گفتاراميرالمؤمنين‏على‏عليه‏السلام

4-  هر گاه از حرامها باز ايستاده، و از شبهات پرهيز نموده، و نمازهاى واجب را اداء كرده، و نوافل را بجا آوردى، در حقيقت فضيلت‏ها را در دين كامل نمودى.

5-  سر فضيلت‏ها مالك بودن خشم، و ميراندن شهوت است.

6-  در وقت از پى يكديگر در آمدن سختى‏ها فضائل انسان آشكار مى‏گردد.

7-  نشانه فضيلت مرد عقل او و حسن خلقش مى‏باشد.

8-  نهايت فضيلت‏ها عقل است (يعنى عقل بالاترين فضيلت است).

9-  نهايت فضيلت‏ها علم و دانش است.

10-  فضيلت مرد از گفتارش شناخته مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1147

11-  الفضيلة بحسن الكمال، و مكارم الأفعال، لا بكثرة المال و جلالة الأعمال 1925.

12-  الفضيلة غلبة العادة 356.

13-  فخر المرء بفضله لا بأصله 6539.

14-  فضيلة الإنسان بذل الإحسان 6561.

15-  فاز بالفضيلة من غلب غضبه، و ملك نوازع شهوته 6579.

16-  كفى بالمرء فضيلة أن ينقّض نفسه 7039.

17-  كمال الفضائل شرف الخلائق 7263. 11-  برترى بخوبى كمال و كردارهاى نيكوست، نه به بسيارى مال و بزرگى عملها و منصبها.

12-  فضيلت و برترى غلبه عادت است به كارهاى خير، و يا غالب شدن بر عادت است (به اين معنى كه اگر آدمى بر كارهاى زشت عادت كرده پيوسته مرتكب گناه مى‏شود، وقتى داراى فضيلت مى‏شود كه بر عادت خود غلبه كند).

13-  فخر (آدمى يا) مرد با فزونى اوست نه به اصل و نژاد او.

14-  فضيلت انسان بذل احسان است.

15-  به فضيلت پيروزى يافته است كسى كه بر خشم و غضبش پيروزى يافته، و بر ميل كننده‏ها و يا عزيمت‏هاى خواهش خود مالك گردد.

16-  براى فضيلت مرد (آدمى) كفايت مى‏كند اين كه نفسش را كم گرداند (و آن را حقير شمارد).

17-  كمال و تمامى فضيلت‏ها شرف خصلت‏هاست (يعنى كسى كه مى‏خواهد تمام فضيلت‏ها را كسب كند، بايد بالاترين صفات اخلاقى را داشته باشد).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1148

18-  للإنسان فضيلتان: عقل، و منطق، فبالعقل يستفيد، و بالمنطق يفيد 7356.

19-  ليست الأنساب بالآباء و الأمّهات لكنّها بالفضائل المحمودات 7364.

20-  من قلّت فضائله ضعفت وسائله 8677.

21-  من أحسن الفضل قبول عذر الجاني 9294.

22-  من فضل الرّجل أن لا يمنّ بما احتمله حلمه 9328.

23-  من أفضل الفضائل اصطناع الصّنايع، و بثّ المعروف 9355.

24-  باكتساب الفضائل يكبت المعادي 4368.

25-  جماع الفضل في اصطناع الحرّ، و الإحسان إلى أهل 18-  براى انسان دو فضيلت است: عقل، و گفتار، پس به وسيله عقل استفاده نموده، و به گويائى افاده مى‏كند.

19-  نسب‏ها (كه بتوان به آن فخر نمود و سبب ارزش آدمى شود) به پدرها و مادرها نيست بلكه به فضيلت‏هاى ستوده شده است.

20-  هر كه افزونى‏هاى او كم باشد، وسائل (بر آمدن حاجت دنيوى و اخروى) او ضعيف خواهد بود.

21-  از بهترين افزونى پذيرفين عذر جنايت كار است.

22-  از افزونى و فضيلت مرد آنست كه به آنچه حلم و بردباريش متحمل آن شود منّت نگذارد.

23-  از افزون‏ترين فضيلت‏ها انجام دادن احسان‏ها، و منتشر كردن احسان خواهد بود.

24-  با كسب فضائل نمودن برو در افتاده مى‏شود دشمن.

25-  جمع كردن فضل و برترى، در احسان به آزاده، و نيكوئى به اهل خير است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1149

الخير 4797.

26-  حفظ اللّسان و بذل الإحسان من أفضل فضائل الإنسان 4899.

27-  كن متّصفا بالفضائل، متبرّء من الرّذائل 7150.

28-  أفضل الفضائل بذل الرّغائب، و إسعاف الطّالب و الإجمال في المطالب 3280.

29-  أفضل الفضائل صلة الهاجر، و إيناس النّافر، و الأخذ بيد العاثر 3357.

30-  إنّما يعرف الفضل لأهل الفضل أولوا الفضل 3913.

31-  يستدلّ على فضلك بعملك، و على كرمك ببذلك 10969. 26-  نگهدارى زبان، و بذل احسان و بكار بردن آن از افزون‏ترين فضيلت‏هاى آدمى است.

27-  متصف به فضائل، و بيزارى جوينده از رذائل باش.

28-  افزون‏ترين افزون‏ها، دادن عطاها و چيزهاى خوب و پسنديده، و بر آوردن حاجت طلب كننده، و ميانه روى در خواسته‏هاست.

29-  افزون‏ترين افزونها پيوند با كسى است كه بريده، و انس گرفتن با كسى است كه رميده، و گرفتن دست لغزيده و در مهلكه افتاده باشد.

30-  جز اين نيست كه مرتبه فضل را براى اهل فضل صاحبان فضل مى‏داند، (چنانكه شاعر گويد: قدر زر زرگر شناسد قدر گوهر گوهرى).

31-  بر فضيلت و افزونى مرتبه تو به عملت، و بر كرم تو به احسانت استدلال مى‏شود.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1150

الفضول

1-  شرّ ما شغل به المرء وقته الفضول 5697.

2-  ضياع العقول في طلب الفضول 5901.

3-  من أمسك عن الفضول عدّلت رأيه العقول 8513.

4-  من اشتغل بالفضول فاته من مهمّه المأمول 8633.

الفطنة

1-  الفطنة بالبصيرة 40.

2-  الفطنة هداية 135. زيادى‏ها 1-  بدترين چيزى كه به وسيله آن مرد وقت خود را مشغول سازد زياده كارى هاست كه بكار نيايد.

2-  ضايع شدن و تباهى عقلها در طلب كردن زيادتيهاست.

3-  هر كه از زيادتيها باز ايستد، رأى او را عقل‏ها تعديل نمايند (و بپسندند).

4-  هر كه به زيادتيها مشغول شود امور مهمه‏اى كه اميد آن دارد از دست او برود و فوت شود.

زيركى 1-  زيركى به بينائى است (يعنى تا بينائى نباشد آدمى ميان حق و باطل امتياز ندهد).

2-  زيركى سبب راه يافتن بحق است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1151

الفقد

1-  الفقد أحزان 77.

الفقر

1-  الفقر صلاح المؤمن، و مريحه من حسد الجيران، و تملّق الإخوان، و تسلّط السّلطان 2077.

2-  إنّ الفقر مذلّة للنّفس، مدهشة للعقل، جالب للهموم 3428.

3-  الفقر ينسي 24.

4-  الفقر زينة الإيمان 260.

5-  القبر خير من الفقر 392. نيافتن 1-  نيافتن (مطالب) سبب اندوهها شود.

تهيدستى 1-  تهيدستى و درويشى مصلحت مؤمن، و آسايش دهنده او از رشك همسايگان، و چاپلوسى برادران، و تسلّط پادشاهانست.

2-  براستى كه تهيدستى آلت خوارى نفس (در دنيا و نزد اهل دنيا) و يا آلت فراموشى يا غفلت نفس، حيرانى عقل، كشنده و جلب كننده اندوه‏هاست.

3-  پريشانى و تهيدستى فراموشى مى‏آورد.

4-  تهيدستى (همراه رضا و صبر) (يا نياز به خدا) زينت ايمان است.

5-  گور از پريشانى (كه پريشان بر آن صبر نكند و سبب خسران شود) بهتر است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1152

6-  الفقر مع الدّين الموت الأحمر 1308.

7-  الفقر يخرس الفطن عن حجّته 1374.

8-  الفقر في الوطن غربة 1425.

9-  الفقر الفادح أجمل من الغنى الفاضح 1536.

10-  الفقر و الغنى بعد العرض على اللّه سبحانه 1546.

11-  حبّ الفقر يكسب الورع 4873.

12-  ربّ فقر عاد بالغنى الباقي 5327.

13-  ضرر الفقر أحمد من أشر الغنى 5904.

14-  فقر النّفس شرّ الفقر 6547. 6-  تهيدستى و فقر با قرض (وام) مرگ سرخ يا بدبختى بزرگتر است.

7-  فقر و تهيدستى زيرك را از حجت و دليل خود گنگ مى‏گرداند (يعنى چنان تشويش خاطر آورد كه قادر نيست در چيزى فكر كند).

8-  تهيدستى در وطن غريبى است (يعنى فقير حكم غريب را دارد).

9-  پريشانى و نيازمندى شديد نيكوتر از بى‏نيازى رسوا كننده است.

10-  پريشانى و توانگرى بعد از عرض بر خداى سبحان است. (يعنى در آخرت معلوم خواهد شد نه آنكه كسى دارا باشد يا ندار).

11-  دوستى فقر و درويشى (كسب پرهيزكارى نموده و يا سبب) كسب ورع شود.

12-  چه بسا فقر و درويشى كه به توانگرى هميشگى (يعنى بى‏نيازى در آخرت و يا در همين دنيا به وسيله صبر و استقامت و ملازم تقوا بودن كه خود جلب روزى كند) بر گردد.

13-  ضرر بيچارگى و تهيدستى از فرحناكى و كفران نعمت توانگرى است.

14-  تهيدستى نفس بدترين تهيدستى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1153

15-  كلّ فقر يسدّ إلّا فقر الحمق 6879.

16-  من أظهر فقره أذلّ قدره 8555.

17-  مقاساة الإقلال، و لا ملاقاة الإذلال 9802.

18-  لا فقر مع حسن تدبير 10920.

19-  أبلغ الشّكوى ما نطق به ظاهر البلوى 3300.

20-  قليل يفتقر إليه خير من كثير يستغنى عنه 6744.

21-  ليس في الغربة عار، إنّما العار في الوطن الافتقار 7517.

22-  من تفاقر افتقر 7659. 15-  هر درويشى و بيچارگى بسته مى‏شود (رخنه و شكاف آن قابل جبران است) مگر بيچارگى و درويشى حماقت و كم عقلى.

16-  هر كه فقر و بى‏چيزى خود را ظاهر سازد قدر خويش را خوار نموده است.

17-  رنج كشيدن فقر و درويشى، و نه پر خوردن خوارى (يعنى به آن راضيم اما به اين نه).

18-  نيست فقرى با حسن تدبير (چنانكه غنائى نيست با سوء تدبير).

19-  رساترين شكايت آنست كه ظاهر آزمايش و گرفتارى به آن گويا باشد (مرحوم خوانسارى احتمال داده مراد شكايت از فقر باشد فرموده: در درويشى نيازى به زبان نيست، بلكه زبان حال گويا بوده، و بر فقر و بيچارگى ابلغ است).

20-  اندكى كه بسوى آن حاجت باشد بهتر از بسيارى است كه از آن بى‏نيازى باشد.

21-  در غربت عار نيست (كه آدمى در غير وطن زندگى كند) همانا عار پريشانى و احتياج در وطن است.

22-  هر كه به دروغ اظهار درويشى كند درويش گردد (چون خداى مهربان را

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1154

23-  إظهار التّباوس يجلب الفقر 1141.

24-  الفقر مع الدّين الشّقاء الأكبر 1309.

الفقير و أقسامه

1-  الفقير الرّاضي ناج من حبائل إبليس، و الغنيّ واقع في حبائله 1920.

2-  أمقت العباد إلى اللّه الفقير المزهوّ، و الشّيخ الزّان، و العالم الفاجر 3160.

3-  أكثر النّاس حمقا الفقير المتكبّر 3163.

4-  أغنى النّاس في الآخرة أفقرهم في الدّنيا 3221.

5-  الفقير في الوطن غربة (ممتهن) 1422. با عملش نوع ديگر معرفى مى‏كند).

23-  اظهار فقر و پريشانى فقر را مى‏كشاند.

24-  فقر با قرض بزرگترين بدبختى است.

تهيدست 1-  فقير خوشنود از دامهاى شيطان رستگار، و غنى در دام‏هاى آن گرفتار است.

2-  دشمن‏ترين مردم در نزد خدا فقير متكبر، و پير زنا كننده، و دانشمند بدكار است.

3-  بيشترين مردم از روى كم عقلى و حماقت درويش متكبر است.

4-  بى‏نيازترين مردم در آخرت نيازمندترين آنهاست در دنيا.

5-  فقير در وطن غريب و يا خوار است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1155

6-  المقلّ غريب في بلدته 1440.

7-  جالس الفقراء تزدد شكرا 4722.

8-  ربّ فقير أغنى من كلّ غنيّ 5326.

9-  غنى الفقير قناعته 6386.

10-  كم من فقير يفتقر إليه 6926.

11-  كم من فقير غنيّ و غنيّ مفتقر 6961.

12-  من ألحّ عليه الفقر فليكثر من قول: لا حول و لا قوّة إلّا باللّه العليّ العظيم 9055.

13-  من الواجب على الفقير أن لا يبذل من غير اضطرار سؤاله 9363. 6-  فقير و ندار در شهر خود غريب است.

7-  با فقراء مجالست نما تا زياد نمائى شكر را (چون وقتى او را از نعمت‏ها محروم ديدى قدر نعمت را مى‏دانى و بالطبع شكر خدا خواهى كرد كه خداوند تو را فقير نكرده).

8-  چه بسا فقيرى كه از هر توانگرى بى‏نيازتر است (از جهت خوشنوديش به حظّ و نصيب، و يا از راه بهره آخرتى).

9-  توانگرى فقير قناعت اوست.

10-  بسا فقيرى كه (در اثر يارى ديگران) به او نيازى باشد.

11-  بسا فقيرى كه غنى است و توانگرى كه محتاج است (از جهت عدم اقتصاد و يا از نظر حرص و ولع).

12-  هر كه بر او فقر و ناچيزى غلبه كند پس بايد «لا حول و لا قوة إلّا باللّه العليّ العظيم» بسيار گويد.

13-  از جمله (چيزهاى) واجب بر فقير آنست كه مسئلت خود را بدون اضطرار و ناچارى بذل ننمايد (وقتى ناچار شد طلب كند).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1156

14-  ملوك الدّنيا و الآخرة الفقراء الرّاضون 9816.

15-  أفقر النّاس من قتّر على نفسه مع الغنى و السّعة، و خلّفه لغيره 3442.

16-  ربّ فقير أعزّ من أسد 5285.

الفقه و الفقهاء

1-  الفقيه كلّ الفقيه من لم يقنّط النّاس من رحمة اللّه و لم يؤيسهم من روح اللّه 1839.

2-  آفة الفقهاء عدم الصّيانة 3963.

3-  إذا تفقّه الرّفيع تواضع 4048.

4-  إذا تفقّه الوضيع ترفّع 4049. 14-  پادشاهان دنيا و آخرت فقراء خوشنودند.

15-  فقيرترين مردم كسى است كه بر نفس خود با وجود توانگرى و فراخى تنگ گرفته، و از براى غير خود جا بگذارد.

16-  چه بسا فقيرى كه عزيزتر از شير باشد (عزيزى او به اعتبار هيبت اوست در دلها).

فقهاء 1-  دانا تمام دانا كسى است كه مردم را از رحمت خدا نوميد نكرده، و از راحت خدا نااميد نسازد.

2-  آفت فقهاء (چه داناى به احكام شرع از روى اجتهاد و چه مطلق دانا) نگاه نداشتن خود است از لغزشها.

3-  هر گاه بلند مرتبه فقيه گردد فروتنى كند.

4-  هر گاه پست مرتبه فقيه گردد سركشى نمايد (و يا به بركت علم و دانائى بلند

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1157

5-  إذا فقهت فتفقّه في دين اللّه 4076.

الفكر و المتفكّر

1-  أفكر تستبصر 2239.

2-  أصل العقل الفكر، و ثمرته السّلامة 3093.

3-  أصل السّلامة من الزّلل، الفكر قبل الفعل، و الرّويّة قبل الكلام 3098.

4-  إنّ النّاظر بالقلب، العامل بالبصر، يكون مبتدأ عمله أن ينظر عمله، عليه، أم له، فإن كان له، مضى فيه و إن كان عليه، وقف عنه 3569.

5-  الفكر يهدي، الصّدق ينجي 20.

6-  الفكر عبادة 34. مرتبه گردد).

5-  هر گاه فقيه و دانا مى‏گردى در دين خدا دانا شو.

انديشه و فكر 1-  انديشه كن تا بينا گردى.

2-  ريشه عقل فكر كردن، و ميوه آن سلامتى (از آفات دنيويه و اخرويّه) است.

3-  ريشه سلامتى از لغزشها فكر كردن قبل از كار، و تأمل نمودن پيش از سخن است.

4-  براستى كسى كه با ديده دل نظر كرده، با بينش بكار پردازد، اولين كارش اين است كه در عملش نگاه مى‏كند كه آيا بسود اوست يا زيانش مى‏باشد اگر بسود اوست آن را دنبال كرده، و اگر بزيان اوست در آن توقف نمايد و باز ايستد.

5-  انديشه هدايت بخش، و راستى وسيله نجات است.

6-  فكر و انديشه كردن عبادت است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1158

7-  الفكر رشد، الغفلة فقد 85.

8-  الفكر ينير اللّبّ 369.

9-  الحيلة فائدة الفكر 402.

10-  الفكر يهدي إلى الرّشاد 648.

11-  الفكر نزهة المتّقين 664.

12-  الفكر يفيد الحكمة 878.

13-  الفكرة مرآة صافية 926.

14-  الفكر جلاء العقول 935.

15-  التّفكّر في آلاء اللّه نعم العبادة 1147.

16-  الفكر في غير الحكمة هوس 1278. 7-  انديشه سبب راه يافتن به حق، و غفلت نيافتن آنست.

8-  انديشه و تأمل عقل را نورانى سازد.

9-  چاره كار فائده فكر است.

10-  فكر بسوى (امر درست و صواب يا) راه راست و درست رهبرى مى‏كند.

11-  انديشه و تفكر تفرجگاه و دور نماى پرهيزكاران است.

12-  فكر مفيد حكمت است 13-  فكر آئينه‏ايست صاف (پس بايد در نظر گرفت كه از آن چگونه بايد استفاده كرد).

14-  فكر جلاء خردهاست.

15-  انديشه در نعمت‏هاى خدا خوب عبادتى است (زيرا وسيله معرفت و دوستى خدا خواهد گرديد).

16-  فكر در غير حكمت (نوعى از جنون يا) خواهش پوچى است (حكمت در روايات به طاعت خدا و معرفت امام، و در روايت ديگر به معرفت امام و دورى از

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1159

17-  الفكر في الخير يدعو إلى العمل به 1395.

18-  الفكر في العواقب ينجي من المعاطب 1460.

19-  إذا قدّمت الفكر في جميع أفعالك حسنت عواقبك في كلّ أمر 4105.

20-  بالفكر تصلح الرّويّة 4216.

21-  بتكرّر الفكر ينجاب الشّكّ 4271.

22-  بالفكر تنجلي غياهب الأمور 4322.

23-  بتكرار الفكر تسلم العواقب 4348.

24-  بالنّظر في العواقب تؤمن المعاطب 4350.

25-  تمييز الباقي من الفاني من أشرف النّظر 4494. معاصى كبيره، و در حديثى به معرفت فقه در دين، و به طور خلاصه بعلم صحيح و درست تعريف شده است).

17-  در كار خير انديشه كردن (آدمى را) بسوى عمل به آن مى‏خواند (يعنى سبب شود كه انسان كار خير را انجام دهد).

18-  انديشه و فكر در عواقب كارها (آدمى را) از هلاكت‏ها مى‏رهاند.

19-  هر گاه فكر و انديشه را در تمام كارهايت مقدم دارى پايان تو در هر كارى نيكو خواهد گرديد.

20-  بوسيله فكر و انديشه رأى و روش بصلاح گرايش پيدا كند.

21-  به تكرار فكر و انديشه شك بريده مى‏شود.

22-  بسبب فكر تاريكى‏هاى امور منجلى و گشوده مى‏شود.

23-  بسبب مكرّر انديشه كردن عاقبت كارها سلامت خواهد ماند.

24-  در عاقبت‏ها فكر و نظر كردن ايمنى از هلاكت‏ها حاصل مى‏شود.

25-  تميز دادن باقى را (كه آخرت باشد) از فانى (كه دنياست) از بلندترين‏

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1160

26-  تفكّر قبل أن تعزم، و شاور قبل أن تقدم، و تدبّر قبل أن تهجم 4545.

27-  تفكّرك يفيدك الاستبصار، و يكسبك الاعتبار 4574.

28-  ثمرة الفكر السّلامة 4595.

29-  دوام الفكر و الحذر يؤمن الزّلل و ينجي من الغير 5149.

30-  رحم اللّه امرأ تفكّر فاعتبر، و اعتبر فأبصر 5206.

31-  رأس الاستبصار الفكرة 5232. نظر و فكر بحساب آيد.

26-  قبل از آنكه عزم نمائى انديشه نما، و پيش از آنكه اقدام كنى مشورت كن، و قبل از آنكه داخل شوى تدبّر نما (امكان دارد نظر مبارك حضرت اين باشد كه نخست انسان بايد در هر كارى اول فكر آن كند، و سپس مشورت، آن گاه دوباره انديشه و تأمل در طريق رسيدن به آن، بلكه در نتيجه مشورت كه آيا خوب رأى دادند يا نه).

27-  فكر و انديشه نمودنت تو را بينائى بخشيده، و عبرت گرفتن را نصيب تو خواهد نمود.

28-  ثمره و ميوه فكر (و در هر كارى انديشه نمودن) سلامتى است (از هر مفسده‏اى).

29-  فكر و حذر و احتياط دائمى آدمى را از لغزش ايمن گردانده، و از تغييرهاى نعمت رستگارى مى‏دهد.

30-  خداوند مردى را رحمت كند كه انديشه نمايد سپس پند گيرد، (يعنى بعد از فكر در خوبى و بدى، و اطاعت و سركشى، و همچنين بعد از انديشه در حالات گذشتگان عبرت گيرد) و بعد از عبرت بينا گردد (و بداند كه هر عقيده و عملى در قيامت نتيجه بخش خواهد شد بلكه در دنيا نيز چنين است).

31-  سر منشأ هر بينائى فكرت و تأمل است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1161

32-  روّ قبل العمل تنج من الزّلل 5401.

33-  روّ قبل الفعل لا تعاب بما تفعل 5442.

34-  رويّة المتأنّي أفضل من بديهة العجل 5443.

35-  طول الفكر يحمد العواقب، و يستدرك فساد الأمور 6002.

36-  طول التّفكير يصلح عواقب التّدبير 6028.

37-  طول التّفكير يعدل رأي المشير 6029.

38-  عليك بالفكر فإنّه رشد من الضّلال و مصلح الأعمال 6132.

39-  فكر العاقل هداية 6530.

40-  فكر الجاهل غواية 6531. 32-  پيش از عمل انديشه كن از لغزش رستگار شوى.

33-  قبل از انجام كار انديشه و تأمل نما، تا به آنچه انجام مى‏دهى عيب كرده و سرزنش نشوى.

34-  انديشه كردن درنگ كنند افزونتر از ناگاه كردن شتابگر است (زيرا تأمّل و تأنى عمل را نيكو نمايد).

35-  فكر بسيار عاقبت‏ها را ستوده كرده و فساد كارها را تلافى و تدارك مى‏نمايد.

36-  طولانى فكر نمودن عاقبت‏هاى تدبير را بصلاح مى‏آورد.

37-  فكر طولانى عدل رأى كسى است كه با او مشورت مى‏شود.

38-  بر تو باد به انديشه كردن زيرا كه آن راه يافتن از گمراهى، و بصلاح آورنده اعمال است.

39-  فكر خردمند هدايت است.

40-  فكر جاهل (نادان يا كم عقل) گمراهى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1162

41-  فكر ساعة قصيرة خير من عبادة طويلة 6537.

42-  فكرك يهديك إلى الرّشاد، و يحدوك على إصلاح المعاد 6544.

43-  فكر المرء مرآة تريه حسن عمله من قبحه 6546.

44-  فضل فكر و تفهّم أنجع من فضل تكرار و دراسة 6564.

45-  فكرك في الطّاعة يدعوك إلى العمل بها 6566.

46-  فكرك في المعصية يحدوك على الوقوع فيها 6567.

47-  فتفكّروا أيّها النّاس و تبصّروا، و اعتبروا و اتّعظوا، و تزوّدوا للآخرة تسعدوا 6589.

48-  قدّر ثمّ اقطع، و فكّر ثمّ انطق، و تبيّن ثمّ اعمل 6773. 41-  فكر ساعتى كوتاه (و يك لحظه) بهتر از عبادت طولانى است.

42-  فكر تو تو را بسوى راه راست و درست رهبرى كرده، و تو را بر اصلاح روز بازگشت (آخرت) ميراند.

43-  فكر (آدمى يا) مرد آئينه ايست كه نيكوئى عملش را از زشتى آن ارائه مى‏دهد.

44-  زيادتى فكر و فهميدن سودمند از زيادتى تكرار و درس خواندن است.

45-  فكر و انديشه‏ات در فرمانبردارى از خدا تو را بعمل به آن مى‏خواند.

46-  فكر تو در نافرمانى و گناه تو را بر افتادن در آن مى‏كشاند (يعنى بايد آدمى پيوسته فكر و انديشه‏اش را در اطاعت خدا بكار اندازد نه در معصيت).

47-  (حضرت بعد از جملاتى مى‏فرمايد): پس آى مردم انديشه نمائيد و درست بنگريد و عبرت گرفته و پند گيريد و از براى آخرت توشه برگيريد تا نيكبخت شويد.

48-  اندازه بگير سپس ببر (همچون خياط قابل) و فكر نما آن گاه سخن گو، و آشكار كن (و معرفت احكام شرعيه حاصل نما) بعد از آن عمل كن.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1163

49-  كيف تصفو فكرة من يستديم الشّبع 6975.

50-  كفى بالفكر رشدا 7021.

51-  ليس كلّ من رمى يصيب 7471.

52-  من تأمّل اعتبر 7658.

53-  من طال فكره حسن نظره 7757.

54-  من كثرت فكرته حسنت عاقبته 8037.

55-  من طالت فكرته حسنت بصيرته 8319.

56-  من أعمل فكره أصاب جوابه 8339.

57-  من فكّر قبل العمل كثر صوابه 8340.

58-  من ضعفت فكرته قويت غرّته 8361. 49-  چگونه فكر كسى كه هميشه سير است صاف خواهد بود 50-  براى فكر و انديشه كفايت مى‏كند به راه راست رفتن.

51-  چنين نيست كسى كه تيرى اندازد به هدف خورد (يعنى گاهى نظر و فكر در خصوص روزگار و يا غير آن خطا مى‏رود پوشيده نماند كه اين يك فراز از فرازهاى وصيت آن بزرگوار است به امام مجتبى-  عليه السلام-  نهج البلاغه 31).

52-  كسى كه (در باره مبدأ و معاد و قضايا و حوادث) تأمل كند عبرت گيرد.

53-  هر كه فكرش طولانى شود بينش او نيكو گردد.

54-  هر كه تفكر و تدبر او بسيار باشد عاقبت او نيكو گردد.

55-  هر كه انديشه و تأمل او طولانى باشد بينائى او نيكو شود.

56-  هر كه فكرش را بكار برد جوابش درست خواهد بود.

57-  هر كه پيش از كار كردن فكر نمايد (كارهاى درست او بسيار باشد).

58-  هر كه تفكر و انديشه‏اش ضعيف باشد فريب خوردنش قوى است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1164

59-  من تفكّر في ذات اللّه تزندق 8503.

60-  من فكّر في العواقب أمن المعاطب 8540.

61-  من كثر فكره في المعاصي دعته إليها 8561.

62-  من كثر فكره في اللّذّات غلبت عليه 8564.

63-  من فكّر أبصر العواقب 8577.

64-  من أسهر عين فكرته بلغ كنه همّته 8784.

65-  من تفكّر في عظمة اللّه أبلس 9207.

66-  من كانت له فكرة فله في كلّ شي‏ء عبرة 9236.

67-  ما ذلّ من أحسن الفكر 9458. 59-  هر كه در ذات خدا انديشه نمايد زنديق گردد (يعنى منكر وجود خدا شود زيرا ظرفيت مغز و فكر بشر كوچكتر از آنست كه به كنه ذات خدا رسد).

60-  هر كه در عاقبت‏ها انديشه نمايد از هلاكت‏ها ايمن گردد.

61-  هر كه فكرش در گناهان بسيار باشد گناهان او را بسوى خود خوانند.

62-  هر كه فكر او در لذّتها بسيار باشد لذت‏ها بر او غالب شوند.

63-  هر كه انديشه نمايد نسبت به عاقبت‏ها بينا گردد.

64-  هر كه چشم فكر و تأمل خود را بيدار دارد (يا در شبها و يا بيدارى معنوى) بنهايت همت خود رسيده است.

65-  هر كه در باره عظمت و بزرگى خدا انديشه نمايد ساكت شود (و يا متحير گردد).

66-  هر كه داراى انديشه و فكرتى باشد پس براى او در هر چيزى عبرتى خواهد بود.

67-  خوار نگردد كسى كه نيكو فكر كند (چون تمام بدبختى‏ها بر اثر فكر نكردن در امور است).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1165

68-  لا عبادة كالتّفكير 10447.

69-  لا رشد كالفكر 10461.

70-  لا فكر لمن لا اعتبار له 10775.

71-  الفكر في العواقب يؤمن مكروه النّوائب 1573.

72-  الفكر أحد الهدايتين 1616.

73-  التّفكّر في ملكوت السّماوات و الأرض عبادة المخلصين 1792.

74-  الفكر في الأمر قبل ملابسته يؤمن الزّلل 1872.

75-  الفكر يوجب الاعتبار، و يؤمن العثار، و يثمر الاستظهار 2124.

76-  افكر تفق 2225.

77-  الفكر يهدي إلى الرّشد 707. 68-  هيچ عبادتى مانند فكر كردن (در حقائق و معارف الهيه) نيست.

69-  هيچ به راه درست رسيدنى مانند فكر نيست.

70-  فكرى نيست براى كسى كه براى او عبرتى نيست.

71-  در عاقبت هر كارى انديشه نمودن (آدمى را) از ناخوشى حادثه‏ها ايمن مى‏سازد.

72-  انديشه يكى از دو هدايت است (يكى راهنمائى هدايت گران و ديگر خود فكر و تفكر).

73-  انديشه نمودن در ملكوت آسمانها و زمين عبادت مخلصان است.

74-  انديشه نمودن در كار قبل از بجا آوردن آن، از لغزش ايمن مى‏سازد.

75-  انديشه موجب گرفتن پند گشته، و از لغزش ايمن ساخته و پشت گرمى را ثمر بخش است.

76-  انديشه نما تا (هوشمند شوى يا تا) فائق آئى.

77-  فكر و انديشه (آدمى) را به راه راست هدايت مى‏كند.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1166

الفلاح

1-  لا يفلح من يسرّه ما يضرّه 10687.

2-  المفلح من نهض بجناح، أو استسلم فاستراح 1972.

تفويض الأمر إلى اللّه

1-  من فوّض أمره إلى اللّه سدّده 8070.

الفهم

1-  الفهم بالفطنة 39.

2-  الفهم آية العلم 452. رستگارى 1-  رستگار نخواهد گرديد كسى كه خوشحال كند او را چيزى كه او را زيان رساند.

2-  پيروزمند كسى است كه با بال و پرى پرواز كند (يعنى اعوان و انصارى داشته باشد) يا مطيع و منقاد گردد، پس آسايش يابد.

واگذار كردن به خدا 1-  هر كه كارش را به خدا واگذار نمايد خداوند او را به راه راست وا دارد.

فهميدن 1-  فهميدن به زيركى است (يعنى تا زيركى و هوش نباشد انسان چيزى را نفهمد).

2-  دريافت نشانه علم است (نه فقط خواندن).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1167

3-  من تفهّم فهم 7654.

4-  من تفهّم ازداد 7733.

5-  من فهم علم غور العلم 7934.

6-  من عدم الفهم عن اللّه سبحانه لم ينتفع بموعظة واعظ 8945.

7-  ما افتقر من ملك فهما 9507. 3-  هر كه جوياى فهم باشد دريابد.

4-  هر كه بفهمد طلب زيادتى نمايد.

5-  هر كه فهميده باشد فرو رفتن در علم را مى‏داند (كه چقدر مشكل است و كسى را توانائى رسيدن به ته آن نيست و يا مى‏توان به ته آن رسيد).

6-  هر كه از جانب خداى سبحان فهمى را نيابد (يعنى خداوند او را بر اثر معاصى بخود واگذارد) به پند پند دهنده‏اى سودى نخواهد يافت.

7-  درويش و بيچاره نشده كسى كه مالك فهمى باشد (زيرا فهم آدمى را به توانگرى و فضائل رساند).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1168

باب القاف

القبور

1-  جاور (جاوز) القبور تعتبر 4800.

2-  نعم الصّهر القبر 9916.

استقبال الامور

1-  من استقبل الأمور أبصر 7802. گورها 1-  به گورستان گذر كن، (و يا مجاورت و همسايگى آن را برگزين) تا عبرت گيرى.

2-  خوب دامادى است قبر (براى آنكه افراد صالح و شايسته از تمام ناراحتى‏ها راحت گشته، و به تمام لذّتها خواهند رسيد، چنانكه عروس در ورود خود به داماد ناراحتى‏ها بلكه همه چيز و همه كس را فراموش خواهد نمود، و در روايت هم دارد وقتى ميت را بقبر مى‏گذارند اگر فرد صالحى باشد به او گويند: «نم نومة العروس» بخواب نوع خوابيدن عروس).

استقبال كارها 1-  هر كه به استقبال كارها رود (و با كوشش و تأمل قدم بردارد) بينا گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1169

الإقبال و الإقبال على اللّه

1-  إنّكم إن أقبلتم على اللّه أقبلتم، و إن أدبرتم عنه أدبرتم 3852.

2-  بالإقبال تطرد النّحوس 4262.

3-  حسن الاختيار، و اصطناع الأحرار، و فضل الاستظهار، من دلائل الإقبال 4837.

4-  لكلّ إقبال إدبار 7288.

5-  من علامات الإقبال اصطناع الرّجال 9286.

6-  من علامات الإقبال: سداد الأقوال، و الرّفق في الأفعال 9431. رو آوردن به خدا 1-  براستى اگر شما بسوى خدا رو آوريد (بر نيكبختى و سعادت خود) رو آورده‏ايد، و اگر از او رو گردانيد (از همان رستگارى) پشت كرده‏ايد.

2-  با رو آوردن (بخدا و احكام الهى) نحوست‏ها برطرف خواهد گرديد.

3-  نيكوئى برگزيدن (امام و يا مصاحب و دوست و يا شغل و پيشه) و احسان به آزادگان، و پشتيبان بسيار براى خود گرفتن، از دليل‏هاى اقبال و رو آوردن سعادت است.

4-  براى هر رو آوردنى پشت گردانيدنى است (يعنى نبايد به اقبال‏هاى دنيا مطمئن بود).

5-  از نشانه‏هاى اقبال (رو آوردن دولت) احسان نمودن بمردان است.

6-  از علامت‏هاى اقبال محكمى گفتارها (و درستى آن) و نرمى در كردارها (با مردم) است.

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1170

القتل في سبيل اللّه

1-  إنّ أكرم الموت القتل، و الّذي نفسي بيده لألف ضربة بالسّيف أهون (عليّ) من ميتة على الفراش 3629.

الاقتحام

1-  من اقتحم اللّجج غرق 7970.

القدرة و الاقتدار

1-  التّسلّط على الضّعيف و المملوك من لزوم (لؤم) القدرة 2185.

2-  القدرة تظهر محمود الخصال و مذمومها 1153. كشته شدن در راه خدا 1-  براستى كه گرامى‏ترين مرگ كشته شدن است (در راه خدا مثل جهاد يا به ظلم و ناحق) و سوگند به كسى كه جان من بدست اوست هر آينه هزار ضربت به شمشير آسان‏تر است بر من از مردن بر بستر.

فرو رفتن 1-  هر كه در گردابها يا آبهاى بزرگ خود را بيندازد غرق مى‏شود (يعنى آدمى بايد در حوادث انديشه كند، بى‏پروا به آب نزند عاقبت كار را ملاحظه نمايد).

قدرت 1-  بر ناتوان و بنده دست يافتن از لوازمات قدرت و توانائى است (و يا از توانائيهاى پست مرتبه است).

2-  قدرت و توانائى خويهاى پسنديده و نكوهيده آن را آشكار مى‏سازد (مثلا تا

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1171

3-  آفة القدرة منع الإحسان 3955.

4-  آفة الاقتدار البغي و العتوّ 3972.

5-  القدرة تنسى الحفيظة 953.

6-  إذا كثرت القدرة قلّت الشّهوة 4018.

7-  إذا قلّت المقدرة كثر التّعلّل بالمعاذير 4038.

8-  زكاة القدرة الإنصاف 5448. وقتى ثروت نباشد جود و بخشش و يا بخل روشن نخواهد گرديد، و يا تاكسى دسترسى به گناه و معصيت نداشته باشد ارتكاب آن و يا ترك آن معلوم نخواهد شد).

3-  آفت توانائى جلوگيرى و باز داشتن احسان است (چون مردم بنده احسان خواهند بود).

4-  آفت توانا شدن و قدرت طلبى ستم و از حد گذشتن است (زيرا او را بزودى خوار و بى‏ارزش مى‏نمايد).

5-  توانائى (يا توانگرى) خشم و غضب (و يا منع و زجر خود از منكرات) را بدست فراموشى مى‏سپارد (يعنى انتقام نكشد در وقت توانائى يا از او گناه صادر نگردد در زمان قدرت بر معصيت).

6-  هرگاه توانائى زياد گردد شهوت و خواهش كم خواهد شد، (ممكن است از اين جهت باشد، وقتى انسان ناتوان است بيشتر خواهش چيزى را مى‏كند، مثل زمانى كه كمبود هست، اما وقتى كه قدرت دارد و مشتهيات فراوان باشد بى‏اعتنا خواهد بود، و كم مى‏شود كه خواهش چيزى را نمايد).

7-  هرگاه توانائى يا توانگرى كم گرديد بهانه جوئى به عذر و پوزشها بسيار خواهد شد (ممكن است مراد اين باشد كه بايد كوشيد پيوسته قدرتمند بود تا نيازى به پوزش پيدا نكند، و يا آنكه اگر ناتوانى طرف ثابت شد عذر او را بپذيرد).

8-  زكات قدرت بكار بردن انصاف خواهد بود.

                          ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1172

9-  من أحسن أفعال القادر أن يغضب فيحلم 9322.

القدر

1-  من جهل قدره عدا طوره 7964.

2-  من وقف عند قدره أكرمه النّاس 8617.

3-  من تعدّى حدّه أهانه النّاس 8618.

4-  من جهل موضع قدمه عثر بدواعي ندمه 8687.

5-  من اقتصر على قدره كان أبقى له 8825.

6-  من جهل قدره جهل كلّ قدر 8873. 9-  از نيكوترين كارهاى قادر و توانا (بر انتقام) آنست كه خشمناك گردد سپس بردبارى نمايد.

قدر و مرتبه 1-  هر كه قدر خود را نداند از حدّ و اندازه خود تجاوز كند.

2-  هر كه در نزد قدر خود بايستد (و از گليم خود پا درازتر نكند) مردم او را اكرام خواهند كرد.

3-  هر كه از حدّ خود تجاوز نمايد مردم او را خوار گردانند.

4-  هر كه جاهل به جاى پاى خود باشد (و قدر و مرتبه خود را نداند و از گليم خود پا درازتر كند) به دواعى پشيمانى خود بلغزد.

5-  هر كه بر قدر خود اكتفا كند (و در حركات خود افراط و تفريط نداشته باشد) قدر و منزلت براى او پاينده‏تر خواهد بود.

6-  هر كه قدر خود را نداند هر قدرى را نداند (و ديگران را هم مانند خود به حساب آرد و راستى نادان مطلق است).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1173

7-  من عرف قدره لم يضع بين النّاس 8121.

8-  ما هلك من عرف قدره 9515.

9-  ما عقل من عدا طوره 9516.

10-  نعمّا للعبد أن يعرف قدره، و لا يتجاوز حدّه 9987.

11-  هلك من لم يعرف قدره 10020.

12-  لا تفعل ما يضع قدرك 10231.

13-  لا جهل أعظم من تعدّي القدر 10654.

14-  لا عقل لمن يتجاوز حدّه و قدره 10677.

15-  رحم اللّه امرء عرف قدره، و لم يتعدّ طوره 5204. 7-  هر كه قدر خود را بشناسد ميان مردم ضايع نشود.

8-  هلاك نشده است كسى كه قدر خود را بشناسد.

9-  عاقل نيست هر كه از حد خود تجاوز كند.

10-  چه نيكو چيزيست براى بنده‏اى كه قدر خود را شناخته و از حدّ خود تجاوز ننمايد.

11-  هلاك گرديده كسى كه قدر خويش را نداند (و پايش را از گليم خود درازتر كند).

12-  مكن آنچه را كه قدر تو را پست گرداند.

13-  نادانى عظيم‏تر از تجاوز از اندازه نيست (كه آدمى بيشتر از گليم خود پا دراز كند).

14-  نيست عقلى براى كسى كه از حدّ و مرز خود تجاوز كند.

15-  خداوند رحمت كند مردى را كه قدر خويش را شناخته، و از حدّ خود زياده روى نكند (يعنى در حقيقت در سلوك با مردم به اندازه گليم خود پا دراز كند، و تعدّى ننمايد).

ــــــــــــــــــــــــــــ  ص  1174

16-  لا تسر عنّ إلى أرفع موضع في المجلس، فإنّ الموضع الّذي ترفع إليه خير من الموضع الّذي تحطّ عنه 10283.