گفتاراميرالمؤمنين‏على‏عليه‏السلام

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1475

10-  ليس لأحد من دنياه إلّا ما أنفقه على أخراه 7516.

11-  من يعط باليد القصيرة يعط باليد الطّويلة 8081.

12-  إنّكم إلى إنفاق ما اكتسبتم أحوج منكم إلى اكتساب ما تجمعون 3827.

النّفاق

1-  إيّاك و النّفاق فإنّ ذا الوجهين لا يكون وجيها عند اللّه 2494.

2-  النّفاق أخو الشّرك 483.

3-  النّفاق شين الأخلاق 735. براى ديگران بگذارى).

10-  براى احدى از دنيايش (چيزى او را سود ندهد) مگر آنچه براى آخرت خود انفاق نموده باشد.

11-  هر كه با دست كوتاه دهد با دست بلند (دست قدرت الهى) داده شود.

12-  براستى كه شما به انفاق آنچه كسب كرده‏ايد نيازمندتر خواهيد بود تا كسب كردن آنچه را كه جمع مى‏كنيد (زيرا آن باقى مى‏ماند و اين نصيب ديگران خواهد شد).

دو چهره‏اى 1-  بر تو باد به دورى از نفاق، زيرا كه صاحب دو چهره‏اى در نزد خدا صاحب منزلت و آبرومند نمى‏باشد.

2-  دو روئى برادر شرك به خداست (نفاق با خدا، چنين است، و اما نفاق با برادران دينى در حكم شرك بخداست).

3-  نفاق و دو روئى عيب اخلاق است.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1476

4-  النّفاق توأم الكفر 739.

5-  النّفاق يفسد الإيمان 741.

6-  النّفاق من أثافي الذّلّ 1196.

7-  النّفاق مبنيّ على المين 1156.

8-  ما أقبح بالإنسان باطنا عليلا و ظاهرا جميلا 9661.

المنافق

1-  المنافق لسانه يسرّ و قلبه يضرّ 1576.

2-  المنافق قوله جميل و فعله الدّاء الدّخيل 1578.

3-  المنافق وقح غبيّ متملّق شقيّ 1853.

4-  المنافق لنفسه مداهن و على النّاس طاعن 2008. 4-  نفاق همتاى كفر است (مانند بچّه دو قلو).

5-  نفاق ايمان را فاسد مى‏نمايد.

6-  نفاق و دوروئى از پايه‏هاى ديگ ذلت و خواريست (أثافي، هم با تشديد و هم با تخفيف به معناى ديگپايه و سنگهائى است كه ديگ را بر روى آن نهند).

7-  نفاق بر دروغ بنا نهاده شده است.

8-  چه زشت است در انسان كه باطنى بيمار و ظاهرى زيبا داشته باشد.

منافق يا دو چهره 1-  آدم دورو زبان او شاد مى‏گرداند و دلش ضرر مى‏رساند.

2-  منافق (دو چهره) گفتار او نيكو، و كردارش بيمارى داخل شونده است.

3-  دو چهره بى‏شرم، كودن، متملّق، بدبخت است.

4-  منافق نفس خود را فريب دهنده و بر مردم طعنه زننده است.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1477

5-  أظهر النّاس نفاقا من أمر بالطّاعة و لم يعمل بها، و نهى عن المعصية و لم ينته عنها 3214.

6-  احذروا أهل النّفاق، فإنّهم الضّالّون المضلّون، الزّالّون المزلّون، قلوبهم دويّة، و صحافهم نقيّة 2627.

7-  المنافق مريب 154.

8-  المنافق مكور مضرّ، مرتاب 1289.

9-  إنّي أخاف عليكم كلّ عليم اللّسان منافق الجنان، يقول ما تعلمون و يفعل ما تنكرون 3783.

10-  و قال-  عليه السّلام-  في وصف المنافقين: حسد الرّخاء و مؤكّدوا البلاء، و مقنطوا الرّجاء، لهم بكلّ طريق صريع، و إلى كلّ قلب شفيع، 5-  سخت‏ترين (يا آشكارترين) مردم از نظر نفاق و دو روئى كسى است كه به طاعت و پيروى فرمان دهد، و خود به آن عمل ننمايد، و از معصيت نهى نمايد، و خود از آن باز نايستد.

6-  از اهل نفاق (منافقين) دورى نمائيد، زيرا كه آنها گمراهان، گمراه كنندگان، لغزيدگان، لغزانندگانند، دلهايشان بيمار (يا كم عقل)، و صفحه‏هاى روهايشان پاكيزه است.

7-  منافق در قلق و اضطراب بوده (و يا مردم را به گمان مى‏اندازد).

8-  منافق حيله‏گر، زيان رساننده، بد گمان خواهد بود (و يا عملى كند كه ديگران به او بد گمان شوند).

9-  براستى كه من بر شما مى‏ترسم از هر دانا زبان منافق دلى را كه آنچه شما مى‏دانيد مى‏گويد، و هر چه را بد مى‏پنداريد بجا مى‏آورد (چون ضرر چنين فردى از جهت فريبش بسيار است).

10-  حضرت در وصف منافقان فرموده: آنان رشكبران فراخى، و تأكيد كنندگان‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1478

و لكلّ شجو دموع 4942.

11-  عادة المنافقين تهزيع الأخلاق 6244.

12-  و قال-  عليه السّلام-  في ذكر المنافقين: قد أعدّوا لكلّ حقّ باطلا و لكلّ قائم مائلا و لكلّ حيّ قاتلا و لكلّ باب مفتاحا و لكلّ ليل صباحا 6695.

13-  كلّ منافق مريب 6855.

14-  من كثر نفاقه لم يعرف وفاقه 8136.

15-  ما أقبح بالإنسان ظاهرا موافقا و باطنا منافقا 9559. بلاء، و نوميد كنندگان اميدند، براى آنهاست به هر طريقى بر خاك اندازنده (با توطئه و نقشه‏هاى شوم خود) و بسوى هر دلى شفاعت كننده (كه آن را به سوى خود مايل سازد)، و براى هر اندوهى اشكها (چنانكه مشهور است: منافق گريه در آستين دارد).

11-  عادت منافقان تغيير اخلاق است (گاهى در كمال نرمى و زمانى به حالت درشتى بر حسب هدف و انگيزه خود مى‏باشند).

12-  حضرت در وصف منافقين فرموده: در حقيقت براى هر حقى باطلى را و براى راستى كجى را، و براى زنده‏اى كشنده‏اى را، و براى هر درى كليدى را، و براى هر شبى صبحى را آماده نموده‏اند (يعنى براى هر كارى به نفع خود تدبيرى نموده، و براى پيشرفت خود كارى صورت داده‏اند، بيكار ننشسته‏اند، پس مسلمانان بايد بيدار باشند).

13-  هر منافقى مريب (به شك اندازنده و يا خود در قلق و اضطراب) خواهد بود.

14-  هر كه نفاق او بسيار باشد (يعنى ظاهر و باطنش از يكديگر تشخيص داده نشود) موافقت (و رفتار واقعى) او شناخته نخواهد گرديد.

15-  چقدر در انسان زشت است (كه در او ديده شود) ظاهرى موافق و باطنى منافق.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1479

16-  ما أقبح بالإنسان أن يكون ذا وجهين 9663.

17-  مثل المنافق كالحنظلة الخضرة أوراقها المرّ مذاقها 9878.

18-  نفاق المرء من ذلّ يجده في نفسه 9988.

19-  في ذكر المنافقين: هم لمّة الشّيطان و حمّة النّيران أولئك حزب الشّيطان الا إنّ حزب الشّيطان هم الخاسرون 10022.

20-  يمشون الخفاء و يدبّون الضّرّاء قولهم الدّواء و فعلهم الدّاء العياء يتقارضون الثّناء و يتقاربون (يتراقبون) الجزاء يتوصّلون إلى الطّمع باليأس 16-  چه زشت است آنكه آدمى صاحب دو رو باشد (ظاهر و باطن او دو تا باشد).

17-  مثل منافق مانند حنظل (خربزه و هندوانه ابو جهل و خربزه روباه) است كه برگهاى آن سبز، و مزه و چشيدن آن تلخ خواهد بود (يعنى منافق صورت خوشى دارد امّا سيرت بسيار بد تلخناكى خواهد داشت).

18-  نفاق مرد (و دو چهرگى او) از خوارى است كه آن را در نفس خود مى‏يابد (و گرنه اگر نفس شريف باشد هرگز نفاق در او راه نمى‏يابد).

19-  (تتمه كلامى است كه حضرت در خطبه 185 نهج البلاغه در وصف منافقين فرموده) آنان رفيقان شيطان، و معظم و يا شدت و سختى آتش بوده، آنها حزب شيطانند، آگاه باشيد كه گروه شيطان، آنها زيانكارانند.

20-  (اين فرازها در خطبه 185 نهج البلاغه در صفات منافقين ايراد شده است) در نهانى راه مى‏روند و در ميان درختان پر شاخ و برگ كه رونده در ميان آنها معلوم نيست راه مى‏روند (كارشان مكر و حيله است) سخنشان دواء (چون به حسب ظاهر راهنمائى و پند و اندرز است) و كردارشان درد بى‏درمان، مدح و ستايش را به يكديگر قرض داده (او تعريف ديگرى كند كه ديگرى هم تعريف او كند) و به پاداش نزديك به يكديگر مى‏شوند، و يا توقع دارند (به مردم اظهار نوميدى از دنيا كرده) بسبب‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1480

و يقولون فيشبّهون ينافقون في المقال و يقولون فيوهمون (فيموّهون) 11042.

21-  أشدّ النّاس نفاقا من أمر بالطّاعة و لم يعمل بها، و نهى عن المعصية و لم ينته عنها 3309.

المنقصة

1-  كفى بالمرء منقصة أن يعظّم نفسه 7050.

المنقوص

1-  المنقوص مستور عنه عيبه 1052. نوميدى بسوى طمع مى‏پيوندند و (سخنان خوب) مى‏گويند پس مشتبه مى‏سازند، در گفتار نفاق را بكار مى‏برند، و مى‏گويند: پس به وهم اندازند (كه مردم خوبى هستند) و يا مى‏گويند پس روپوشى مى‏كنند.

21-  سخت‏ترين مردم به حسب نفاق (يعنى موافق نبودن باطن با ظاهر) كسى است كه امر كند به طاعت و خود به آن عمل نكند و نهى كند از معصيت و خود از آن باز نايستد.

كمى و زيان 1-  براى منقصت و زيان مرد (يا آدمى) كفايت مى‏كند اين كه نفس خود را بزرگ شمارد.

كم شدن 1-  كم شده (يعنى كسى كه نقص و عيب در اخلاق او مى‏باشد)، عيبش از او پوشيده شده است (به اين معنى كه به عيوب خود پى نبرد).

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1481

الانتقام

1-  المبادرة إلى الانتقام من شيم اللّئام 1567.

2-  أقبح أفعال المقتدر الانتقام 3003.

3-  سوء العقوبة من لؤم الظّفر 5652.

4-  من عاقب المذنب فسد فضله 8016.

5-  من انتقم من الجاني أبطل فضله في الدّنيا و فاته ثواب الآخرة 8863.

6-  معاجلة الانتقام من شيم اللّئام 9870.

النّقم

1-  كيف لا يوقظك بيات نقم اللّه و قد تورّطت بمعاصيه مدارج انتقام 1-  پيشى گرفتن به انتقام از خصلت‏هاى مردم پست و دنى است.

2-  زشت‏ترين كردارهاى شخص مقتدر انتقام كشيدن است.

3-  بدى عقوبت از بد پيروزى يافتن است (يعنى زيادتر از اندازه انتقام كشيدن پيروزى زشتى است كه اگر پيروز نمى‏شد بهتر بود).

4-  هر كه گنهكار را (در گناهى كه سزاوار عفو است) عقوبت نمايد فضل و فزونى خود را فاسد كرده است.

5-  هر كه از گنهكار انتقام كشد افزونى مرتبه (و فضيلت) خود را در دنيا باطل ساخته و ثواب آخرت از او فوت شود.

6-  شتاب كردن در انتقام از خصلت‏هاى لئيمان است.

انتقامهاى الهى 1-  چگونه شما را شبيخون انتقامهاى خدا بيدار نمى‏سازد، و حال آنكه‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1482

سطواته 7009.

2-  ما أقرب النّقمة من أهل البغي (الظّلم) و العدوان 9712.

الناكثون و القاسطون و المارقون

1-  الا و قد أمرني اللّه بقتال أهل النّكث، و البغي، و الفساد في الأرض، فأمّا النّاكثون فقد قاتلت، و أمّا القاسطون فقد جاهدت، و أمّا المارقة فقد دوّخت، و أمّا شيطان الرّدهة فإنّي كفيته بصعقة سمعت لها وجيب قلبه، در حقيقت بسبب نافرمانيهاى او در ورطه‏هاى قهرش افتاده‏اى 2-  چه نزديك است انتقام (الهى) به اهل ظلم و تجاوز.

ناكثين، قاسطين، مارقين 1-  آگاه باشيد كه در حقيقت خداوند مرا به قتال اهل نكث (يعنى شكستن بيعت) و اهل ستم يا عدول از حق، و اهل فساد در زمين فرمان داده است، اما بيعت شكنان پس بتحقيق با آنها مقاتله كردم (بعد از آنكه طلحه و زبير با آن حضرت بيعت نمودند چيزى نگذشت كه بيعت را شكسته نزد عايشه رفته او را رفيق خود ساخته، دسته‏اى را به راه انداخته روانه بصره شده تا با آن حضرت پيكار نمايند، آن بزرگوار نيز آنها را تعقيب نموده با آنها مقاتله نمود طلحه و زبير كشته شدند و اين جنگ بنام جنگ جمل ناميده شد چون عايشه بر شترى سوار بود) و اما ستمگران (و يا از حق عدول كنندگان) پس با آنها پيكار نمودم (و آنها معاويه و پيروان او بودند كه در كنار آب فرات جنگ صفين را براه انداختند) و اما آنهائى كه از دين بدر رفته بودند كه در زمين فساد مى‏نمودند پس آنها را خوار گردانيدم (يعنى خوارج كه بعد از جنگ صفين از آن حضرت برگشتند و حضرت با آنها جنگيد تا همه بغير از نه نفر كشته شدند، و از اصحاب آن بزرگوار نيز نه نفر شهيد گشتند، پيامبر بزرگ اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيز از اين سه طايفه خبر داده بود چنانكه مشهور است كه فرمود: يا على بزودى بعد از من با ناكثان‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1483

و رجّة صدره 2790.

المناكح

1-  من أكثر المناكح غشيته الفضائح 9052. و قاسطان و مارقان جنگ خواهى كرد) و اما شيطان ردهه پس بدرستى كه من كفايت شدم او را بصيحه‏اى كه شنيدم بسبب آن اضطراب دل و حركت سينه او را («ردهه» گودالى است كه در آن آب مى‏ايستد و مراد از اين عبارت ذو الثديه است كه رئيس خوارج است كه يك دست او بشكل پستان زنان بود بهمين جهت او را ذو الثديه مى‏گويند، و بعضى گفته‏اند كه مراد معاويه است روزى كه اصحاب او گريختند، سپس حيله كرده قرآنها را بر سر نيزه‏ها كرده، مردم را بحكم قرآن دعوت كرد، و او را ذو الثديه گفته‏اند چون در پستان او شير موجود بوده، و احتمالات ديگرى هم در آن داده شده مثل اين كه شيطان ردهه از سركشان شياطين تبعه ابليس بوده كه آن حضرت او را در ردهه كشته است، و يا آنكه شيطان ردهه از جنيان بوده كه در وقت فرود آمدن پيامبر بزرگ اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در جحفه حضرت على-  عليه السّلام-  با او جنگيد و او را كشت، ولى ظاهر آنست كه شيطان ردهه بوسيله صاعقه و صدا و صيحه آسمانى كشته شده است، بنا بر اين احتمال شيطان يا جنى بودن ظاهرتر است تا دو احتمال اول).

ازدواج‏ها 1-  هر كه زنهاى بسيار گيرد (مرحوم علامه خوانسارى فرموده: زنانى باشد كه از براى نكاح و وطى باشند خواه بعنوان عقد دائم يا متعه و خواه كنيز) رسوائيها او را فرو گيرد.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1484

النميمة

1-  إيّاك و النّميمة، فإنّها تزرع الضّغينة، و تبعّد عن اللّه و النّاس 2663.

2-  أسرء الصّدق النّميمة 2939.

3-  النّميمة شيمة المارق 900.

4-  النّميمة ذنب لا ينسى 1380.

5-  بئس الشّيمة النّميمة 4387.

6-  من سعى بالنّميمة حاربه القريب و مقته البعيد 8781. سخن چينى 1-  بر تو باد بدورى از سخن چينى، زيرا كه آن كينه را كاشته، و از خدا و مردم دور مى‏سازد (يعنى دلها و سينه‏ها كشت زار كينه شده، و سبب دورى از خدا و مردم خواهد گرديد).

2-  بدترين كلام راست سخن چينى است (يعنى سخن راستى است كه سخن چين نقل كند).

3-  سخن چينى خصلت از دين خارج شده است.

4-  سخن چينى گناهى است كه ترك و يا فراموش نمى‏شود (محتمل است مراد اين باشد كه اگر سخن چين توبه نكند و در صدد اصلاح خود بر نيايد پيوسته عادت او گردد و هرگز آن را از ياد نبرد، و يا از ياد ديگران نرود و او را وانگذارند).

5-  بد صفتى است سخن چينى.

6-  هر كه بسخن چينى كوشا باشد خويشاوندان با او جنگيده، و بيگانه با او دشمن خواهد شد (يعنى همه مردم با او در ستيز شوند و ضد او گردند).

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1485

7-  من نقل إليك نقل عنك 9133.

8-  لا تعجلنّ إلى تصديق واش و إن تشبّه بالنّاصحين فإنّ السّاعي ظالم لمن سعى به غاشّ لمن سعى إليه 10327.

9-  لا تكونوا مساييح و لا مذاييع 10424.

10-  لا تجتمع أمانة و نميمة 10581.

11-  أكذب السّعاية و النّميمة باطلة كانت أو صحيحة 2442.

12-  السّاعي كاذب لمن سعى إليه ظالم لمن سعى عليه 1833.

النّاس

1-  النّاس كصور في الصّحيفة (صحيفة) كلّما طوي بعضها نشر 7-  هر كه بسوى تو (سخنان ديگران را) نقل نمايد از تو (سخنانت را براى ديگران) نقل كند.

8-  بتصديق سخن چين شتاب مكن، هر چند خود را به نصيحت كنندگان شبيه سازند، زيرا كه سعايت كننده (سخن چين) نسبت بكسى كه سعايت او را كرده ظالم، و نسبت بكسى كه سعايت نزد او برده غش كننده است.

9-  مباشيد روندگان در زمين بسخن چينى و فساد و شرّ، و نه فاش كنندگان سرّ.

10-  امانت و سخن چينى جمع نمى‏شوند.

11-  سعايت و سخن چينى را دروغ پندار، چه باطل باشد، يا صحيح (يعنى خواه در واقع دروغ بوده و يا صحيح باشد به آن توجّه مكن و مورد عمل آن را قرار مده).

12-  سعايت كننده براى كسى كه سخن كسى را براى او مى‏برد دروغگوست، و نسبت به كسى كه سخن او را برده باشد ستمكار است.

مردم 1-  مردم همچون صورتهائى هستند در طومارى كه هر چه بعض آن پيچيده شود

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1486

بعضها 1882.

2-  النّاس أبناء الدّنيا و الولد مطبوع على حبّ أمّه 1850.

3-  النّاس طالبان: طالب و مطلوب، فمن طلب الدّنيا طلبه الموت حتّى يخرجه عنها، و من طلب الآخرة طلبته الدّنيا حتّى يستوفي رزقه منها 2082.

4-  النّاس ثلاثة: فعالم ربّانيّ، و متعلّم على سبيل نجاة، و همج رعاع أتباع كلّ ناعق، لم يستضيئوا بنور العلم، و لم يلجئوا إلى ركن وثيق 2087.

5-  النّاس كالشّجر شرابه واحد، و ثمره مختلف 2097.

6-  النّاس منقوصون مدخولون إلّا من عصم اللّه سبحانه، سائلهم متعنّت، و مجيبهم متكلّف، يكاد أفضلهم رأيا أن يردّه عن فضل رأيه الرّضى بعض ديگرش نشر داده شده و ظاهر گردد.

2-  مردم فرزندان دنيايند، و فرزند بر دوستى مادر خود خلق شده است.

3-  مردم دو جوينده‏اند: جوينده، و طلب شده، پس هر كه دنيا را جويد مرگ او را طلب كند، تا او را از دنيا بيرون برد، و هر كه آخرت را جويد، دنيا او را طلب كند، تا روزى خود را از آن متوفى بر گيرد.

4-  مردم سه قسمند: عالم ربانى (مانند پيامبران و جانشينان آنها) و كسى كه از آنان ياد گرفته بر طريق رستگارى، و كم عقلان از اراذل و اوباش، پيروان هر چوپان كه به نور دانش روشنى نيافته، و به ركن محكمى پناه نبرده‏اند (و يا همچون پشه‏ها كه بر روهاى گوسفندان و حيوانات ديگر مى‏نشينند، و باد به هر طرف كه بخواهد آنها را ببرد).

5-  مردم مانند درختند، آب آن يكى، و ميوه آن مختلف است.

6-  مردم كم عقل گشته، و در عقلشان علتى داخل شده، مگر كسى كه خداى پاك و منزه او را نگه داشته است، سؤال كننده آنها متعنت است (يعنى از پرسش قصد

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1487

و السّخط، و يكاد أصلبهم عودا تنكأه اللّحظة و تستحيله الكلمة الواحدة 2139.

7-  النّاس في الدّنيا عاملان: عامل في الدّنيا للدّنيا، قد شغلته دنياه عن آخرته، يخشى على من يخلّف الفقر، و يأمنه على نفسه، فيفني عمره في منفعة غيره و عامل في الدّنيا لما بعدها، فجائه الّذي له بغير عمل، فأحرز الحظّين معا، و ملك الدّارين جميعا 2139.

8-  النّاس من خوف الذّلّ متعجّلوا الذّلّ 2172. تحقيق ندارد بلكه هدف لغزاندن طرف مى‏باشد) و پاسخ دهنده آنان متكلّف (يعنى مى‏كوشد سائل را حيران سازد) نزديك است خوشنودى و غضب نسبت بديگران او را از رأيش كه برترين رأى‏هاست برگرداند، (بدينجهت اعتمادى بر علماء نباشد)، و نزديك است آنكه چوب وجودش محكمتر است كه در كارها سخت‏تر و ايستادگيش بيشتر است يك نگاه او را از هدف برگرداند، و يك كلمه او را جابجا كرده، و با يك كلمه تطميعى از رأى خود بر گردد.

7-  مردم در دنيا دو گونه كار كننده‏اند: عامل در دنيا براى دنيا در حقيقت مشغول كرده دنياى او او را از آخرتش، بر كسى كه از عقب خود درويشى را بعقب مى‏گذارد ترسيده، و بر نفس خود ايمن است، پس عمر خود را در سود ديگرى تباه مى‏كند، و عامل در دنيا براى آنچه پس از آن مى‏باشد، پس براى او آيد آنچه براى اوست بدون عمل، پس جمع كرده بهره دنيا و آخرت را با هم، و مالك خانه دنيا و آخرت هر دو مى‏باشد.

8-  مردم از ترس خوارى شتاب كننده بخوارى‏اند (هميشه تن بخوارى سؤال از مردم داده مبادا خوار گردند بى‏خبر از اين كه خود بخوارى پيش از آنكه خوار گردد اقدام نموده است).

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1488

9-  أفضل النّاس أنفعهم للنّاس 2989.

10-  أسعد النّاس العاقل المؤمن 2990.

11-  أفضل النّاس السّخيّ الموقن 2991.

12-  أحسن النّاس ذماما أحسنهم إسلاما 3033.

13-  أجلّ النّاس من وضع نفسه 3036.

14-  أقوى النّاس من قوي على نفسه 3037.

15-  أقوى النّاس من غلب هواه 3074.

16-  أكيس النّاس من رفض دنياه 3075.

17-  أربح النّاس من اشترى بالدّنيا الآخرة 3076.

18-  أخسر النّاس من رضي الدّنيا عوضا عن الآخرة 3077.

19-  أفضل النّاس من شغلته معايبه عن عيوب النّاس 3090.

9-  افزونترين مردم سودمندترين آنهاست نسبت بمردم. 10-  نيكبخت ترين مردم خردمند با ايمان است.

11-  افزونترين مردم بخشنده صاحب يقين است.

12-  بهترين مردم از نظر حقّ و حرمت بهترين آنهاست بحسب مسلمانى.

13-  بزرگترين مردم كسى است كه نفس خود را پست كرده و فروتنى نمايد.

14-  قويترين مردم كسى است كه بر نفس خود قوى و مسلّط باشد.

15-  قويترين مردم كسى است كه بر خواهش خود غلبه كند.

16-  زيرك‏ترين مردم كسى است كه دنياش را ترك كرده باشد (يعنى حريص بر آن نباشد).

17-  سودمندترين مردم كسى است كه بدنيا آخرت را خريدارى كند.

18-  زيانكارترين مردم كسى است كه جاى آخرت از دنيا خوشنود شود.

19-  افزونترين مردم كسى است كه او را عيبهايش مشغول سازد از عيوب‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1489

20-  أعظم النّاس سعادة أكثرهم زهادة 3100.

21-  أفضل النّاس من تنزّهت نفسه و زهد عن غنية 3103.

22-  أغبط النّاس المسارع إلى الخيرات 3122.

23-  أحقّ النّاس بالرّحمة عالم يجري عليه حكم جاهل، و كريم يستولي عليه لئيم، و برّ تسلّط عليه فاجر 3159.

24-  أفضل النّاس في الدّنيا الأسخياء، و في الآخرة الأتقياء 3210.

25-  أسوء النّاس حالا من انقطعت مادّته و بقيت عادته 3211.

26-  أتعب النّاس قلبا من علت همّته و كثرت مروئته و قلّت مقدرته 3212. مردم (يعنى تنها به عيبهاى خود پردازد، و عيبهاى ديگران را بازگو نكند).

20-  بزرگترين مردم از نظر نيكبختى بيشترين آنهاست بحسب بى‏رغبتى در دنيا.

21-  افزونترين مردم كسى است كه نفس او (از اخلاق ذميمه و صفات رذيله) پاكيزه باشد، و از روى توانگرى نسبت بدنيا بى‏رغبت باشد، و يا با فقر ساخته خواهش توانگرى نداشته باشد.

22-  نيكو حال ترين مردم كسى است كه بسوى خيرات شتابان باشد.

23-  سزاوارترين مردم برحمت و مهربانى عالمى است كه بر او حكم جاهل بار شده، و كريمى است كه بر او لئيم فرمانروا گشته، و نيكوكاريست كه بر او بد كردارى مسلّط مى‏شود.

24-  افزونترين مردم در دنيا سخاوتمندان، و در آخرت پرهيزكارانند.

25-  بدترين مردم بحسب حال كسى است كه مادّه و در آمد آن قطع شده، و مخارج او كه بر آن عادت كرده و از آن چاره‏اى نبوده باقى ماند.

26-  خسته‏ترين مردم بحسب قلب كسى است كه همت او بلند، و مروّت او

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1490

27-  أضيق النّاس حالا من كثرت شهوته و كبرت همّته و زادت مؤنته و قلّت معونته 3235.

28-  أفضل النّاس من عصى هواه و أفضل منه من رفض دنياه 3236.

29-  أشقى النّاس من غلبه هواه فملكته دنياه و أفسد أخراه 3237.

30-  إنّما النّاس عالم و متعلّم و ما سواهما فهمج 3905.

31-  إنّما سراة النّاس أولوا الأحلام الرّغيبة و الهمم الشّريفة و ذوو النّبل 3914.

32-  ليكن أحظى النّاس منك أحوطهم على الضّعفاء، و أعملهم بسيار، و توانائى يا بى‏نيازى او كم باشد.

27-  تنگترين مردم بحسب حال (كه بايد او را كمك كرد) كسى است كه خواهش او (در امور مشروعه) بسيار، و همّتش بزرگ، و خرج او زياد، و يارى و مساعدت او كم باشد.

28-  افزونترين مردم كسى است كه نافرمانى خواهش خود كند، و افزونتر از او كسى است كه دنيايش را ترك نمايد (يعنى حريص بدنيا نباشد به اندازه كفاف اكتفا كند).

29-  بدبخت ترين مردم كسى است كه خواهش او بر او غلبه نموده پس دنيايش مالك او شود (و او بنده دنيا گردد) و آخرت خود را تباه سازد.

30-  جز اين نيست كه مردم يا عالمند، و يا متعلم، و آنچه غير آن دو باشد همج خواهد بود (يعنى كسانى كه همچون مگس‏هاى كوچك كه به هر طرف باد وزد خواهند رفت، هر روز و هر لحظه‏اى بطرفى خواهند رفت و جزو آدم نيستند).

31-  جز اين نيست كه سران مردم صاحبان عقلهاى كامل و رسا، و يا عقلهاى وسيع (و يا عقلهائى كه مردم در آن رغبت كنند) و همّت‏هاى شريف، و صاحبان نجابت و يا تندى زيركى خواهند بود.

32-  بايد بهره‏مندترين مردم از تو كسى باشد كه بر ضعفاء احتياط كننده‏

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1491

بالحقّ 7383.

33-  خير النّاس من إن أغضب حلم و إن ظلم غفر و إن أسي‏ء إليه أحسن 5000.

34-  خير النّاس من نفع النّاس 5001.

35-  خير النّاس من تحمّل مؤنة النّاس 5002.

36-  خير النّاس أورعهم و شرّهم أفجرهم 5015.

37-  خير النّاس من إذا أعطي شكر و إذا ابتلي صبر و إذا ظلم غفر 5020.

38-  خير النّاس من أخرج الحرص من قلبه، و عصى هواه في طاعة ربّه 5025.

39-  خير النّاس من طهّر من الشّهوات نفسه و قمع غضبه و أرضى ربّه 5026. ترين (و نگهدارنده‏ترين آنها) بوده و بحق عمل كننده‏ترين باشد.

33-  بهترين مردم كسى است كه اگر او را خشمناك سازند بردبارى كند، و اگر ستم شود در گذرد، و اگر به او اسائه ادب شود احسان نمايد.

34-  بهترين مردم كسى است كه به مردم نفع رساند.

35-  بهترين مردم كسى است كه مخارج مردم را متحمل شود.

36-  بهترين مردم پارساترين آنها، و بدترين آنها گنهكارترين آنهاست.

37-  بهترين مردم كسى است كه هر گاه نعمتى داده شود شكر گذارد، و چون گرفتار گردد شكيبائى بكار برد، و زمانى كه ستم شود در گذرد.

38-  بهترين مردم كسى است كه حرص را از دل خويش بيرون كرده، و خواهش خود را در پيروى از پروردگارش نافرمانى كند.

39-  بهترين مردم كسى است كه نفس خود را از شهوات تطهير

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1492

40-  خير النّاس من كان في يسره سخيّا شكورا 5027.

41-  خير النّاس من كان في عسره مؤثرا صبورا 5028.

42-  خير النّاس من زهدت نفسه، و قلّت رغبته، و ماتت شهوته و خلص إيمانه و صدق إيقانه 5031.

43-  خوض النّاس في الشّي‏ء مقدّمة الكائن 5067.

44-  شرّ النّاس من يغشّ النّاس 5677.

45-  شرّ النّاس من يظلم النّاس 5676.

46-  شرّ النّاس من لا يقبل العذر و لا يقيل الذّنب 5685.

47-  شرّ النّاس من يرى أنّه خيرهم 5701. نموده، و خشمش را كوبيده، و پروردگار خويش را خوشنود سازد.

40-  بهترين مردم كسى است كه در توانگرى خود، بخشنده شكر گذار باشد.

41-  بهترين مردم كسى است كه در سختى و بيچارگى خود ايثارگر، شكيبا باشد.

42-  بهترين مردم كسى است كه نفس او نسبت بدنيا بى‏رغبت بوده، و ميلش كم، و خواهش او مرده، و ايمانش خالص، و يقين او راست باشد.

43-  فرو رفتن مردم در چيزى و در مطلبى مقدمه بود آنست، (يعنى علامت آنست كه بزودى واقع خواهد شد، چه اين كار از ناحيه خدا باشد كه در دل آنها اندازد، و يا از ناحيه خود مردم و يا زمامداران و دست اندركاران).

44-  بدترين مردم كسى است كه با مردم صاف نباشد و غشّ نمايد.

45-  بدترين مردم كسى است كه به مردم ستم كند.

46-  بدترين مردم كسى است كه عذر را نپذيرد، و از گناه در نگذرد.

47-  بدترين مردم كسى است كه خود را بهترين آنها ببيند.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1493

48-  شرّ النّاس من لا يبالي أن يراه النّاس مسيئا 5702.

49-  شرّ النّاس من لا يشكر النّعمة و لا يرعى الحرمة 5705.

50-  شرّ النّاس من سعى بالإخوان و نسي الإحسان 5713.

51-  شرّ النّاس من لا يرجى خيره و لا يؤمن شرّه 5732.

52-  شرّ النّاس من لا يعتقد الأمانة و لا يجتنب الخيانة 5734.

53-  شرّ النّاس من لا يعفو عن الزّلّة و لا يستر العورة 5735.

54-  شرّ النّاس من يعين على المظلوم 5736.

55-  شرّ النّاس من ادّرع اللّؤم و نصر الظّلوم 5737.

56-  شرّ النّاس من كان متتبّعا لعيوب النّاس عميّا لمعايبه (عن 48-  بدترين مردم كسى است كه پروا نكند آنكه او را مردم گنهكار ببينند.

49-  بدترين مردم كسى است كه شكر نعمت نكرده، و رعايت حرمت را ننمايد.

50-  بدترين مردم كسى است كه در ميان برادران سعايت و سخن‏چينى كند، و احسانى كه به او شده فراموش نمايد.

51-  بدترين مردم كسى است كه خير او اميدوار نبوده، و از شرّش ايمنى نباشد.

52-  بدترين مردم كسى است كه كسب امانت ننموده، و از خيانت دورى نگزيند.

53-  بدترين مردم كسى است كه از لغزش در نگذشته، و عيب را نپوشاند.

54-  بدترين مردم كسى است كه عليه مظلوم كمك نمايد.

55-  بدترين مردم كسى است كه زره لئيمى را بتن كرده، و ستمكار را يارى نمايد.

56-  بدترين مردم كسى است كه بدنبال عيبهاى مردم رفته، و از عيوب خود

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1494

معايبه) 5739.

57-  شرّ النّاس من يخشى النّاس في ربّه و لا يخشى ربّه في النّاس 5740.

58-  شرّ النّاس من يبتغي الغوائل للنّاس 5741.

59-  شرّ النّاس من لا يثق بأحد لسوء ظنّه و لا يثق به أحد لسوء فعله 5748.

60-  شرّ النّاس من يتّقيه النّاس مخافة شرّه 5749.

61-  شرّ النّاس من كافى على الجميل بالقبيح و خير النّاس من كافى على القبيح بالجميل 5750.

62-  شرّ النّاس الطّويل الأمل، السّيّى‏ء العمل 5751.

63-  من عرف النّاس تفرّد 7832. نابينا باشد (يعنى عيبهايش را ناديده گيرد).

57-  بدترين مردم كسى است كه در باره خدايش از مردم بترسد، و از خداى خود در باره مردم نترسد (يعنى هميشه در ترس جانب مردم را گيرد، از مردم بترسد).

58-  بدترين مردم كسى است كه خواهان گرفتاريهاى مردم باشد.

59-  بدترين مردم كسى است كه بسبب بدگمانى خود بكسى اعتماد نمى‏كند، و بسبب كردارش احدى بر او اعتماد نمى‏نمايد.

60-  بدترين مردم كسى است كه مردم از ترس بدى او از او بپرهيزند.

61-  بدترين مردم كسى است كه نيكوئى را به بدى تلافى كرده، و بهترين مردم كسى است كه بدى را با خوبى پاداش دهد.

62-  بدترين مردم دراز اميد، بد كردار است.

63-  هر كه مردم را شناخت تنهائى گزيند.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1495

64-  من طلب للنّاس الغوائل لم يأمن البلاء 8053.

65-  من عرف النّاس لم يعتمد عليهم 8232.

66-  من جهل النّاس استنام (استأمن) إليهم 8233.

67-  من عامل النّاس بالجميل كافؤوه به 8716.

68-  أفضل النّاس أعملهم بالرّفق و أكيسهم أصبرهم على الحقّ 3326.

69-  أرجى النّاس صلاحا من إذا وقف على مساويه سارع إلى التّحوّل عنها 3344.

70-  أشفق النّاس عليك أعونهم لك على صلاح نفسك و أنصحهم لك في دينك 3373.

71-  إنّ أفضل النّاس عند اللّه من أحيا عقله، و أمات شهوته و أتعب نفسه 64-  هر كه براى مردم مصيبت‏ها خواهد از بلاء ايمن نخواهد بود.

65-  هر كه مردم را بشناسد بر آنان اعتماد ننمايد.

66-  هر كه مردم را نشناسد بر آنان اعتماد نمايد.

67-  هر كه با مردم به نيكوئى معامله كند او را به نيكوئى پاداش دهند.

68-  افزونترين مردم عمل كننده‏ترين آنهاست بنرمى و مهربانى، و زيرك‏ترين آنها شكيباترين آنهاست بر حق.

69-  اميدوار ترين مردم بحسب صلاح و نيك شدن، كسى است كه هر گاه بر بديهاى خود آگاه شود شتاب كند به برگرديدن از آنها.

70-  مهربانترين مردم بر تو يارى كننده‏ترين آنهاست ترا بر صلاح نفس تو، و خالص ترين يا نصيحت كننده‏ترين آنهاست تو را در دينت.

71-  براستى افزونترين مردم در نزد خدا كسى است كه عقل خود را احياء نموده، (يعنى تحصيل علوم و معارف كند و فرمان خدا برد) و خواهش خويش را

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1496

لصلاح آخرته 3579.

72-  النّاس رجلان طالب لا يجد و واجد لا يكتفي 1531.

73-  النّاس رجلان جواد لا يجد، و واجد لا يسعف 1532.

74-  إنّما النّاس رجلان متّبع شرعة و مبتدع بدعة 3861.

75-  ينبغي لمن عرف النّاس أن يزهد فيما في أيديهم 10939.

76-  النّاس بخير ما تفاوتوا 289.

77-  أغنى النّاس في الآخرة أفقرهم في الدّنيا 3221.

78-  وجيه النّاس من تواضع مع رفعة، و ذلّ مع منعة 10086. بميراند، و نفسش را براى صلاح آخرتش بزحمت اندازد.

72-  مردم دو دسته‏اند: جوينده‏اى كه نمى‏يابد، و يا بنده‏اى كه اكتفا نمى‏كند.

73-  مردم دو جورند: بخشنده‏اى كه نمى‏يابد، و يا بنده‏اى كه حاجت مردم بر نياورد.

74-  جز اين نيست كه مردم دو دسته‏اند: پيرو مذهب راه راست روشن، و نو پديد آورنده بدعتى (يعنى كسانى كه پيرو ائمه-  عليهم السلام-  نباشند).

75-  براى كسى كه مردم را مى‏شناسد، سزاوار اين است، در آنچه در دستهاى آنهاست بى‏رغبت باشد.

76-  مردم مقرون بخيرند ما دام كه ميانه آنها تفاوت برقرار است (اين موضوع روشن است زيرا وقتى تساوى در ميانشان برقرار باشد، خلل در نظام پديدار گشته، ديگر كسى بدنبال شغلى كه بايد برود نخواهد رفت، همه مدعى شغل بالاترند).

77-  بى‏نيازترين مردم در آخرت محتاج‏ترين آنهاست در دنيا.

78-  مهتر و بزرگ مردم كسى است كه با بلندى مرتبه فروتنى كرده، و با عزت

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1497

النوم

1-  النّوم راحة من ألم و ملائمه الموت 1461.

2-  بئس الغريم النّوم يفني قصير العمر و يفوّت كثير الأجر 4416.

3-  من كثر في ليله نومه فاته من العمل ما لا يستدركه في يومه 8827.

4-  ما أنقض النّوم لعزائم اليوم 9519.

5-  المستثقل النّائم تكذّبه أحلامه 1371. و مناعت نرمى نمايد.

خواب 1-  خواب، راحتى از درد است، و موافق آنست مرگ، (يعنى آن هم راحتى از درد و الم و مصيبت است البته براى خوبان).

2-  بد طلبكاريست خواب، عمر كوتاه را فانى ساخته، و اجر بسيار را از دست مى‏برد.

3-  هر كه خوابش در شب زياد باشد چيزى از عمل از او فوت شود كه در روز آن را تدارك نخواهد نمود.

4-  چه چيز شكننده كرده خواب را براى تصميم و عزيمت‏هاى امروز (يعنى كارهاى خير را تأخير مينداز كه خواب آن را خواهد شكست و يا از حوادث و تصميمات مترس كه خوابى آن را عوض خواهد نمود و بشر متلوّن است تصميماتش گوناگون است حافظ گويد: 5-  كسى كه سنگين خوابيده (يعنى با سيرى) خوابهاى او او را تكذيب مى‏نمايد (يعنى اعتبار ندارد، چنانكه اگر بخواهند خواب كسى را رد كنند گويند: زياد خوردى).

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1498

6-  ويح النّائم ما أخسره قصر عمله و قلّ أجره 10091.

النيابة

1-  إذا استنبت فاعزم 3995.

النّيل

1-  من نال استطال 7668.

النّيّة

1-  النّيّة الصّالحة أحد العملين 1624.

2-  أفضل الذّخائر حسن الضّمائر 3254.

3-  أقرب النّيّات بالنّجاح أعودها بالصّلاح 3289. 6-  واى بر كسى كه در خواب است (غرض بدى خواب بسيار و يا خوابى است كه آدمى را محروم سازد) چه زيانكار كرده او را عملش كوتاه و اجر و مزدش كم خواهد بود (چون نمى‏رسد كارى كند فقط از خواب بهره مى‏برد).

نيابت 1-  چون تو نائب شوى پس جدّ و جهد كن (چون در نيابت مشغول الذمه خواهى شد بايد كوشيد تا فارغ الذّمه گردى).