آداب معنوى ۲۰۰۰ عمل مستحب و مكروه

روح الله ولى ابرقوئى

- ۵ -


مستحبات تشهد و سلام  
1. مستحب است كه نمازگزار در حال تشهد، بر ران چپ خود بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد.(258)
2. مستحب است كه پيش از تشهد بگويد: الحمدلله يا بگويد: بسم اللّه و بالله و الحمدلله و خير الاسماء لله . (259)
3. مستحب است كه نمازگزار در حالت تشهد، دستها را بر ران ها گذاشته و انگشت ها را به يكديگر بچسباند.(260)
4. نگاه كردن به دامان خود، مستحب است .(261)
5. مستحب است كه انسان بعد از تمام شدن تشهد بگويد: و تقبل شفاعتة و ارفع درجته .(262)
6. مستحب است كه در حالى كه نشسته و بدنش آرام است ، بگويد: السلام عليك ايها النبى و رحمة اللّه و بركاته . (263)
مستحبات قنوت  
1. مستحب است كه انسان در هر نماز واجب و مستحب ، پيش از ركوع ركعت دوم ، قنوت بخواند. (264)
2. خواندن قنوت پيش از ركوع در نماز وتر مستحب است .(265)
3. مستحب است كه نمازگزار هنگام قنوت ، دستها را تا مقابل صورت بلند نمايد.
4. مستحب است كه كف دست ها را رو به آسمان گرفته و به قصد رجاء، انگشتان دست ها را به جز ابهام ، به هم بچسباند.
5. مستحب است كه هر دو كف دست ، پهلوى هم و متصل به هم قرار گيرد.(266)
6. مستحب است كه نگاه انسان در هنگام قنوت ، به كف دستهايش ‍ باشد.(267)
7. مستحب بلكه بهتر است در قنوت گفته شود: لا اله الا اللّه الحليم الكريم لا اله الا اللّه العلى العظيم سبحان اللّه رب السموات السبع و رب الاءرضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم و الحمد لله رب العالمين . (268)
8. مستحب است كه قنوت بلند خوانده شود؛ ولى در نماز جماعت اگر امام جماعت صداى او را بشنود بلند خواندن قنوت ، مستحب نيست . (269)
9. اگر نمازگزار قنوت را فراموش كرده و پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد، مستحب است كه بايستد و قنوت را بخواند.(270)
10. مستحب است كه اگر نمازگزار در ركوع ، يادش بيايد كه قنوت را نخوانده است ، بعد از ركوع قضا كند.(271)
11. اگر نمازگزار در سجده ، يادش بيايد كه قنوت را نخوانده ، مستحب است كه بعد از سلام ، قنوت را قضا كند.(272)
12. مستحب است كه ماءموم در قنوت از امام متابعت كند؛ اگر چه ماءموم در ركعت دوم به جماعت نرسيده باشد.(ركعت اول ماءموم باشد).(273)
آداب مخصوص زنان در نماز  
1. مستحب است كه زن خود را با زيور آلات بيارايد.(274)
2. مستحب است كه خضاب داشته باشد.
3. مستحب است كه صدايش را پنهان كند.(275)
4. مستحب است كه در حال ايستاده ، پاها را به هم بچسباند.(276)
5. مستحب است كه با دست خود پستان ها را به سينه بچسباند.(277)
6. مستحب است كه در حال ركوع ، دست را بر روى ران ها بگذارد.(278)
7. مستحب است كه در ركوع زانوها را همچون مردان ، تا به آخر به عقب نبرد.(279)
8. مستحب است كه وقتى مى خواهد به سجده برود، اول بنشيند.(280)
9. مستحب است كه در هنگام سجده ، شكم و سينه را بر زمين انداخته و مانند مردان ، تجافى نكند .(281)
10. مستحب است كه در هر بار نشستن ، به حالت تربع بنشيند؛ يعنى پاى راست را زير ران چپ و پاى چپ را زير ران راست بگذارد.(به اصطلاح چهار زانو بنشيند).(282)
11. مستحب است كه زن ها در وقت خواندن تشهد، ران ها را به هم بچسبانند.(283)
تعقيبات نماز 
از حضرت على عليه السلام منقول است كه هر كس از شما از نماز فارغ شد بايد دستها را بلند كند به سوى آسمان و خود را در دعا به تعب افكند.(284)
1. مستحب است كه انسان بعد از نماز، مقدارى مشغول تعقيب و خواندن ذكر و دعا و قرآن شود.(285)
2. بهتر است انسان پيش از آنكه از جاى خود حركت كند و وضو، غسل و تيمم او باطل شود، رو به قبله تعقيب را بخواند.(286)
3. مستحب است كه تعقيب هايى كه بسيار سفارش شده است را بخواند؛ مثل تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام (34 مرتبه اللّه اكبر، 33 مرتبه الحمدلله ، 33 مرتبه سبحان اللّه ).(287)
4. مستحب است كه انسان بعد از نماز، سجده شكر نمايد و بهتر آن است كه در سجده شكر صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه شكرا لله يا شكرايا عفوا بگويد.(288)
5. مستحب است كه انسان بعد از تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام يك مرتبه لا اله الا اللّه بگويد.(289)
6. مستحب است كه براى خواندن تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام از تسبيح تربت امام حسين عليه السلام استفاده كند.(290)
7. مستحب است كه انسان براى خواندن تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام ، از رشته تسبيح كبود (به رنگ آسمان ) استفاده كند.
8. مستحب است كه نمازگزار بعد از اتمام نماز، سه مرتبه دست را تا روبروى صورت بلند كرده و به زانو (يا نزديك زانو) برگرداند و با هر يك مرتبه ، يك بار اللّه اكبر بگويد.(291)
9. مستحب است كه انسان بعد از بلند كردن دست ها براى دعا آنها را بر سر و روى خود بكشد.(292)
چرا كه مروى است از امام باقر عليه السلام كه هر بنده اى كه دستها را به سوى خدا بلند كند، حق تعالى شرم مى كند كه دستهاى او را خالى برگرداند...(293)
10. مستحب است كه نمازگزار بعد از نماز، پيش از آنكه پاهاى خود را بگرداند، سه مرتبه اين دعا را بخواند كه خدا گناهان او را بيامرزد؛ اگر چه در زياد بودن مانند كف دريا باشد. استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم ذوالجلال و الاكرام و اتوب اليه . (294)
11.سنت است كه بعد از نماز گفته شود: اللهم صل على محمد و آل محمد و اءجرنى من النار و اءدخلنى الجنة و زوجنى الحور العين خدايا! رحمت فرست بر محمد و آل محمد و پناهم ده از آتش و داخل كن مرا در بهشت و تزويج ده مرا با حورالعين .(295)
12. مستحب است كه نمازگزار بعد از نماز، آية الكرسى ، سوره و آيه هايى را كه در روايات توصيه شده است ، بخواند.(296)
13. مستحب است كه نمازگزار بعد از نماز صبح ، ده مرتبه بگويد: سبحان اللّه العظيم و بحمده و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم (297)
14. مستحب است كه بعد از هر نمازى ، تسبيحات اربعه خوانده شود.
شيخ طوسى و ابن بابويه و حميرى به سندهاى صحيح ، از حضرت امام صادق عليه السلام روايت كرده اند كه روزى رسول اكرم صل الله عليه و آله به اصحاب خود فرمودند: آيا اگر آنچه داريد از جامه ها و ظرفها و جمع كنيد و بر روى هم بگذاريد به آسمان مى رسد؟ گفتند: نه يا رسول اللّه صل الله عليه و آله ؛ حضرت فرمودند: آيا مى خواهيد تعليم كنم به شما چيزى را كه اصلش در زمين است و شاخه هايش در آسمان . گفتند: بلى يا رسول اللّه صل الله عليه و آله ! حضرت در ادامه فرمودند: بعد از هر نماز سى نوبت بگوييد: سبحان اللّه والحمدلله و لا اله الا اللّه واللّه اكبر . (298)
15. مستحب است كه بعد از نماز گفته شود: يا من يفعل ما يشاء و لا يفعل ما يشاء اءحد غيره .
(اى كسى كه انجام مى دهد هر چه را مى خواهد و انجام نمى دهد كسى جز او هر چه را كه او بخواهد.)(299)
16. حضرت امام صادق عليه السلام فرمودند: هر كس بعد از فارغ شدن از نماز پيش از آنكه زانوهاى خود را از جاى حركت دهد، ده مرتبه اين تهليل را بخواند، حق تعالى چهل هزار هزار (چهل ميليون ) گناه او را محو كرده و چهل هزار هزار (چهل ميليون ) حسنه براى او مى نويسد و چنان باشد كه دوازده مرتبه قرآن را ختم كرده باشد: اشهد ان لا الا اللّه وحده لا شريك له الها واحدا اءحدا صمدا لم يتخذ صاحبة و لا ولدا گواهى مى دهم كه نيست معبود بر حقى جز خداى يكتا كه شريك ندارد. معبود يگانه اى است و يكى است ، بى نياز است و براى خودش همسر و فرزندى نمى گيرد.(300)
در فضيلت اين تهليل ، روايات بسيار وارد شده است ؛ خصوصا در تعقيب نماز صبح ، شام و هنگام طلوع و غروب آفتاب .(301)
17. مستحب است كه انسان بعد از نماز ريش خود را با دست راست خود گرفته و دست چپ را به سوى آسمان گشوده سه مرتبه بگويد: يا ذاالجلال و الاكرام ارحمنى من النار پس سه مرتبه بگويد: اءجرنى من العذاب الاءليم و سپس هر دو دست را به سوى آسمان گشوده سه مرتبه بگويد: يا عزيز يا كريم يا رحمن يا غفور يا رحيم و سپس ‍ پشت دست ها را به سوى آسمان بگرداند و سه مرتبه بگويد: اءجرنى من العذاب الاءليم پس بگويد: و صلى اللّه محمد و آله و الملائكة و الروح . (302)
18. اگر كسى بعد از نماز مغرب ، سه مرتبه آيات زير را بخواند، آنچه از ثواب در روز گذشته از او فوت شده باشد در مى يابد و نمازش قبول مى گردد و اگر كسى بعد از هر نماز واجب و مستحب آن را بخواند، براى او به عدد تمام ستارگان آسمان و قطرات باران و برگ درختان و ذرات خاك زمين ، حسنات نوشته مى شود و هنگامى كه بميرد به هر حسنه ، ده حسنه در قبر به او داده مى شود: فسبحان اللّه حين تمسون و حين تصبحون و له الحمد فى السموات و الارض و عشيا و حين تظهرون يخرج الحى من الميت و يخرج الميت من الحى و يحيى الارض بعد موتها و كذلك تخرجون سبحان ربك رب العزة عما يصفون و سلام على المرسلين و الحمدلله رب العالمين منزه است خدا، هنگامى كه شب و هنگامى كه صبح مى كنيد و حمد از آن اوست در آسمانها و زمين و شب هنگام و نيمه روز شما. خارج مى كند زنده را از مرده و مرده را از زنده و زنده مى كند زمين را بعد از مردنش و شما همچنان بيرون مى آييد. منزه باد پروردگارت ! پروردگار عزت ، از آنچه وصف كنند و درود بر رسولان و حمد از آن خداست ، پروردگار جهانيان . (303)
تعقيبات مخصوص نماز صبح  
تعقيب نماز صبح بيشتر از ساير نمازهاست .
از حضرت رسول صل الله عليه و آله نقل است كه هر كس از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مصلاى خود قرار گيرد و به تعقيب مشغول باشد، خدا او را از آتش دوزخ مستور مى گرداند. همچنين در حديثى ديگر فرموده اند كه ثواب حج ، براى او نوشته مى شود.(304)
تعقيبات نماز صبح عبارتند از:
1. گفتن هفتاد مرتبه استغفر اللّه ربى و اليه .(305)
2. خواندن يازده مرتبه سوره قل هو اللّه احد.(306)
3. گفتن صد مرتبه ماشاءاللّه كان لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم آنچه خدا خواست مى شود و نيست جنبش و توانى ، جز از خداى والا و بزرگ . (307)
4. خواندن سوره قدر؛ از امام محمد باقر عليه السلام نقل شده است كه هر كس هفت مرتبه سوره قدر را بخواند، بعد از طلوع فجر، هفتاد صف از ملائكه هفتاد صلوات بر او بفرستند و هفتاد مرتبه بر او ترحم كنند.(308)
5. گفتن ده مرتبه سبحان اللّه العظيم و بحمده و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم . (309)
6. خواندن صد مرتبه بسم اللّه الرحمن الرحيم لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم . (310)
7. از حضرت امام صادق عليه السلام روايت شده است كه هر كس بعد از نماز صبح و پيش از تكلم بگويد: رب صل على محمد و اءهل بيته خداوند روى او را از آتش جهنم نگاهدارد.(311)
8. مستحب است كه مسافر، بعد از هر نماز شكسته ، سى مرتبه بگويد: سبحان اللّه و الحمد لله و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر ، بلكه بهتر است شصت مرتبه اين ذكر را بگويد. (312)
براى آگاهى از تعقيبات نماز ظهر، عصر، مغرب و عشا به كتابهاى مفصل دعا و مفاتيح الجنان رجوع نماييد.
مستحبات ديگر در باب نماز 
1. اگر لباس نمازگزار در حال ايستاده ، عورت را مى پوشاند، ولى ممكن است در حالت ديگر نپوشاند، مستحب است كه با آن لباس ، نماز نخواند.(313)
2. مستحب است كسى كه نشسته نماز مى خواند، در حال خواندن حمد و سوره ، مربع بنشيند (چهار زانو).(314)
3. مستحب است كه نمازگزار عاجز، در حال ركوع (كه نشسته انجام مى دهد) دو زانو بنشيند.(315)
4. مستحب است نمازگزارى كه نشسته نماز مى خواند، در حالت ركوع بر روى دو پاشنه پاى خود ننشيند بلكه باسنش را از روى دو پاشنه پايش بلند كرده و صورتش برابر با جلوى دو زانويش شود.(316)
5. احتياط مستحب است كه اگر نمازگزار بعد از سجده دوم ، شك بين چهار و شش و بيشتر از شش كرد، بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام كرده و دو سجده سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.(317)
6. اگر كسى بعد از سلام ، در صورتى كه از حالت نماز خارج نشده ، يادش ‍ بيايد كه دو سجده را فراموش كرده ، بعد از اين كه دو سجده را به جا آورد و تشهد و سلام را نيز تكرار كرد و براى سلامى كه اول گفته دو سجده سهو به جا آورد، مستحب است كه اصل نماز را هم اعاده نمايد.(318)
7. اگر انسان احتمال دهد كه نماز قضايى دارد يا نمازهايى را كه خوانده ، صحيح نبوده ، مستحب است كه براى احتياط، قضاى آن را به جا آورد.(319)
8. اگر انسان نمازهايى از او قضا شده و مى داند كه كدام يك جلوتر قضا شده ، احتياط مستحب آن است كه به ترتيب نمازهايش را قضا كند.(320)
9. مستحب است كه بچه مميز را (بچه اى كه خوب و بد را مى فهمد) به نماز خواندن و عبادتهاى ديگر عادت كند؛ همچنين مستحب است كه او را به قضاى نمازها نيز وادار نمايند.(321)
10. اگر نمازگزار نداند كه بدن يا لباس او نجس است و بعد از نماز بفهمد، احتياط مستحب آن است كه اگر وقت دارد دوباره نماز را به جا آورد.(322)
11. بنا بر احتياط مستحب ، بايد زن عقب تر از مرد بايستد و جاى سجده او از جاى ايستادن مرد كمى عقب تر باشد.(323)
مكروهاتى ديگر در باب نماز  
1. مكروه است كه انسان در نماز، صورت را كمى به طرف راست و چپ بگرداند.
2. مكروه است كه انسان در نماز، چشم ها را ببندد.(324)
3. مكروه است كه نمازگزار در نماز، چشم ها را به طرف راست و چپ بگرداند.(325)
4. مكروه است كه نمازگزار در نماز، با ريش و دست خود بازى كند و انگشت ها را داخل هم نمايد.(326)
5. انداختن آب دهان در نماز كراهت دارد.(327)
6. نگاه كردن به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشترى در نماز كراهت دارد.(328)
7. كراهت دارد كه موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر، براى شنيدن حرف كسى ساكت شد، بلكه هر كارى خضوع و خشوع را در نماز از بين مى برد مكروه است . (329)
8. هنگامى كه انسان خوابش مى آيد، مكروه است نماز بخواند. (330)
9. مكروه است كه انسان موقع خوددارى از بول و غايط، نماز بخواند.(331)
10. پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز، مكروه است . (332)
11. مكروه است كه نمازگزار در نماز، دهن دره كند.
12. مكروه است كه نمازگزار در نماز، انگشتان خود را بشكند.(333)
13. كراهت دارد كه انسان در نماز آه بكشد، به گونه اى كه مشتمل بر يك حرف باشد.
14. ناله كردن در نماز به طورى كه مشتمل بر يك حرف باشد مكروه است . (334)
15. شكستن نماز به خاطر مالى كه اهميت ندارد، مكروه است . (335)
16. پوشيدن لباس سياه ، چرك ، تنگ ، لباس شرابخوار و لباس كسى كه از نجاست پرهيز نمى كند، براى نماز مكروه است . (336)
17. پوشيدن لباسى كه نقش صورت روى آن است ، براى نماز كراهت دارد.(337)
18. باز بودن دكمه هاى لباس در نماز، كراهت دارد.(338)
19. به انگشت كردن انگشترى كه نقش صورت بر روى آن حك شده است ، مكروه مى باشد.(339)
20. خواندن نماز واجب در خانه كعبه و بر بام آن مكروه است ؛ و در حالت ناچارى مانعى ندارد.(340)
21. چيزى بر دهان بستن ، هم براى مرد و هم براى زن مكروه است . (341)
22. پيچيدن جامه بر خود در نماز، مكروه است . (342)
آداب نماز جماعت 
فضيلت نماز جماعت  
مستحب است كه نمازهاى واجب مخصوصا نمازهاى يوميه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح ، مغرب و عشا، براى همسايه مسجد و كسى كه صداى اذان را مى شنود بيشتر سفارش شده است .(343)
در روايتى آمده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز و اگر دو نفر اقتدا كنند، هر ركعتى ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بيشتر شوند، ثواب نمازشان بيشتر مى شود تا به ده نفر برسند، عده آنان كه از ده گذشت اگر تمام آسمانها كاغذ و درياها مركب و درختها قلم و جن و انس و ملائكه نويسنده شوند، نمى توانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند.(344)
در اينجا بعضى از آداب نماز جماعت را متذكر مى شويم :
1. مستحب است كه انسان صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اول وقت كه فرادى (تنها) خوانده شود بهتر است . همچنين نماز جماعتى را كه مختصر بخوانند از نماز فرادى كه آن را طول بدهند، بهتر مى باشد.(345)
2. وقتى كه نماز جماعت بر پا مى شود، مستحب است كسى كه نمازش را فرادى خوانده ، دوباره نمازش را به جماعت بخواند.(346)
3. بعد از تكبير امام اگر صف جلو، آماده نماز و تكبير گفتن آنان نزديك باشد، كسى كه در صف بعد ايستاده مى تواند تكبير بگويد، ولى احتياط مستحب آن است كه صبر كند تا تكبير صف جلو تمام شود.(347)
4. احتياط مستحب آن است كه جاى سجده ماءموم با جاى كسى كه جلوى او ايستاده ، فاصله اى نداشته باشد. (348)
5. اگر موقعى كه انسان مشغول خواندن نماز مستحبى است جماعت بر پا شود، چنان چه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحب است كه نماز را رها كرده و مشغول جماعت شود. همچنين اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول مى رسد مستحب است كه به همين دستور رفتار نمايد.(349)
6. اگر موقعى كه انسان مشغول خواندن نماز سه ركعتى يا چهار ركعتى است نماز جماعت بر پا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحب است كه به نيت نماز مستحبى ، نماز را دو ركعتى تمام كرده و خود را به جماعت برساند.(350)
7. اگر ماءموم در ركعت اول و دوم نماز صبح ، مغرب و عشا صداى امام را نشنود، مستحب است كه حمد و سوره را آهسته بخواند.(351)
8. مستحب است كه ماءموم در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر، به جاى حمد و سوره ذكر بگويد.(352)
9. اگر ماءموم يك مرد باشد، مستحب است كه طرف راست امام بايستد و اگر يك زن باشد، در طرف چپ امام ، به گونه اى كه جاى سجده اش مساوى با زانو يا قدم امام باشد.(353)
10. اگر ماءموم يك مرد و يك زن يا يك مرد و چند زن باشند، مستحب است كه مرد، طرف راست امام و باقى پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد يا چند زن باشند پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مردها عقب امام و زن ها پشت مردها بايستند.(354)
11. اگر امام و ماءموم هر دو زن باشند، احتياط آن است كه امام كمى جلوتر بايستد. (355)
12. مستحب است كه امام در وسط صف بايستد.(356)
13. مستحب است كه اهل علم و كمال و تقوى در صف اول بايستند.(357)
14. مستحب است كه صف هاى جماعت منظم باشد.(358)
15. مستحب است كه بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان هم رديف با يكديگر باشد.(359)
16. مستحب است كه بعد از گفتن قد قامت الصلاة ماءمومين برخيزند.(360)
17. مستحب است امام جماعت رعايت حال ماءمومى را كه از ديگران ضعيف تر است بكند و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسند.(361)
18. مستحب است كه امام جماعت ، قنوت ، ركوع و سجود را طول ندهد، مگر آنكه بداند همه كسانى كه به او اقتدا كرده اند، مايل به اين كار هستند.(362)
19. مستحب است كه امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايى كه بلند مى خواند، صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند؛ ولى بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.(363)
20. اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى خواهد اقتدا كند، مستحب است كه ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگر چه بفهمد كس ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است .(364)
21. مستحب است كه براى بر پا كردن جماعت امامى كه قرائتش بهتر است ، از امام هاى ديگر مقدم شود.(365)
مكروهات نماز جماعت  
1. اگر در صف هاى جماعت جا براى ايستادن باشد، مكروه است كه انسان تنها بايستد.(366)
2. مكروه است كه ماءموم ذكرهاى نماز را طورى بگويد كه امام بشنود.(367)
3. مسافرى كه نماز ظهر، عصر و عشا را دو ركعت مى خواند، مكروه است كه در اين نمازها به كسى كه مسافر نيست اقتدا كند.(368)
4. كسى كه مسافر نيست ، مكروه است كه در نمازهاى ظهر، عصر و عشا به مسافر اقتدا كند.(369)
5. كراهت دارد كسى كه مرض جذام يا پيسى دارد، براى ماءموم سالم امامت كند.(370)
6. كراهت دارد كسى كه حد و تازيانه خورده و توبه كرده است ، امامت كند.(371)
7. كراهت دارد مسلمانى كه در بلاد كفر ساكن است ، براى مسلمانى كه در بلاد اسلامى ساكن است ، امامت كند.(372)
8. مكروه است كسى كه تيمم كرده ، براى كسى كه با وضو و يا با غسل مى باشد، امامت كند.
9. اگر براى امام جماعت در اثناء نماز، اتفاقى افتد (حدثى از او سر بزند يا بى هوش شود) كه نتواند نماز را تمام كند، از آن جايى كه بايد كسى از ماءمومين به جاى او گماشته شود براى امامت ، كراهت دارد كه به جاى او ماءمومى گماشته شود كه در اثناء نماز رسيده ، بلكه سزاوار است ماءمومى كه از اول اقامه نماز حاضر بوده ، به نيابت از امام نماز را ادامه دهد.(373)
10. مكروه است بعد از اين كه مؤ ذن جمله قد قامت الصلوة را گفت ، امام و ماءموم صحبت كنند.(374)
11. كراهت دارد كسى كه كور است ، براى كسى كه بينا است ، امامت كند.(375)
آداب نماز جمعه 
دو ركعت است و مثل نماز صبح مى باشد. اين نماز داراى دو قنوت است . قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است . نماز جمعه داراى دو خطبه است كه مانند اصل نماز، واجب بوده و بايد توسط امام جمعه ايراد شود. بدون اين دو خطبه ، نماز جمعه محقق نمى شود و واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند.(376)
آداب و مستحبات نماز جمعه عبارتند از:
1. مستحب است كه در هنگام خطبه نماز جمعه ، مردم ساكت باشند و از حرف زدن بپرهيزند، كه صحبت كردن در وقت خطبه ها مكروه است . (377)
2. مستحب است كه امام حمد و سوره را با صداى بلند بخواند.(378)
3. در ركعت اول بعد از حمد سوره جمعه و در ركعت دوم ، مستحب است كه سوره منافقون خوانده شود.(379)
4. مستحب است كه دو خطبه نماز جمعه ، در وقت ظهر خوانده شود.(380)
5. در خطبه اول مستحب است كه حمد الهى ، به لفظ جلاله (اللّه ) باشد.(381)
6. مستحب است كه در خطبه دوم ، امام جمعه پس از درود بر پيغمبر صل الله عليه و آله به ائمه معصومين نيز درود بفرستد و براى مومنين استغفار كند.(382)
7. مستحب است كه خطبه هاى منسوب به اميرالمومنين عليه السلام يا آنچه از ائمه معصومين عليهم السلام وارد شده انتخاب شود.(383)
8. شايسته است امام خطيب ، بليغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن بگويد و عبارات فصيح و روان به كار برد. مصالح اسلام و مسلمين را تشخيص بدهد. چنان شجاع باشد كه در راه خدا از ملامت و نكوهش ‍ احدى بيم به خود راه ندهد، از پرگويى و شوخى و بيهوده گويى بپرهيزد.(384)
9. مستحب است كه امام خطيب در زمستان و تابستان ، عمامه داشته باشد.(385)
10. مستحب است كه امام خطيب در زمستان و تابستان ، ردايى از برد يمنى يا (عدنى ) بپوشد و خود را بيارايد.(386)
11. مستحب است كه امام خطيب ، تميزترين لباس هاى خود را بپوشد و خود را خوش بو كند، به طورى كه با وقار و سكينه باشد.(387)
12. مستحب است كه امام قبل از خطابه ، هنگامى كه مؤ ذن اذان مى گويد او بر منبر نشسته باشد، تا اذان به پايان برسد.(388)
13. مستحب است كه امام جمعه هنگام صعود به منبر خطابه ، روبروى مردم بايستد و سلام كند، مردم نيز با چهره هاى خود از او استقبال كنند.(389)
14. مستحب است كه امام خطيب ، به چيزى از قبيل كمان و شمشير (اسلحه ) و عصا تكيه كند.(390)
15. مستحب است كه مردم نيز خود را روبروى امام خطيب قرار دهند.(391)
16. مستحب است كه امام خطيب در هنگام موعظه و سفارش به تقوا، صداى خود را چنان بلند نمايد كه همه حاضرين مواعظ او را بشنوند. در مجامع بزرگ نيز توسط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشويق و تحذير و مسائل مهمه را به گوش همگان برساند.(392)
17. مستحب است كه امام در حال خطبه ، سخنى غير مربوط به خطبه ها نگويد.(393)
18. مستحب است كه امام و مستمعين در حال خطبه ، واجد طهارت كامل (كه براى نماز معتبر است ) باشند.(394)
19. مستحب است كه ماءمومين در حال خطبه ، روبروى امام بوده و بيش از مقدارى كه در نماز مى توانند خود را از قبله منحرف كنند، رو بر نگردانند.(395)
20. احتياط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند مطمئن شوند كه در كمتر از حد مقرر، نماز جمعه ديگرى قبل از آنها و يا مقارن آنها برگزار نشده و نمى شود.(396) (حد مقرر يك فرسخ است ؛ نبايد در فاصله اى كمتر از يك فرسخى آن نماز جمعه ديگرى منعقد شود).(397)
21. مستحب است كه امام جمعه از شبهات اجتناب كند.
22. مستحب است كه امام جمعه ، مواظب بر نمازهاى خود در وقتشان باشد.
23. مستحب است كه امام جمعه محرمات حتى مكروهات را ترك نمايد.
24. مستحب است كه امام جمعه بر انجام اوامر الهى حتى مستحبات حريص باشد.
25. مكروه است كه خطيب در حال خطبه سخن ديگر غير از خطبه بگويد.(398)
26. حرف زدن ماءمومين در هنگام ايراد خطبه ها مكروه است . (399)
آداب نماز آيات 
نماز آيات به واسطه چهار چيز واجب مى شود: اول : گرفتن خورشيد، دوم : گرفتن ماه ، اگر چه مقدار كمى از خورشيد و ماه گرفته شود و كسى هم از آن نترسد. سوم : زلزله اگر چه كسى هم نترسد. چهارم : رعد و برق و بادهاى سياه و سرخ و مانند اينها، در صورتى كه بيشتر مردم بترسند.(400)
دستورالعمل نماز آيات  
نماز آيات دو ركعت است و در هر ركعت پنج ركوع دارد. دستور آن نيز اين است كه انسان بعد از نيت تكبير بگويد و يك حمد و يك سوره تمام بخواند و به ركوع برود و سر از ركوع بردارد و دوباره يك حمد و يك سوره بخواند. باز به ركوع برود تا پنج مرتبه ، بعد از بلند شدن از ركوع پنجم ، دو سجده نمايد و برخيزد. ركعت دوم را هم مثل ركعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.(401)
همچنين مى تواند به جاى خواندن سوره تمام ، يك سوره را پنج قسمت كند و يك آيه يا بيشتر از آن را بخواند و به ركوع برود و سر بردارد و بدون اين كه حمد بخواند، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به ركوع برود؛ همين طور تا پيش از ركوع پنجم سوره را تمام نمايد.(402)
آداب نماز آيات عبارتند از:
1. در نماز آيات مستحب است كه به جاى اذان و اقامه ، سه مرتبه به قصد اميد ثواب ، بگويد: الصلاة (403)
2. مستحب است كه نمازگزار بعد از ركوع پنجم و دهم بگويد: سمع اللّه لمن حمده .(404)
3. مستحب است نمازگزار پيش از هر ركوع و بعد از آن تكبير بگويد؛ ولى بعد از ركوع پنجم و دهم ، گفتن تكبير مستحب نيست . (405)
4. مستحب است كه انسان پيش از ركوع دوم ، چهارم ، ششم ، هشتم و دهم ، قنوت بخواند و اگر فقط يك قنوت ، پيش از ركوع دهم بخواند كافى است . (406)
5. مستحب است كه حمد و سوره نماز آيات به (بلند) خوانده شود.(407)
6. در نماز آيات مخصوصا براى كسوف خورشيد مستحب است كه انسان نمازش را طول بدهد.(408)
7. مستحب است كه در نماز آيات خصوصا در كسوف خورشيد، سوره هاى طولانى مانند يس ، روم و كهف و امثال آن خوانده شود.(409)
8. مستحب است كه نمازگزار بعد از نماز آيات تا باز شدن قرص ، در محل نماز بنشيند و مشغول دعا و ذكر شود. (410)
9. اگر تا باز شدن قرص وقت است مستحب است كه نماز را دوباره خواند.(411)
10. مستحب است كه نماز آيات به جماعت خوانده شود.(412)
11. براى قضاى نماز آيات ، مستحب است كه نمازگزار غسل كند.(413)
آداب مسجد 
1. رفتن به مسجد با حالت وقار و آرامش .
2. در وقت بيرون رفتن از خانه به قصد مسجد بگويد: بسم اللّه الذى خلقنى فهو يهدين والذى هو يطعمنى و يسقين و اذا مرضت فهو يشفين والذى يميتنى ثم يحيين والذى اءطمع ان يغفرلى خطيئتى يوم الدين رب هب لى حكما و اءلحقنى بالصالحين واجعل لى لسان صدق فى الاخرين واجعلنى من ورثة جنة النعيم واغفر لاءبى به نام خدايى كه مرا آفريد، پس مرا راهنمايى كرد و به من خوراك داد و به من آب نوشاند و چون بيمار شدم ، شفايم بخشيد؛ آن كه مرا بميراند و سپس زنده ام كند و آن كه طمع دارم تا گناهانم را در روز جزا بيامرزد. پروردگارا! مقامى به من ببخش و مرا به نيكان برسان و براى من زبان راستگويى در پسينيان مقرر كن ! مرا از وارثان بهشت پر از نعمت قرار بده و پدرم را بيامرز! (414).
3. هنگام داخل شدن در مسجد ته كفش و چيزهايى كه همراه دارد، مثل عصا و... را نگاه كند تا نجاستى به آن نباشد.(415)
4. هنگام داخل شدن در مسجد، اول پاى راست را بگذارد.(416)
5. هنگام داخل شدن در مسجد بگويد: بسم اللّه و بالله و من اللّه و الى اللّه و خير الاسماء كلها لله توكلت على اللّه و لا حول و لا قوة الا بالله اللهم صل على محمد و آل محمد وافتح لى اءبواب رحمتك و توبتك و اءغلق عنى اءبواب معصيتك واجعلنى من زوارك و عمار مساجدك و ممن يناجيك فى الليل و النهار و من الذين هم فى صلواتهم خاشعون و ادحرعنى الشيطان الرجيم و جنود ابليس اءجمعين به نام خدا، به ذات خدا، از خدا و به سوى خدا و بهترين نام ها همه از آن خداست . توكل مى كنم بر خدا جنبش و نيرويى نيست ، مگر به وسيله خدا. خدايا! بر محمد و آل محمد رحمت بفرست و درهاى رحمت و توبه ات را بر من بگشا و درهاى گناه را بر من ببند و مرا از زائرانت و آبادكنندگان مسجدهايت و از كسانى كه تو را در شب و روز راز مى گويند و از كسانى كه در نمازشان خاشع اند، قرار بده و از من شيطان رجيم و لشكر ابليس را جميعا بران ! (417).
6. قبل از نشستن در مسجد، نماز تحيت (كه حداقل دو ركعت است ) بخواند؛(418) به قصد تحيت و احترام مسجد. البته اگر نماز واجب يا مستحب ديگرى هم خوانده شود كافى است ؛(419) حتى اگر چند دفعه هم داخل مسجد شود، مستحب است كه در هر دفعه نماز تحيت بخواند، اگر چه فاصله دفعات با يكديگر خيلى كم باشد.(420)
7. مستحب است كسى كه به مسجد مى رود لباس پاكيزه و قيمتى بپوشد و خود را خوش بو نمايد.(421)
8. موقع بيرون آمدن از مسجد، اول پاى چپ را بيرون بگذارد.(422)
9. بهتر است نمازگزار از همه زودتر وارد مسجد شود و ديرتر از همه خارج شود.(423)
10. تميز كردن مسجد و روشن كردن چراغ آن . (424)
11. مستحب است كه زن در خانه اش نماز بخواند و فضيلتش بيشتر از نماز در مسجد است ، مگر اين كه خود را كاملا از نامحرم حفظ كند كه در اين صورت بهتر است در مسجد نماز بخواند.(425)
12. ساختن مسجد و تعمير مسجدى كه رو به خرابى باشد، مستحب است .(426)
13. مستحب است كه مسجد را بى سقف بسازند يا لااقل قسمتى از آن را بى سقف بسازند.(427)
14. مستحب است كه وضوخانه و مستراح در بيرون مسجد باشد.(428)
15. ساختن مناره براى اذان گفتن مستحب است . (البته در كنار ديوار مسجد و متصل به آن ، نه در وسط مسجد).(429)
16. مستحب است كه مناره بلندتر از ديوار مسجد (پشت بام مسجد) ساخته نشود، بلكه مساوى با آن باشد.(430)
17. زياد به مسجد رفتن و رفتن به مسجدى كه نمازگزار ندارد، مستحب است . (431)
18. غذا نخوردن ، مشورت نكردن ، همسايه نشدن ، زن نگرفتن و زن ندادن به كسى كه در مسجد حاضر نمى شود از مستحبات مى باشد.(432)
مكروهات مربوط به مسجد 
1. عبور از مسجد به عنوان محل عبور، بدون آن كه در آنجا نماز بخواند.(433)
2. انداختن آب بينى و دهان در مسجد.(434)
3. بالا بردن مناره ها بالاتر از پشت بام مسجد.(435)
4. خوابيدن در مسجد، مگر در حال ناچارى . (436)
5. فرياد زدن در مسجد و صدا را بلند كردن ، مگر براى اذان .(437)
6. خريد و فروش در مسجد.(438)
7. خواندن شعرى كه نصيحت و مانند آن نباشد(439) و سخن گفتن از امور دنيا در مسجد.(440)
8. طلب كردن گمشده اى در مسجد.(441)
9. رفتن به مسجد براى كسى كه پياز، سير و مانند اينها را خورده است و بوى دهانش مردم را اذيت مى كند.
10. راه دادن بچه (بچه غير مميز و بچه اى كه اطمينان به طهارت او نيست ) و راه دادن ديوانه هم به مسجد مكروه است . (442)
11. نقاشى چيزهايى كه روح ندارد، مثل گل و بوته در مسجد.(443)
12. كراهت دارد موقعى كه امام جماعت مشغول به نماز واجب است و يا نماز جماعت در حال اقامه يا در شرف اقامه است ، نماز تحيت خوانده شود.(444)
13. بلند ساختن ديوار مساجد، بلندتر از معمول و عرف ، مكروه است . (445)
14. كشتن شپش در مسجد مكروه است و اگر آن را بكشد، بايد با ريختن خاك آن را دفن كند.(446)
15. ساختن تير و تراشيدن آن در مسجد مكروه است . (447)
16. اگر همسايه مسجد عذرى نداشته باشد، مكروه است در غير مسجد نماز بخواند. (448)
17. قضاوت كردن در مسجد كراهت دارد. زيرا ممكن است قاضى خطا كند؛ در حالى كه مسجد مكان شريفى است كه سزاوار است در آن خطا واقع نشود. اما اين كه حضرت على عليه السلام در مسجد كوفه محلى براى قضاوت داشتند به خاطر آن است كه ايشان معصوم بودند و خطايى از او سر نمى زد.(449) البته شايد هم بتوان گفت كه قضاوتى مكروه است كه با كشمكش ، سر و صدا، فحش و ناسزا همراه باشد يا قضاوتى مكروه است كه دائمى باشد و يا قضاوتى كه قاضى فقط به جهت آن به مسجد بيايد.(450)
18. تعطيل كردن مساجد مكروه است . (451)
ترتيب اولويت مساجد از نظر ثواب  
1. مسجدالحرام .
2. مسجدالنبى در مدينه منوره .
3. مسجد كوفه .
4. مسجد بيت المقدس
5. مسجد جامع هر شهر.
6. مسجد محله .
7. مسجد بازار .(452)
- خواندن نماز در حرم امامان عليهم السلام مستحب ، بلكه بهتر از مسجد است و خواندن نماز در حرم اميرالمومنين عليه السلام برابر با دويست هزار نماز است . (453)
مكان هاى مكروه براى اقامه نماز  
1. حمام .
2. زمين نمك زار.
3. مقابل درى كه باز است .
4. جاده ، خيابان و كوچه ؛ اگر براى كسانى كه عبور مى كنند زحمت نباشد و اگر زحمت باشد، حرام است ، ولى نماز باطل نيست .
5. مقابل آتش و چراغ .
6. آشپزخانه و هر كجا كه كوره آتش باشد.
7. مقابل چاه و چاله اى كه محل بول است .
8. روبروى عكس و مجسمه انسان يا حيوان ، مگر آن كه روى آن پرده بكشند.
9. جايى كه عكس باشد؛ هر چند روبروى نمازگزار نباشد.
10. اطاقى كه شخص جنب در آن باشد.
11. مقابل قبر، روى قبر و بين دو قبر.
12. قبرستان .(454)
13. رختكن حمام .
14. محل ريختن زباله .
15. محل كشتن گوسفند و امثال آن .
16. جايى كه در آن ادرار مى كنند؛ هر چند پشت بام باشد.
17. محلى كه مخصوص نگه داشتن مسكرات است .
18. محل استراحت شتر، اسب ، قاطر، الاغ ، گاو و گوسفند.
19. روى لانه مورچه .
20. مجراى آب ؛ هر چند فعلا احتمال آمدن آب داده نشود.
21. در سرزمينى كه در قرون گذشته عذاب خدا در آن جا نازل شده است .
22. روى يخ و برف .
23. آتشكده زرتشتيان ، بلكه در هر مكانى كه براى افروختن آتش درست شده باشد.
24. مقابل قرآن و كتابى كه باز باشد.
25. مقابل ديوارى كه رطوبت مستراح در آن ظاهر شده باشد، مگر آن كه آن را بپوشانند.(455)
نمازهاى مستحبى 
امام موسى بن جعفر عليه السلام مى فرمايند: انجام نمازهاى مستحبى ، مؤ منان را به خداوند نزديك مى نمايد.(456)
در اينجا بعضى از نمازهاى مستحبى را با دستورالعملشان ذكر مى كنيم ؛ ان شاءاللّه كه با به جا آوردن هر يك از آنها، به خداوند نزديك تر شويم .
نمازهاى مستحبى شبانه روز  
نافله هاى شبانه روز  
الف ) نافله هاى روزانه :
1. نافله نماز صبح ، قبل از نماز صبح ، دو ركعت مى باشد.
2. نافله نماز ظهر، قبل از نماز ظهر، هشت ركعت مى باشد.
3. نافله نماز عصر، قبل از نماز عصر، هشت ركعت مى باشد.
4. نافله نماز مغرب ، بعد از نماز مغرب ، چهار ركعت است .
5. نافله نماز عشا، بعد از نماز عشا، دو ركعت است .(457)
ب ) نافله هاى شب :
1. هشت ركعت نماز شب .
2. دو ركعت نماز شفع .
3. يك ركعت نماز وتر.
پس تعداد نافله ها سى و چهار ركعت ، مى باشد.
* تمام نمازهاى مستحبى به صورت دو ركعتى خوانده مى شود؛ مگر نماز وتر در نماز شب كه يك ركعت است و نماز اعرابى ، كه به صورت يك دو ركعتى و دو چهار ركعتى ، خوانده مى شود.(458)
* در نمازهاى مستحبى ، غير از چند نماز، خواندن سوره واجب نيست . (459)
* نبايد نافله ظهر و عصر را در سفر خواند؛ ولى نافله عشا را به نيت اين كه شايد مطلوب باشد، مى توان به جا آورد.(460)
* نماز مستحبى را مى شود در حال راه رفتن و سوارى خواند؛ در اين حال لازم نيست رو به قبله باشد.(461)
نماز شب :
مجموعا يازده ركعت است :
الف ) هشت ركعت آن دو ركعت ، دو ركعت ، مانند نماز صبح خوانده مى شود كه به نيت نماز شب مى باشد.
ب ) دو ركعت آن ، نماز شفع است . بهتر است كه در ركعت اول آن بعد از حمد، سوره ناس و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره فلق خوانده شود.
ج ) يك ركعت آن نماز وتر است . بعد از حمد، سه بار سوره توحيد، يك بار سوره فلق و يك بار هم سوره ناس خوانده مى شود. مى توان يك سوره تنها نيز خواند. سپس دستها را به قنوت برداشته و براى چهل مؤ من دعا و طلب مغفرت نموده و هفتاد مرتبه گفته شود: استغفر اللّه ربى و اتوب اليه آنگاه هفت بار گفته شود: هذا مقام العائذبك من النار اين است مقام كسى كه از آتش قيامت به تو پناه مى برد. پس از آن سيصد مرتبه گفته مى شود: العفو و سپس بگويد: رب اغفرلى و ارحمنى و تب على انك انت التواب الغفور الرحيم . (462)
وقت نماز شب ، از نيمه شب تا فجر صادق است و هنگام سحر، از ساير مواقع بهتر است (تمام ثلث آخر شب ، سحر محسوب مى شود). افضل از آن ، خواندن نماز شب ، نزديكيهاى فجر است . (463)
مستحب است كه نماز شب را بلند بخوانند، تا اگر از خانواده اش كسى مى خواهد براى نماز شب برخيزد، بيدار شود. بديهى است كه در صورت ريا، ديگر استحبابى بر بلند خواندن مترتب نخواهد بود.(464)
نماز غفيله  
پيامبر اكرم صل الله عليه و آله فرمود: هنگام غفلت نماز مستحبى بخوانيد، گر چه دو ركعت نماز كوتاه باشد، زيرا اين دو ركعت انسان را به بهشت وارد مى كند. عرض شد يا رسول اللّه صل الله عليه و آله هنگام غفلت چه وقت است ؟ فرمود: ميان مغرب و عشا.
كيفيت نماز غفيله  
امام صادق عليه السلام فرمود: ميان مغرب و عشا، دو ركعت نماز بخوانيد؛ در ركعت اول بعد از حمد، اين آيه را بگويد: و ذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن اءن لن نقدر عليه فنادى فى ظلمات اءن لا اله الا اءنت سبحانك انى كنت من الظالمين فاستجبناله و نجيناه من الغم و كذالك ننجى المؤ منين و ذوالنون (صاحب ماهى ، منظور حضرت يونس است ) چون خشمگين رفت ، پنداشت هرگز بر او تنگ نخواهيم گرفت . پس در ظلمات ندا كرد: جز تو خدايى نيست ، تو منزهى ! همانا من از ستمكارانم . پس او را اجابت كرديم و از غم رهايى اش داديم و مومنين را اين چنين رها مى گردانيم .
سپس در ركعت دوم بعد از حمد، آيات زير را بگويد: و عنده مفاتيح الغيب لا يعلمها الا هو و يعلم ما فى البر و البحر و ما تسقط من ورقة الا يعلمها و لا حبة فى ظلمات الاءرض و لا رطب و لا يابس الا فى كتاب مبين و كليدهاى غيب نزد اوست و جز او كسى آن را نمى داند و آنچه در خشكى و درياست مى داند و برگى بر زمين نمى افتد و هيچ دانه اى در تاريكيهاى زمين نيست ، مگر آن كه از آن آگاه است . و تر و خشكى نيست مگر كه در كتاب روشن ثبت شده است .
بعد دستها را به قنوت برداشته و اين دعا را مى خواند: اللهم انى اسئلك بفاتيح الغيب التى لا يعلمها الا انت ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تفعل بى كذا و كذا .
و به جاى اين كلمات (كذا و كذا) حاجات خود را به هر زبانى كه بتواند از خدا بخواهد و پس از آن بگويد: اللهم انت ولى نعمتى و القادر على طلبتى تعلم حاجتى فاءسئلك بحق محمد و آله عليه و عليهم السلام لما قضيتها لى بارالها! تو را به اسرار غيب ، كه جز تو كسى آن را نمى داند، سوگند مى دهم كه بر محمد و دودمان او درود فرستى و درباره من چنين و چنان كن . بارالها! تو ولى نعمت منى و به برآوردن نياز من توانايى دارى و حاجت مرا مى دانى . سوگند به حق محمد و آلش كه بر او و بر آنان درود باد كه حاجت مرا برآورى . (465)

 

next page

fehrest page

back page