مقدّمه

درباره اين كتاب نكاتى را يادآورى مى كنيم:

1. كوشيده ايم كه آيات را به صورتى ساده، روان و كوتاه ترجمه نماييم تا در ذهن و قلب خوانندگان به روشنى و همارگى جاى گيرد.

2. براى افزودن به گويايى و زيبايى ترجمه آيات، برخى از توضيحات لازم را در پرانتزهاى ميان متن آورده ايم.

3. در شماره گذارىِ «بسم اللّه...»ها و نگارش كلمات و اِعراب گذارى آيات ـ غالباً ـ طبق رسم الخطّ فارسى كه از گذشته رايج بوده است، عمل كرده ايم.

4. از آن جا كه بايد فرهنگ اسلامى را در شكل و قالب هاى زيبا، جذّاب و خواندنى ارائه داد، نوع و اندازه حروف و رنگ آميزى و صفحه آرايى كتاب را به گونه اى كه مى بينيد برگزيده ايم تا علاقه به فراگيرى و سهولت در يادگيرى را افزون تر نمايد.

5. غالب مثال هاى آموزش را از همان بيست سوره كوچك آورده ايم تا خواندن آن ها آسان شود.

6. ممكن است كوشش نگارنده كاستى هايى را به همراه داشته باشد. از اين رو، پيشنهادها و نظريات سودمند شما را به ديده سپاس و عمل مى نگريم.

در پايان از همه كسانى كه دست يارى به ما داده اند، سپاسمنديم.

«تمامى توفيقات از خداست»

يا زهرا

عبدالرحيم موگِهى

قم مقدّس ـ صندوق پستى 487

اهمّيّت خواندن قرآن و آشنايى با آن

در دين اسلام، خواندن «قرآن» اهمّيّت بسيار دارد. خداى بزرگ مى فرمايد:

«فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْ انِ.»(1)

هر مقدار كه ممكن است از قرآن بخوانيد.

همچنين پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد:

«أَفْضَلُ الْعِبادَةِ قِرآءَةُ الْقُرْ انِ.»(2)

برترين عبادت خواندن قرآن است.

براى اين كه همه ما به اين عبادت برتر روى آوريم، بايد خواندن قرآن را ياد بگيريم و به ديگران نيز ياد بدهيم. پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايد:

1ـ مُزَّمِّل/20.

2ـ وسائل الشيعة، ج 4، ص 825.

«خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْ انَ وَ عَلَّمَهُ.»(1)

بهترينِ شما كسى است كه قرآن را ياد بگيرد و به ديگران ياد بدهد.

حضرت امام خمينى(قدس سره) مى فرمايد:

«قرآن براى همه است و سعادت همه را بيمه مى كند. استقلال و آزادى در پيروى از قرآن كريم و رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) است.»

همچنين مقام معظّم رهبرى، حضرت آيت اللّه خامنه اى ـ مُدَّ ظِلُّهُ الْعالى ـ مى فرمايد:

«روخوانى قرآن بايد تمامى ملّت را شامل شود تا همه مردم بتوانند قرآن كريم را بخوانند. در كشورى كه بر اساس اسلام اداره مى شود، همه مردم بايد قادر به خواندنِ درستِ قرآن كريم باشند.»

و امّا دانستنى هايى از قرآن كه خوب است آن ها را فرا گيريم:

1. قرآن يعنى كتابى كه «خواندنى» است.

2. قرآن داراى صفات بسيارى است. از آن ميان، دو صفت «كريم»(2) و «مجيد»(3) كه در خود قرآن نيز آمده اند، مشهورترند.

3. براى نخستين بار، قرآن در شهر مكّه، در غار حِرا، به گاه 40 سالگىِ پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و در روز بيست و هفتم ماه رَجَب بر او فرو فرستاده شد. اين

1ـ مستدرك الوسائل، ج 4، ص 235.

2ـ واقعه/77: «إِنَّهُ لَقُرْ انٌ كَـريمٌ» ]= هر آينه، اين قرآنى است گرامى قدر.[

3ـ بُروج/21: «بَلْ هُوَ قُرْ انٌ مَجيدٌ» ]= بلى، اين قرآنِ باشكوه است.[

را «نُزول» قرآن مى گويند.

4. تمامى قرآن در مدّت 23 سال ـ 13 سال در مكّه و 10 سال در مدينه ـ بر پيامبر عزيز خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) نازل شد.

5. قرآن داراى 30 جُزء و 120 حِزب و 114 سوره و 6236 آيه است.

6. نخستين آيه اى كه بر پيامبر گرامى خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) نازل شد، آيه 1 از سوره عَلَق است. سوره علق چنين آغاز مى شود: «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم. إِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ.» آخرين آيه، آيه 281 از سوره بَقَره است كه چنين شروع مى شود: «وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فيهِ إِلَى اللّهِ».

7. نخستين سوره قرآن، سوره فاتِحَه (حَمد) و آخرين سوره آن، سوره ناس است.

8. طولانى ترين سوره قرآن، سوره بَقَره با 286 آيه و كوتاه ترين سوره آن، سوره كَوثَر با 3 آيه است.

9. طولانى ترين آيه قرآن، آيه 282 از سوره بقره و كوتاه ترين آيه آن، آيه 1 از سوره طه (طا ـ ها) است.

10. در آغاز تمامى سوره هاى قرآن، غير از سوره تَوبه، آيه «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» وجود دارد. سوره نَمل داراى دو «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» است; يكى در آغاز و ديگرى در ميان آن. پس در تمامى قرآن، 114 آيه «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ» وجود دارد.(1)

1ـ در برخى دانستنى هاى قرآنى، نظريّات و گفته هاى ديگرى نيز وجود دارد.

احكام و آداب خواندن قرآن

خواندن قرآن داراى احكام و آداب فراوان است كه اكنون به برخى از آن ها اشاره مى كنيم:

1. احترام گذاشتن به قرآن و برگه هاى آن لازم و واجب است.

2. بدون وضو يا طهارت نبايد دست يا عضوى ديگر از بدن خود را به نوشته هاى قرآن برسانيم.

3. اگر قرآن به زبان فارسى يا زبانى ديگر ترجمه شده باشد، تماس دست يا عضوى ديگر از بدن با آن ـ بدون وضو يا طهارت ـ اشكال ندارد وجايز است. البتّه اگر در ترجمه قرآن نام خدا يا پيغمبران يا امامان يا حضرت فاطمه زهرا(عليهم السلام) وجود داشته باشد، نيز نبايد دست يا عضوى ديگر از بدن را ـ بدون وضو يا طهارت ـ به آن نام ها برسانيم.

4. در هر يك از چهار سوره سَجده (آيه 15) و سوره فُصِّلَت (آيه

37) و سوره نَجم (آيه 62) و سوره عَلَق (آيه 19) يك آيه سجده وجود دارد. در قرآن، كنار اين آيه ها عبارت «سجده واجبه» نوشته شده است. هر گاه انسان اين آيه ها را بخواند يا به آن ها گوش دهد، بايد فوراً سجده كند. اگر كسى اين كار را فراموش كند، بايد هر لحظه كه آن را به ياد بياورد، سجده كند.

5. براى خواندن قرآن، لباس پاكيزه بپوشيم; وضو بگيريم; مسواك بزنيم; عطر بماليم; و رو به قبله بنشينيم.

6. هنگام خواندن قرآن، پاهاى خود را دراز نكنيم و پشتمان را به جايى تكيه ندهيم.

7. در حال خواندن قرآن، تنها به قرآن و معانى آن توجّه كنيم و «حضور قلب» داشته باشيم، يعنى ياد خدا و عظمت و بزرگى او را در ذهن خود تقويت كنيم.

8. در آيات قرآن تفكّر و تدبّر كنيم و به گونه اى قرآن بخوانيم كه گويى با خدا سخن مى گوييم و خدا نيز با ما سخن مى گويد.

9. پيش از خواندن قرآن صَلَوات بفرستيم و دعا بخوانيم، به ويژه دعاهايى كه پيشوايان معصوم(عليهم السلام) به ما آموخته اند.

10. پيش از خواندن سوره هاى آخر اين كتاب ـ بجز سوره حمد ـ أَللّهُ أَكْبَرُ بگوييم.

11. پيش از خواندن قرآن، اوّل بگوييم: «أَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ» ]= از شيطان رانده شده به خدا پناه مى برم.[ سپس بگوييم: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ».

12. هنگام خواندن قرآن، به كلمات و آيات آن نگاه كنيم، حتّى اگر آن ها را حفظ كرده باشيم.

13. كلمات قرآن را نه به تندى و نه با فاصله زياد بخوانيم، بلكه آن ها را شمرده شمرده قراءت كنيم.

14. بكوشيم تا قرآن را درست ياد بگيريم و درست بخوانيم.

15. اگر مى توانيم، قرآن را با صداى زيبا و نيكو بخوانيم.

16. بكوشيم تا گذشته از خواندنِ قرآن، معانى آيات را نيز فرا گيريم.

17. هر مقدار كه مى توانيم، آيات و سوره هاى قرآن را به صورت صحيح حفظ كنيم.

18. بسيار قرآن بخوانيم و به دستورهاى آن عمل كنيم. مخصوصاً بايد بكوشيم كه در هر روز چند آيه از قرآن را بخوانيم.

19. هنگامى كه صداى قرآن به گوشمان مى رسد، ساكت باشيم و به آن گوش فرا دهيم و چيزى نخوريم و ننوشيم.

20. در خانه يك قرآن داشته باشيم و هميشه همان را بخوانيم.

21. هنگام خواندن قرآن، آن را در جايى بلندتر از زمين ـ مانند رَحل ـ بگذاريم يا با دستهامان آن را بگيريم.

22. قرآن را با كمال ادب وتواضع بخوانيم. از آغاز تا پايان قراءت، نخنديم و با كسى حرف نزنيم.

23. قرآن را در جاهاى مناسب ـ مانند خانه، مسجد و حَرَم ـ بخوانيم، نه در جاهاى نامناسب ـ مانند محلّ رفت و آمد مردم ـ .

24. هنگام خواندن قرآن، اگر به نام مبارك پيامبر عزيز خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)

رسيديم، صلوات بفرستيم.

25. قرآن را با صداى رسا بخوانيم، البتّه به طورى كه ديگران آزرده نشوند.

26. اگر مى توانيم، قرآن را با لحن و لهجه عربى بخوانيم.

27. قرآن را پاكيزه و تميز نگاه داريم و آن را در جلد و جاى مناسب قرار دهيم.

28. هر گاه به آيات مربوط به بهشت رسيديم، خوشحال شويم و رفتن به بهشت را از خدا بخواهيم. و هر گاه به آيات جهنّم رسيديم، ناراحت شويم و به خدا پناه ببريم.

29. در پايان قراءت قرآن، بگوييم: «صَدَقَ اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظيمُ» ]= خداى بلندپايه بزرگ راست گفته است.[

30. پس از قراءت قرآن دعا بخوانيم، به ويژه دعاهايى كه پيشوايان معصوم(عليهم السلام)به ما آموخته اند.

آموزش روخوانى قرآن

براى آموختن و يادگيرى روخوانى قرآن بايد با سه چيز آشنا شويم:

الف. حروف قرآن   ب. علائم قرآن   ج. قواعد قرآن

براى آموختن هر زبانى، اوّل بايد با حروف الفباى آن زبان آشنا شويم. مى دانيد كه قرآن به زبان عربى است; پس براى يادگيرى روخوانى قرآن، اوّل بايد با حروف الفباى عربى آشنا گرديم.

حروف الفباى عربى همان حروف الفباى فارسى است، با اين تفاوت كه چهار حرف (پ، چ، ژ، گ)(1) در زبان عربى وجود ندارند. پس زبان عربى داراى بيست و هشت (28) حرف است.(2)

1ـ براى حفظ كردن اين چهار حرف، مى توان آن ها را به صورت (گَچ پَژ) به خاطر سپُرد.

2ـ به حروف الفبا «حروف تَهَجّى» نيز گفته مى شود. تهجّى يعنى هجا كردن و شمردن حروف با اسامى خودشان.

شكل ها و اسم هاى حروف عربى عبارتند از:

شمارهشكل حرفاسم حرفشمارهشكل حرفاسم حرف

1ا (ء)الف(همزه)(1)15ضضاد

2بباء16ططاء

3تتاء17ظظاء

4ثثاء18ععَين

5ججيم19غغَين

6ححاء20ففاء

7خخاء21ققاف

8ددال22ك(2)كاف

9ذذال23للام

10رراء24مميم

11ززاء (زاى)25ننون

12سسين26ههاء

13ششين27وواو(3)

14صصاد28ىياء

1ـ هر گاه حرف «الف» داراى حركت باشد، آن را «همزه» مى نامند.

2ـ دقّت كنيد: در زبان عربى، حرف «كافِ» بزرگ داراى سركش نيست، بلكه علامتِ «ء» بالاى آن قرار مى گيرد.

3ـ در زبان عربى، حرف «هاء» پيش از حرف «واو» قرار دارد; امّا در زبان فارسى، حرف «واو» پيش از حرف «هاء» جاى مى گيرد.

تـوجّه

* بعضى از حروف زبان فارسى و عربى به دو شكل بزرگ (آخر) و كوچك (غيرآخر) نوشته مى شوند. اين حروف عبارتند از: (ب ، ت ، ث ، ج ، ح ، خ ، س ، ش ، ص ، ض ، ع ، غ ، ف ، ق ، ك ، ل ، م ، ن ، ه ، ى ). مثلاً حرف هاى باء، جيم، و ياء به اين دو شكل نوشته مى شوند:
( ب ـ بــ )، ( ج ـ جــ )، ( ى ـ يــ ).(1) شكل اين حروف در زبان فارسى و عربى يكسان است، به جز حرف تاء ( ت ) كه در زبان عربى به دو شكل ( ـة ) و ( ة ) نيز نوشته مى شود.(2)

* در زبان عربى، در آخـِر اسـم بعضى از حـرف ها «همـزه» قرار دارد. اين همزه نوشته مى شود، امّا خوانده نمى شود تا خواندنِ آن حرف راحت تر باشد.(3) مثلاً حرف ( ت ) با همزه و به صورت ( تاء ) نوشته مى شود، ولى بدون همزه و به صورت ( تا ) خوانده مى شود.

پرسش :

1. زبان عربى داراى چند حرف است؟

2. كدام حروف فارسى در زبان عربى نيستند؟

3. شكل كدام حروف عربى با شكل آن ها در زبان فارسى تفاوت دارد؟

1ـ بقيه حروف، يعنى (ا ]ء[، د، ذ، ر، ز، ط، ظ، و) شكل بزرگ و كوچكشان يكسان است.

2ـ شكل حرف «كافِ» بزرگ هم تفاوت دارد ـ كه قبلاً تذكّر داده شد ـ .

3ـ اين همزه هنگامى خوانده نمى شود كه داراى حركت نباشد; امّا اگر حركت داشته باشد، بايد آن را خواند. مثلاً مى نويسيم: (تاء گِرد) و آن را به همين شكلِ با همزه مى خوانيم.

4. شكل بزرگ (آخر) و شكل كوچك (غيرآخـِر) كدام حروف يكسان است؟

5. در آخر اسم كدام حروف عربى همزه قرار دارد؟ آيا اين همزه خوانده مى شود؟

تمرين :

اسم هر يك از چهارده حرف زير را بنويسيد:

ا (ء) ، ت ، ج ، ذ ، ز ، ش ، ض ، ط ، ع ، ل ، ن ، ه ، و ، ى.

از مجموع 114 سوره قرآن، 29 سوره با حروفى آغاز مى شوند كه بايد جدا جدا و با اسم هاى مخصوص خودشان خوانده شوند. اين حروف را «حروف مُقَطَّعه»(1) مى نامند. مثلاً در آغاز سوره بقره، عبارت (الم) آمده است كه چنين خوانده مى شود: (الف، لام، ميم).

مجموع اين حروف، 78 حرف است كه اگر حرف هاى تكرارى شان را كنار بگذاريم، 14 حرف باقى مى مانند. اكنون با اين حروف و اسم هاشان آشنا مى شويد:(2)

1ـ مقطّعه يعنى «قطعه قطعه» و «جداجدا». چون اين حروف در هنگام تلفّظ ، قطعه قطعه و جداجدا خوانده مى شوند، به آنها «حروف مقطّعه» مى گويند.

2ـ اين چهارده حرف در اين عبارت جمع شده اند: «صِراطُ عَلِىّ حَقُّ نُمْسِكُهُ» ]= راه على(عليه السلام)حق است و ما آن را در پيش مى گيريم.[

1.ا=الف

2.ح=حا

3.ر=را

4.س=سين

5.ص=صاد

6.ط=طا

7.ع=عَين

8.ق=قاف

9.ك=كاف

10.ل=لام

11.م=ميم

12.ن=نون

13.ه=ها

14.ى=يا

همان گونه كه مى بينيد حروفى كه آخرشان همزه ( ء ) است،بدون همزه خوانده مى شوند، مثلاً ( طه ) به اين صورت خوانده مى شود:( طا ـ ها ).

همه عبارت هاى داراى حروف مقطّعه ـ بدونِ آوردنِ عبارت هاى تكرارى ـ به صورت يك حرفى، دوحرفى، سه حرفى، چهارحرفى، و پنج حرفى عبارتند از:

شمارهنام سورهحروف مقطّعه طرزخواندن حروف مقطّعه

1سوره صادص =صآد

2سوره قافق =قآف

3سوره قلمن =نون

4سوره هاى فُصِّلَت ـ دُخان

مؤمن ـ زُخرُف ـ جاثِيَه ـ

اَحقافحم =حا ـ ميم

5سوره نَملطس =طا ـ سين

6سوره ياسينيس =يا ـ سين

7سوره طاهاطه =طا ـ ها

8سوره هاى يونُس ـ هود ـ

يوسُف ـ ابراهيم ـ حِجرالر =الف ـ لآم ـ را

9سوره هاى بَقَره ـ روم ـ

آلِ عِمران ـ عَنكَبوت ـ

لُقمان ـ سَجدهالم =الف ـ لآم ـ ميم

10سوره هاى شُعَراء ـ قَصَصطسم=طا ـ سين ـ ميم

11سوره رَعدالمر =الف ـ لآم ـ ميم ـ را

12سوره اَعرافالمص =الف ـ لآم ـ ميم ـ

صآد

13سوره شورىحم عسق =حا ـ ميم ـ عَين ـ

سين ـ قآف

14سوره مَريَمكهيعص =كآف ـ ها ـ يا ـ عَين ـ صآد

تذكّر

* بالاى برخى از حروف مقطّعه، علامت مَدّ (ــــــ) وجود دارد.(1) به هنگامِ تلفّظ، بايد اين حروف را به صورتِ كشيده بخوانيم.

* اسم برخى از حروف زبان عربى با زبان فارسى تفاوت دارد. براى نشان دادن اين تفاوت، در قرآن هايى كه به شيوه فارسى علامت گذارى شده اند، علامتى به شكل الف كوتاه ( ا ) روى برخى از حروف مقطّعه گذاشته مى شود تا قارىِ(2) فارسى زبان، آن ها را صحيح و درست بخواند; مثلاً حم را به صورت (حا ـ ميم) بخواند، نه به صورت (حِ ـ ميم).

پرسش :

1. چند سوره قرآن با «حروف مقطّعه» آغاز مى شوند؟

2. «حروف مقطّعه» به چه حروفى گفته مى شود؟

3. مجموع «حروف مقطّعه» چند حرف است؟

4. اگر حرف هاى تكرارى را كنار بگذاريم، چند حرف از «حروف مقطّعه» باقى مى مانند؟ اسم هر يك را ذكر كنيد.

5. «حروف مقطّعه»اى كه در آخرشان همزه ( ء) است، چگونه خوانده مى شوند؟

6. «حروف مقطّعه» در كدام عبارت جمع شده اند؟

7. «حروف مقطّعه» به صورت هاى چندحرفى هستند؟

8. چرا بالاى برخى از «حروف مقطّعه» علامتى به شكل الفِ كوتاه ( ا ) مى گذارند؟

1ـ در آينده، راجع به علامتِ «مَدّ» توضيح خواهيم داد.

2ـ قارى = خواننده. «قارى قرآن» يعنى كسى كه قرآن مى خواند.