دل سوخته و شيداى جان افروخته حاج ميرزا حبيب الله خراسانى :
ايمان واقعى و يقين حقيقى به حضرت حق و روز قيامت ، و امر به معروف و نهى از منكر براى اقامه فرهنگ الهى در زمين ، و سرعت در تمام برنامه هاى نيك ، آنان را در صف عباد شايسته و بندگان صالح قرار داده .
( وَالَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَوا وَنَصَرُوا أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُم مَغْفِرَةٌ وَرِزٌِْ كَرِيمٌ ) .
آنان كه ايمان آورند ، و از ديار كفر هجرت كردند ، و در راه خدا كوشش و جانفشانى نمودند و آنان كه مهاجران فى سبيل الله را پناه دادند و يارى نمودند ، آنها به حقيقت اهل ايمانند و هم آمرزش خدا و روزى نيكوى بهشتى مخصوص آنها است .
( التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ) .
از گناه پشيمانان ، خداپرستان ، شكرگذاران نعمت ، روزه داران ، ركوع كنندگان ، سجده داران ، امر به معروف و نهى از منكركنندگان و نگهبانان حدود الهى همه اهل ايمانند ، و آنان را اى رسول ما به ثواب و سعادت و بهشت بشارت بده .
( إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ) .
مؤمنان واقعى آن كسانى هستند كه به خدا و رسول ايمان آوردند و سپس هيچ شك و ريبى در خود راه ندادند و در راه خدا به مال و جان جهاد كردند ، اينان به حقيقت اهل صدِ هستند .
آياتى كه در آن آيات مى توان علائم پاكان و صديقين را ديد زياد است ، كمتر صفحه اى از صفحات قرآن است كه در آن علائم و نشانه هاى اين دو طايفه ذكر نشده باشد .
روايات بسيارى هم در اين زمينه آمده كه در آن روايات به علائم پاكان و صديقين اشاره است .
براى يافتن علائم اين دو چهره پاك به روايات باب اخلاِ مراجعه كنيد ، كه در آن باب دريائى بى كران از معارف الهى مشاهده خواهيد كرد و در يك كلمه ، اگر بخواهيد بدانيد صديقين از چه خصائصى برخوردارند ، به صفات پاك مولى الموحدين اميرالمؤمنين مراجعه كنيد ، كه در روايت بسيار مهمى آمده منظور از صديقين در قرآن مجيد على (عليه السلام) است .
و مى دانيد كه وجود مقدس مولا حاوى و جامع تمام اصول و كمالات بود تا جائى كه خليل بن احمد پس از اندكى شناخت از على (عليه السلام) مى گويد :
إِسْتَغْناءُهُ عَنِ الْكُلِّ وَاحْتِياجُ الْكُلِّ إِلَيْهِ دَليلٌ عَلى أَنَّهُ إمامُ الْكُلِّ .
بى نيازى على در همه امور از همه ، و احتياج همه در تمام برنامه ها به او دليل بر اين است كه آن حضرت پيشواى همه است !!
در روايت آمده منظور از صادِ و مصدِ و صديق در قرآن مجيد على (عليه السلام)است .
روى اين حساب براى شناخت پاكان و صديقان بهترين و نزديكترين راه مطالعه حيات و شناخت اوصاف على (عليه السلام) است .
على (عليه السلام) منبع و سرچشمه علم ، عدل ، عفت ، عصمت ، عبادت ، كرامت ، شرف ، غيرت ، فضيلت ، احسان ، جود ، سخا ، عطا ، و تمام فضائل و كمالات است ، اين چنين انسان و هركس كه به اندازه استعداد و قدرتش از اين اوصاف برخوردار است به حريم مقدس دوست و بساط جناب يار راه دارد ، و براى او اذن مجالست هست ، زيرا از پاكان و صديقان است .
صداى عدالت انسانيت به ترجمه آقاى خسروشاهى در مقدمه جلد اول درباره كمالات على (عليه السلام) در جهت ايمان ، عصمت ، محبت ، وفا ، حكومت به حق و عدل ، امارت ، عدالت ، بزرگوارى ... مطالبى دارد كه خلاصه آن به اين شرح است
قبل | فهرست | بعد |