6- اخلاص غايت
(عبادات) و يا پايان كمال است.
7- اخلاص
پيروزيست.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 405
8- الإخلاص خير
العمل 305.
9- الإخلاص ثمرة
العبادة 390.
10- الإخلاص
شيمة أفاضل النّاس 597.
11- الإخلاص
أعلى فوز 621.
12- الإخلاص
عبادة المقرّبين 667.
13- الإخلاص
غاية الدّين 727.
14- الإخلاص
أشرف نهاية 851.
15- الإخلاص
ثمرة اليقين 853.
16- الإخلاص
ملاك العبادة 859.
17- الإخلاص أعلى
الإيمان 860.
18- إخلاص
العمل من قوّة اليقين، و صلاح النّيّة 1301. 8- اخلاص بهترين عمل است.
9- اخلاص ثمره
عبادت است.
10- خالص بودن
در طاعات شيوه افراد برتر مردم است.
11- اخلاص
بالاترين پيروزيست.
12- اخلاص (خود
را خالص نمودن) عبادت مقربان درگاه الهى است.
13- اخلاص غايت
و منظور دين است.
14- اخلاص
شريفترين نهايت است.
15- اخلاص ميوه
يقين است.
16- اخلاص ملاك
عبادت است.
17- اخلاص
بلندترين مرتبه ايمان است. (يعنى كسى كه قربة إلى اللّه عبادات را انجام داد
بالاترين درجه ايمان را طى كرده است).
18- خالص
گردانيدن عمل از قوت يقين و درستى نيت و قصد است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 406
19- إن تخلص
تفز 3757.
20- بالإخلاص
ترفع الأعمال 4242.
21- بالإخلاص
يتفاضل العمّال 4259.
22- صدق إخلاص
المرء يعظم زلفته و يجزل مثوبته 5870.
23- طوبى لمن
بادر أجله و أخلص عمله 5949.
24- طوبى لمن
أخلص للّه علمه، و عمله، و حبّه، و بغضه، و أخذه، و تركه و كلامه، و صمته 5964.
25- طوبى لمن
قدّم خالصا، و عمل صالحا، و اكتسب مذخورا، و اجتنب محذورا 5950. 19- اگر (از صفات
زشت خود را پاك ساخته و عمل را) خالص گردانى پيروز شوى.
20- به وسيله
اخلاص عملها بالا برده مىشود. (يعنى قبول خواهد شد).
21- به وسيله
اخلاص عمل كنندگان يا كار گردانان (در تقرب به خدا و اجر و ثواب) بر يكديگر زيادتى
كنند.
22- راستى
اخلاص مرد نزديكى او را (به درگاه خدا) بزرگ گردانيده و پاداشش را عظيم مىدارد.
23- خوشا به
حال كسى كه بر اجلش پيشى گيرد، و عمل خويش را خالص گرداند.
24- خوشا به
حال كسى كه براى خدا علم، و عمل، و حب، و بغض، و گرفتن، و واگذاشتن، و سخن، و
خاموشى خود را خالص گرداند.
25- خوشا به
حال كسى كه عمل خالصى را پيش فرستاده و عمل صالحى كرده و ذخيره شدهاى را (براى
آخرت) كسب نموده و از حذر كرده شده (و نافرمانيهاى الهى) دورى كند.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 407
26- عليكم بصدق
الإخلاص، و حسن اليقين، فإنّهما أفضل عبادة المقرّبين 6159.
27- غاية
الإخلاص الخلاص 6348.
28- في إخلاص
الأعمال تنافس اولى النّهى و الألباب 6494.
29- كيف يستطيع
الإخلاص من يغلبه الهوى 6978.
30- من أخلص
للّه استظهر لمعاشه و معاده 8255.
31- من لم يصحب
الإخلاص عمله لم يقبل 9003.
32- مع الإخلاص
ترفع الأعمال 9737.
33- لا يحرز
الأجر إلّا من أخلص عمله 10749.
34- لا شيء
أفضل من إخلاص عمل في صدق نيّته 10908. 26- بر شما باد به راستى اخلاص و نيكوئى
يقين زيرا كه آن دو افزونترين عبادت نزديكان درگاه الهى است.
27- پايان و
عاقبت اخلاص خلاصى (از عذاب و گرفتارى) است.
28- در اخلاص
(و خالص گردانيدن) اعمال معارضه و مسابقه صاحبان عقلها و خردهاست.
29- چگونه
توانايى بر اخلاص دارد كسى كه خواهش بر او غلبه نموده است 30- هر كه براى خدا
(اعمال خود را) خالص گرداند براى معاش و معادش (دنيا و آخرت) قوى پشت گردد.
31- هر كه عملش
همراه با اخلاص نباشد قبول نخواهد شد.
32- با اخلاص
عملها (به سوى خدا) بالا برده مىشود.
33- اجر و
پاداش را فراهم نمىكند مگر كسى كه عمل خود را خالص گرداند.
34- نيست چيزى
افزونتر از خالص گردانيدن عمل در راستاى نيّت خود (كه
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 408
35- المخلص
حريّ بالإجابة 793.
36- من أخلص
بلغ الآمال 7675.
الخلافة
1- واعجبا أن
تكون الخلافة بالصّحابة و لا تكون بالصّحابة و القرابة 10123. در عمل دروغ انجام
ندهد).
35- شخص با
اخلاص به اجابت دعا سزاوارتر است.
36- كسى كه
(اعمال و نيات خود را) خالص گرداند به اميدها برسد.
خلافت 1- (اين عبارت در حكمت 181 نهج البلاغه هم ذكر شده كه
در شكايت از خلفاء و اهل عصر خود فرموده است) اى شگفتا كه خلافت به صحابت بوده و
به صحابت و به قرابت نباشد (يعنى اگر فرض كنيم خلافت به سبب همراه بودن با رسول
خدا صلّى اللّه عليه و اله و سلّم باشد، من هم از صحابه آن حضرت مىباشم و هم خويش
آن بزرگوار، ولى بايد دانست كه خلافت ربطى به صحابت ندارد بلكه از جانب خدا بايد
تعيين گردد).
حضرت خطاب به ابى بكر فرموده: كه اگر تو به سبب شورى زمام
كارهاى مردم را به دست گرفتى، پس چگونه به اين رسيدى كه صاحبان رأى و مشورت (بنى
هاشم و بزرگان از صحابه) غايب بودند، و اگر با خويشاوندى بر دشمنشان غلبه نمودى،
پس غير تو (كه من باشم) به پيامبر سزاوارتر و نزديكتر است، (زيرا هم داماد او و
هم پسر عمو و هم از نظر كمالات برتر و بالاتر خواهم بود).
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 409
الخلفاء (عثمان و...)
1- للّه سبحانه
حكم بيّن في المستأثر و الجازع 7352.
الخلاف و الاختلاف
1- الخلاف يهدم
الآراء 1080. خليفهها 1- (اين تتمه كلامى است از آن حضرت در كلام 30 نهج البلاغه
در باره قتل عثمان كه فرموده: اگر من به كشتن او امر كرده بودم كشنده او بودم، و
اگر جلو گيرى نموده بودم ياورش بودم، ولى كسى كه او را يارى كرده (مروان و عدّهاى
از بنى اميه) نمىتواند بگويد: من از كسى كه او را خوار نمود بهترم، و كسى كه او
را خوار نمود و يارى نكرد نمىتواند بگويد او را يارى نمود كسى كه از من بهتر است،
اكنون من حقيقت امر او را بيان مىكنم: عثمان خلافت را براى خود اختيار كرد (بدون
مشورت) و در آن استبداد نشان داد، پس بد كرد كه چنين امرى را برگزيد، و شما بى
تابى مىكرديد، و شما هم در اين بىتابى بد كرديد (يعنى حال كه خلافت را او غصب
كرد شما وظيفه داشتيد با مشورت دور او را خلوت كنيد، نكرديد و به كشتن او دست زديد،
خودسرى نموديد آن گاه اين عبارت را بيان مىفرمايد:) براى خداى سبحان است حكم ثابت
و آشكار در حق برگزيننده (خلافت يعنى عثمان) و بىتابى كننده (قاتلين او يعنى
خداوند در قيامت خود مىداند چگونه حكم نمايد.
مرحوم خوانسارى- رحمه اللّه- احتمال داده مخاطبين حضرت
طرفداران عثمان بوده بنا بر اين حضرت به آنها چنين فرموده است: كه خيلى به خود رنج
ندهيد خداوند حاكم على الإطلاق خواهد بود اگر عثمان خطا كار است كه هيچ و گرنه
خداوند قاتلين را جزاء دهد و كيفر نمايد).
ناسازگارى 1- ناسازگارى و مخالفت انديشهها را خراب مىكند.
(يعنى دست اندر
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 410
2- الامور
المنتظمة يفسدها الخلاف 1174.
3- سبب الفرقة
الاختلاف 5530.
4- ليس مع
الخلاف ايتلاف 7509.
5- من الخلاف
تكون النّبوة 9252.
6- كثرة الخلاف
شقاق 7084.
7- الخلف مثار
الحروب 705.
8- المخاصمة
تبدي سفه الرّجل و لا تزيد في حقّه 1551.
الأخلاق
1- الخلق
السّجيح أحد النّعمتين 1658. كاران بايد با هم هم عقيده شده از مخالفت و تخطئه
يكديگر اجتناب ورزند).
2- كارهاى منظم
و پيوسته به يكديگر را مخالفت و ناسازگارى فاسد و مختل خواهد نمود.
3- سبب جدائى
مخالفت نمودن است.
4- با مخالفت
التيامى (جوش و وصلى) نيست.
5- از مخالفت
جفا و بىانصافى مىباشد (علامه خوانسارى- رحمه اللّه- فرموده از مخالفت نفس
بلندى مرتبه حاصل مىشود).
6- مخالفت
بسيار دشمنى است (بنا بر اين بايد از آن پرهيز كرد).
7- ناسازگارى و
مخالفت بر انگيختن جنگهاست.
8- دشمنى سبكى
و نادانى مرد را آشكار كرده، و در حق او (كه برايش ثابت و مقدر شده) زياد نمىكند.
خويها و صفات 1- خوى نرم يكى از دو نعمت است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 411
2- أحسن شيء
الخلق 2847.
3- أكرم الحسب
الخلق 2866.
4- أحسن الشّيم
شرف الهمم 2982.
5- أزين الشّيم
الحلم و العفاف 3006.
6- أطهر النّاس
أعراقا أحسنهم أخلاقا 3032.
7- أرضى النّاس
من كانت أخلاقه رضيّة 3072.
8- أحسن
السّناء الخلق السّجيح 3203.
9- أشرف أخلاق
الكريم تغافله عمّا يعلم 3256.
10- أفضل
الشّيم السّخاء و العفّة و السّكينة 3271.
11- أحسن
الأخلاق ما حملك على المكارم 3299. 2- بهترين چيز خوى نيكوست.
3- گرامىترين
حسب (چيزى كه باعث مزيّت انسان گردد) خلق نيكوست.
4- بهترين
خويها برترى همّتهاست.
5- آراستهترين
خصلتها بردبارى و پاكدامنى است.
6- پاكترين
مردم به حسب ريشهها و اصل و نژادها نيكوترين آنهاست از نظر اخلاق.
7- خوشنودترين
مردم كسى است كه اخلاق او پسنديده است.
8- نيكوترين
بلندى مرتبه خوى نرم است.
9- برترين
خلقهاى گرامى تغافل اوست از آنچه مىداند. (يعنى از تقصيرات و بد رفتاريهاى مردم
غمض عين نمايد، و چنان وانمود كند كه من چيزى را نديدم).
10- افزونترين
خصلتها سخاوت، پاكدامنى، طمأنينه و آرامش است.
11- بهترين
اخلاق آنست كه تو را بر افعال نيكو وادار كند.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 412
12- إنّ اللّه
سبحانه و تعالى يحبّ السّهل النّفس، السّمح الخليقة، القريب الأمر 3476.
13- إنّ من
مكارم الأخلاق: أن تصل من قطعك، و تعطي من حرمك، و تعفو عمّن ظلمك 3543.
14- المكارم
بالمكاره 43.
15- الخلق
المحمود من ثمار العقل 1280.
16- «و قال-
عليه السّلام- فيمن أثنى عليه»: إن نطقوا صدقوا، و إن صمتوا لم يسبقوا، إن نظروا
اعتبروا، و إن أعرضوا لم يلهوا، إن تكلّموا ذكروا، و إن سكتوا تفكّروا 3728. 12-
به راستى كه خداوند سبحانه و تعالى انسان هموار نفس (كسى كه با مردم خوش سلوكى كند
و با خشونت رفتار ننمايد)، بخشنده خوى، نزديك كار (كسى كه كارهاى او بزودى انجام
مىگيرد و ديگران را به زحمت نمىاندازد) را دوست مىدارد.
13- به راستى از
جمله خصلتهاى نيكو آنست: با كسى كه از تو بريده پيوند نمائى، و به كسى كه تو را
محروم ساخته عطا كنى، و از كسى كه به تو ستم نموده در گذرى.
14- صفات و
اخلاق پسنديده به اموريست كه مكروه طبع باشد كه تحمل آنها دشوار است.
15- خوى
پسنديده از ميوههاى خرد است.
16- و در حق
كسانى كه حضرت آنها را ثنا گفته فرموده: هرگاه گويا شوند راست گويند، و اگر خاموشى
را برگزينند پيشى گرفته نشوند. (يعنى ديگران در انتظار سخن آنها باشند، و يا در
گفتار بر ديگران طالب پيشى نيستند). و اگر نگاه كنند عبرت گرفته، و چون رو
بگردانند بازى نكنند و يا غافل نشوند، اگر سخن گويند بياد آورند
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 413
17- إن كنتم لا
محالة متنافسين فتنافسوا في الخصال الرّغيبة، و خلال المجد 3740.
18- من ساءت
سجيّته سرّت منيّته 8317.
19- إذا حسن
الخلق لطف النّطق 4050.
20- إذا كان في
الرّجل خلّة رائقة فانتظر منه أخواتها 4142.
21- إذا دعاك
القرآن إلى خلّة جميلة فخذ نفسك بأمثالها 4143.
22- بحسن
الأخلاق يطيب العيش 4263.
23- بحسن
الأخلاق تدرّ الأرزاق 4281. و يا ياد خدا كنند، و زمانى كه سكوت اختيار نمايند فكر
و انديشه كنند.
17- اگر ناچار
در كرم و خصلتهاى نيكو معارضه داريد پس در خصلت هاى نيكو و خويهاى بزرگى معارضه
نمائيد. (يعنى در چنين خصلتهايى بكوشيد).
18- هر كه خوى
او بد باشد مرگ او خوشحالى است.
19- هرگاه خلق
نيكو شد نطق و بيان نرم خواهد گرديد.
20- هرگاه در
مردى (يا در انسانى) خوى خوش آيندى بود پس از او خواهرها (و خصلتهاى خوب ديگر) آن
را منتظر باش (يا از اين جهت است كه انسان خوش خوى صفات نيك ديگر هم دارد و يا از
جهت اين است كه صفت خوب صفات ديگر را هم به خود جذب مىنمايد).
21- هرگاه قرآن
تو را به خوبى نيكو دعوت نمود پس نفس خود را به امثال آن بگير (و آن را بر كسب همه
آنها وادار كن).
22- با حسن
اخلاق زندگانى پاكيزه و شيرين مىشود.
23- با نيكويى
خويها روزيها روان شده و وسعت پيدا مىكند.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 414
24- تحرّي
الصّدق، و تجنّب الكذب، أجمل شيمة و أفضل أدب 4488.
25- تنافسوا في
الأخلاق الرّغيبة، و الأحلام العظيمة، و الأخطار الجليلة، يعظم لكم الجزاء 4556.
26- تعصّبوا
لخلال الحمد، من الحفظ للجار، و الوفاء بالذّمام، و الطّاعة للبرّ، و المعصية
للكبر، و تحلّوا بمكارم الخلال 4558.
27- تخيّر
لنفسك من كلّ خلق أحسنه، فإنّ الخير عادة 4564.
28- حسن الخلق
للنّفس، و حسن الخلق للبدن 4808.
29- حسن الخلق
أفضل الدّين 4809.
30- حسن الخلق
خير قرين، و العجب داء دفين 4840. 24- برگزيدن راستى، و دورى نمودن از دروغ
زيباترين خصلت و بالاترين ادب است.
25- در اخلاق
پسنديده، و بردباريهاى بزرگ، و انديشههاى بلند و يا مراتب بلند در سبقت رغبت
نمائيد تا پاداش شما بزرگ شود.
26- از براى
خصلتهاى حميده يا خصلتهايى كه سبب حمد و ثنا شود مانند حفظ حرمت همسايه، و وفا به
عهد و پيمان، و طاعت براى نيكويى، و نافرمانى براى سركشى و تكبر تعصب كشيد، و
بخصلتهاى گرامى آراسته گرديد.
27- براى نفس
خود از هر خصلتى بهتر آن را برگزين، زيرا كه خوبى عادت است. (يعنى خوب است كه
انسان عادت به خير كند نه به غير آن).
28- حسن خلق
براى نفس است (يعنى سبب زيبايى آنست) و نيكويى خلقت براى بدن و سبب زيبايى آن
خواهد بود.
29- حسن خلق
افزونترين دينداريست.
30- حسن خلق
بهترين همراه، و خود بينى مرضى است پنهان.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 415
31- حسن الخلق
من أفضل القسم، و أحسن الشّيم 4842.
32- حسن الخلق
أحد العطائين 4851.
33- حسن
الأخلاق برهان كرم الأعراق 4855.
34- حسن
الأخلاق يدرّ الأرزاق، و يونس الرّفاق 4856.
35- حسن الخلق
رأس كلّ برّ 4857.
36- حسن الخلق
يورث المحبّة و يؤكّد المودّة 4864.
37- خير
الأخلاق أبعدها عن اللّجاج 4975.
38- خير الشّيم
أرضاها 4981.
39- خير
الخلائق الرّفق 4995.
40- خير الخلال
صدق المقال، و مكارم الأفعال 5004. 31- حسن خلق از افزونترين بهره و قسمتها، و
نيكوترين خصلتهاست.
32- حسن خلق
يكى از دو بخشش است (از سوى خدا نسبت به بندهاش)، و يا حسن خلق نسبت به كسى كه به
او احسان شود چنان است.
33- نيكوئى
اخلاق دليل گرامى بودن اصل و نسب و ريشههاست.
34- نيكويى
اخلاق روزيها را روان ساخته و رفيقان را آرامش مىبخشد.
35- حسن خلق
رأس نيكويى است.
36- حسن خلق
محبت را از پى آورده، و مودّت و دوستى را محكم مىنمايد.
37- بهترين
اخلاق دورترين آنهاست از لجاجت (و ايستادگى بر باطل و يا دشمنى).
38- بهترين
خصلتها پسنديدهترين آنهاست.
39- بهترين
خصلتها نرمى است.
40- بهترين
خصلتها سخن راست گفتن و افعال نيكوست.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 416
41- رأس
الإيمان حسن الخلق، و التّحلّي بالصّدق 5259.
42- كان لي (1)
فيما مضى أخ في اللّه و كان يعظّمه في عيني صغر الدّنيا في عينه (2) و كان خارجا
من (عن) سلطان بطنه، فلا يشتهي ما لا يجد و لا يكثر إذا وجد (3) و كان أكثر دهره
صامتا فإن قال بذّ القائلين و نقع غليل السّائلين (4) و كان ضعيفا مستضعفا فإن جاء
الجدّ فهو ليث عاد وصلّ واد (5) لا يدلي بحجّة حتّى يأتي قاضيا (6) و كان لا يلوم
أحدا على ما (لا) يجد العذر في مثله حتّى يسمع اعتذاره (7) و كان لا يشكو وجعا
إلّا عند برئه (8) 41- رأس ايمان نيكويى خلق و زيور يافتن به راستى است.
42- (حضرت
على- عليه السلام- در اين فرازها كه در كلمات قصار نهج البلاغه 281 نيز به همين
نحو ذكر شده خوى خصلتهاى شخص بزرگى را بيان مىفرمايد كه: 1- براى من در زمان
گذشته برادرى بود در راه خدا (يعنى برادرى ما دنيايى و براى غرضى نبود بلكه تنها
برادرى براى خدا بود احتمال مىرود مراد، پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم يا
ابو ذر يا مقداد يا عثمان بن مظعون يا غير آنها باشد) و چنين بود كه كوچكى دنيا در
چشم او او را در چشم من بزرگ مىنمود. 2- و از سلطنت شكم خود بيرون بود آنچه را
نمىيافت خواهش نمىكرد و هرگاه مىيافت بسيار نمىخورد 3- در اكثر روزگارش خاموش
بود، چون سخن مىگفت بر گويندگان غلبه نموده و تشنگى سؤال كنندگان را فرو مىنشاند
(يعنى جامع و كامل سخن مىگفت در ميان همكيشان و يا بر اثر طاعت و بندگى به حسب
ظاهر) 4- ضعيف و مستضعف بود و هرگاه زمان كوشش پيش مىآمد (در جنگ و جهاد) شير
غضبناك و از حد در گذرنده و مار سيلگاه يا مار ميان دو كوه و دو تلّه (كنايه از
كشندگى آنست از جهت زهر و آب نديده بودن آن) خواهد بود، 5- حجت و دليلى را حاضر
نمىنمود تا در نزد قاضى آيد (مبادا دشمن فكر چاره بر آيد) 6- چنين بود كه احدى
را سرزنش نمىنمود در باره آنچه در مثل آن عذرى را مىيافت (كه شايد عذرى داشته)
تا وقتى كه مىشنيد پوزش
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 417
و كان يفعل ما يقول و لا يقول ما لا يفعل (9) و كان إذا (إن)
غلب على الكلام لم يغلب على السّكوت (10) و كان على أن يسمع أحرص منه على أن
يتكلّم (11) و كان إذا بدهه أمران نظر أيّهما أقرب إلى الهوى فخالفه (12) فعليكم
بهذه الخلائق فالزموها و تنافسوا فيها فإن لم تستطيعوها فاعلموا أنّ أخذ القليل
خير من ترك الكثير 7264.
43- لم يضق
شيء مع حسن الخلق 7545.
44- من كرم
خلقه اتّسع رزقه 8024.
45- من حسنت
خليقته طابت عشرته 8153.
46- من حسن
خلقه سهلت له طرقه 8493. او را (اگر معقول بود مىپذيرفت و گرنه آن گاه او را
ملامت مىكرد) 7- و چنين بود كه هيچ دردى را شكايت نمىكرد مگر در وقت خوب شدن آن
8- و انجام مىداد آنچه را كه مىگفت و نمىگفت چيزى را كه انجام نمىداد 9- و چنين
بود كه چون در سخن مغلوب مىشد (يعنى ديگران بيشتر از او حرف مىزدند) در سكوت
مغلوب نمىشد (سكوتش از همه بيشتر بود) 10- و چنين بود بر اين كه بشنود حريصتر
بود از آن تا اين كه سخن گويد 11- و چنين بود كه هرگاه دو كار به او رو مىآورد
نظر مىكرد كدام يك آنها به خواهش او نزديكتر است پس آن را مخالفت مىنمود 12- پس
بر شما باد به اين خصلتها پس ملازم آنها شويد (و از آنها جدا مشويد) و در آنها
رغبت نمائيد و پيشقدم شويد پس اگر توانايى (همه آنها را) نداريد بدانيد كه فرا
گرفتن كم بهتر از ترك بسيار است.
43- چيزى با
حسن خلق تنگ نخواهد شد.
44- هر كه خلقش
گرامى باشد روزيش فراخ گردد (فراخى روزى يا از جهت توجه بيشتر پروردگار است باو، و
يا از جهت جذب مردم خواهد بود).
45- هر كه خلق
و خويش نيكو باشد معاشرت و آميزش او پاكيزه خواهد بود.
46- هر كه خلقش
نيكو باشد راههاى (زندگانى و سعادت و معاش) او سهل
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 418
47- من حسن
خلقه كثر محبّوه، و أنست النّفوس به 9131.
48- ما أعطى
اللّه سبحانه العبد شيئا من خير الدّنيا و الآخرة إلّا بحسن خلقه، و حسن نيّته
9670.
49- نعم الحسب
حسن الخلق 9882.
50- نعم
الشّيمة حسن الخلق 9934.
51- نعم
الإيمان جميل الخلق 9946.
52- خوافي
الأخلاق تكشفها المعاشرة 5099.
53- رأس العلم
التّميز بين الأخلاق و إظهار محمودها و قمع مذمومها 5267. و هموار باشد.
47- هر كه خلقش
نيكو باشد دوستدارندگانش بسيار و نفوس (مردم) به او انس گيرند.
48- خداوند
سبحان به بندهاى چيزى از خير دنيا و آخرت را مرحمت نفرموده مگر به واسطه حسن خلق
او، و حسن نيتش.
49- خوب حسبى
است حسن خلق (زيرا كه به آدمى اعتبار مىبخشد).
50- خوب خصلتى
است حسن خلق.
51- خوب ايمانى
است خوى نيكو.
52- پنهانيهاى
خصلتها را معاشرت آشكار مىنمايد. (يعنى وقتى با كسى معاشرت نمودى معلوم خواهد شد
كه دوست است يا دشمن، دوستى و دشمنى او چه مقدار خواهد بود، در دوستى خود آيا
زبانى است يا عملى).
53- رأس علم و
عمده فائده آن تميز دادن ميان اخلاق، و اظهار پسنديده آن، و قلع و قمع نكوهيده
آنست.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 419
54- زين الشّيم
رعى الذّمم 5465.
55- ستّة تختبر
بها أخلاق الرّجال: الرّضا، و الغضب، و الأمن، و الرّهب، و المنع، و الرّغب 5631.
56- عليك بحسن
الخلق فإنّه يكسبك المحبّة 6100.
57- في سعة
الأخلاق كنوز الأرزاق 6513.
58- كلّ شيء
يستطاع إلّا نقل الطّباع 6906.
59- كم من وضيع
رفعه حسن خلقه 6972.
60- من لم يحسن
خلقه لم ينتفع به قرينه 9005.
61- من لم تحسن
خلائقه لم تحمد طرائقه 9188. 54- زينت خصلتها رعايت نمودن عهد و پيمانهاست.
55- شش چيز است
كه به وسيله آنها خويهاى مردان آزمايش مىگردد: خوشنودى (و رضا به احوال و اوضاع
خود)، خشم (كه با فرو بردن آن معلوم مىگردد)، و امنيّت، و ترس (و قلق و اضطراب كه
در هر دو حال معلوم مىشود) و منع (زيرا در صورتى كه مطابق خواهش او عمل نشود از
جا بدر نرود)، و رغبت (كه با وجود آن اگر خود را جلوگيرى نمايد روشن خواهد گرديد).
56- بر تو باد
به حسن خلق زيرا كه دوستى را نصيب تو خواهد كرد.
57- در وسعت
خلق و خويها (كه آدمى خلقش را به خوبى نيكو كند) گنجهاى روزيهاست (يعنى سبب آن
خواهد گرديد).
58- هر چيزى
توانايى آن باشد جز تغيير و نقل خوى و خصلتها (كه تغيير آن بسيار دشوار است بايد
خيلى در آن كوشيد).
59- بسا پست
مرتبهاى كه حسن خلقش او را بلند گرداند.
60- هر كه خلقش
را نيكو ننمايد همراهش از او انتفاع نمىبرد.
61- هر كه
خصلتهاى او نيكو نباشد روشهاى او پسنديده نخواهد بود.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 420
62- لا قرين
كحسن الخلق 10547.
63- لا عيش
أهنأ من حسن الخلق 10765.
64- إذا رأيت
في غيرك خلقا ذميما فتجنّب من نفسك أمثاله 4098.
65- إنّ طباعك
تدعوك إلى ما ألفته 3420.
66- إنّ هذه
الطّبايع متباينة، و خيرها أبعدها من الشّرّ 3450.
67- إنّما
طبايع الأبرار طبايع محتملة للخير، فمهما حمّلت منه احتملته 3902.
68- و قال-
عليه السّلام- في حقّ من ذمّه: إن سقم فهو نادم على ترك العمل، و إن صحّ أمن
مغترّا فأخّر العمل، إن دعى إلى حرث الدّنيا عمل، و إن دعى 62- هيچ رفيقى مانند
حسن خلق نيست.
63- هيچ
زندگانى گواراتر از حسن خلق نيست.
64- هرگاه در
غير خود خلق و خوى بدى را ديدى پس نظائر آن را از نفس خود دور كن.
65- به راستى
كه خوى و خصلتهايت تو را به آنچه به آن انس و الفت گرفته باشى دعوت مىنمايد (اگر
به طاعات و عبادات انس گرفته به همان خواند، و اگر به ضدش خو گرفته همان را طلب
كند).
66- به راستى
كه اين خصلتها جدا و ممتازند، و بهترين آنها دورترين آنهاست از بدى.
67- جز اين
نيست كه طبيعت و خصلتهاى نيكو كاران طبيعتهاى بر دارنده خيرند، پس هر چه را از
آن بار شوند خواهند برداشت.
68- (حضرت
على- عليه السلام- ) در حق كسى كه او را نكوهش نموده فرموده: اگر بيمار شود از
ترك عمل پشيمان است، و اگر خوب شود در حال غرور ايمن از كيفر بوده عمل را تأخير
اندازد، اگر به كشت و زراعت دنيا دعوت شود عمل كرده،
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 421
إلى حرث الآخرة كسل، إن استغنى بطر و فتن، إن افتقر قنط و وهن،
إن أحسن إليه جحد، و إن أحسن تطاول، و امتنّ، إن عرضت له معصية واقعها بالاتّكال
على التّوبة، إن عزم على التّوبة سوّفها، و أصرّ على الحوبة إن عوفي ظنّ أن قد
تاب، إن ابتلي ظنّ و ارتاب، إن مرض أخلص و أناب، إن صحّ نسي و عاد و اجترى على
مظالم العباد، إن أمن افتتن لاهيا بالعاجلة، فنسي الآخرة و غفل عن المعاد 3731.
69- إذا رأيت
في غيرك خلقا ذميما فتجنّب من نفسك أمثاله 4099.
70- بئس
السّجيّة الغلول 4393. و اگر به عمل و زراعت آخرت خوانده شود سنگينى كرده سستى
مىنمايد، اگر توانگر شود شادى يا طغيان كرده و به فتنه افتد، اگر درويش شود نوميد
گشته و سست و ناتوان گردد، اگر به او احسان شود انكار كرده، و اگر خود احسان كند
سر بلندى كرده و منّت گذارد، اگر برايش گناهى رو دهد به اعتماد بر توبه در آن واقع
شده، هرگاه عزم بر توبه نمايد آن را پس انداخته و بر گناه ايستادگى مىنمايد، اگر
تندرستى و عافيت بيند گمان كند كه توبه كرده، اگر به بلائى مبتلا شود (در باره خود
و يا در حق خدا) گمان بد مىكند و به شك افتاده و قلق و اضطراب در او راه پيدا
نمايد، اگر بيمار شود (به خدا) اخلاص ورزيده و بازگشت مىكند، اگر تندرست گردد،
فراموش كرده و به گناهان برگشته و به مظلمههاى بندگان دلير مىشود، اگر ايمنى
احساس كند در حالى كه مشغول بازى است نسبت به دنيا به فتنه افتاده آخرت را فراموش
كرده از روز بازگشت غفلت مىنمايد.
69- هرگاه در
غير خود خوى نكوهيدهاى را ديدى از نفس خود امثال آن را دور نما و از آن اجتناب
كن.
70- بد خصلتى
است خيانت.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 422
71- بعد المرء
عن الدّنيّة فتوّة 4425.
72- تجنّبوا
البخل و النّفاق، فهما من أذمّ الأخلاق 4540.
73- تجنّب من
كلّ خلق أسوأه، و جاهد نفسك على تجنّبه فإنّ الشّرّ لجاجة 4565.
74- خلّتان لا
تجتمعان في قلب مؤمن: سوء الخلق و البخل 5069.
75- سوء الخلق
شؤم، و الإساءة إلى المحسن لؤم 5566.
76- سوء الخلق
شرّ قرين 5567.
77- سوء الخلق
يوحش القريب، و ينفّر البعيد 5593.
78- سوء الخلق
نكد العيش و عذاب النّفس 5639.
79- الخلال
المنتجة للشّرّ الكذب، و البخل، و الجور، و الجهل 2005. 71- دورى مرد (آدمى) از
صفات و اخلاق پست جوانمردى است.
72- از بخيلى و
دو چهره بودن دورى كنيد زيرا كه آنها از نكوهيدهترين خويهاست.
73- از هر
خصلتى بدتر آن را اجتناب نما، و با نفس خود بر سر دورى گزيدن از آن پيكار كن، زيرا
كه بدى ايستادگى بر باطل است.
74- دو خصلت
است كه در دل مؤمن جمع نخواهد شد: بد خلقى، و بخيلى.
75- خلق بد شوم
و بدى كردن به احسان كننده پستى است.
76- خلق بدترين
همراه است.
77- بدى خلق
نزديك را رمانده و دور را رم مىدهد.
78- بدى خلق
تيرگى زندگانى و عذاب نفس است.
79- خوى و
خصلتهائى كه زاينده شرّند: دروغ، و بخل و ستم، و نادانى هستند.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 423
80- سوء الخلق
يوحش النّفس و يرفع الأنس 5640.
81- شرّ
الأخلاق الكذب و النّفاق 5689.
82- شرّ الشّيم
الكذب 5721.
83- قد تزري
الدّنيّة 6619.
84- كلّ داء
يداوى إلّا سوء الخلق 6880.
85- من خشنت
عريكته أقفرت حاشيته 8581.
86- من ساء
خلقه عذّب نفسه 8156.
87- من ساء
خلقه ملّه أهله 8595.
88- من ساء
خلقه قلاه مصاحبه و رفيقه 8773.
89- من ساء
خلقه أعوزه الصّديق، و الرّفيق 9187. 80- بدى خلق، نفس را رمانده و انس و خو
گرفتن را بر مىدارد (يعنى آدمى را تنها گذاشته و از بىرفاقتى او را رنج خواهد
داد).
81- بدترين
خلقها دروغ و نفاق است. (يعنى موافق نبودن ظاهر با باطن).
82- بدترين
خصلتها دروغگويى است.
83- گاهى خصلت
پست و نكوهيده عيبناك مىگرداند.
84- هر دردى
مداوا مىگردد مگر بدى خلق (يعنى به وسيله دواهاى متداوله و گرنه به سبب رياضت و
فكر و تأمل در عاقبت بد آن مداوا خواهد گرديد).
85- هر كه خوى
او درشت باشد كنارش خالى گردد (و مردم از او برمند).
86- هر كه خويش
بد باشد نفس خود را معذّب سازد.
87- هر كه خلقش
بد باشد اهلش از او منزجر گردند.
88- هر كه خلق
و خويش بد باشد يار و رفيقش او را دشمن دارد.
89- هر كه خلق
و خويش بد باشد او را دوست و رفيق ناياب گردد (يعنى دوستانش كم و يا بىدوست خواهد
شد).
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 424
90- من سوء
الخلق البخل، و سوء التّقاضي 9324.
91- احذر
الهزل، و اللّعب، و كثرة المزح، و الضّحك، و التّرهات 2603.
92- احذروا
منافخ الكبر، و غلبة الحميّة، و تعصّب الجاهليّة 2628.
93- إيّاك و
خبث الطّويّة، و إفساد النّيّة، و ركوب الدّنيّة، و غرور الأمنيّة 2729.
94- أقبح
الأخلاق الخيانة 2906.
95- الأم الخلق
الحقد 2917.
96- أسوء
الخلائق التّحلّي بالرّذائل 2981.
97- الخلق
المذموم من ثمار الجهل 1281. 90- از بدى خلق و خويست بخيلى، و بدى تقاضا كردن
(مثل آنكه با شدّت و درشتى چيزى را طلب كند).
91- از گفتار و
رفتار غير جدّى، بازى، بسيارى مزاح، خنده و سخنان باطل و بىفايده دورى كن.
92- از موجبات
و آلات دميدن كبر، و از غلبه غيرت و ننگى كه نبايد از آن ننگ داشت، و از تعصب
جاهليت (براى خويشان و دوستان با اين كه حق به جانب نباشند) دورى نماييد.
93- بر حذر باش
از بدى باطن، و فاسد كردن نيّت (طاعات را براى غير خدا كند و يا نيت معاصى نمايد)،
و ارتكاب امور پست، و فريب خوردن آرزو.
94- زشتترين
خصلتها خيانت است.
95-
نكوهيدهترين خوى كينه است.
96- بدترين
خصلتها آراستگى بر ذائل و صفات و اعمالى است كه سبب پستى مرتبه انسان شود.
97- خوى
نكوهيده از ميوههاى نادانى است.
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 425
98- ما أقبح
شيم اللّئام، و أحسن سجايا الكرام 9702.
99- مقاربة
الرّجال في خلائقهم أمن من غوائلهم 9803.
100- لا خير في
خلق لا يزينه حلم 10709.
101- لا خير في
شيمة كبر، و تجبّر، و فخر 10897.
102- لا عيش
لسيّئ الخلق 10514.
103- لا وحشة
أوحش من سوء الخلق 10766.
104- السّيّئ
الخلق كثير الطّيش منغّص العيش 1604.
105- الخلق
السّيّء أحد العذابين 1667.
106- من أساء
خلقه عذّب نفسه 7798.
107- من ضاق
خلقه ملّه أهله 7952. 98- چه زشت است اخلاق و صفات لئيمان، و نيكوست اخلاق
كريمان.
99- با مردان
در خلق و خويشان نزديك شدن (و طبق رويه آنان سلوك نمودن) ايمنى از مصائب آنان
خواهد بود (يعنى بايد كوشيد در معاشرت با چنان افرادى اخلاقشان را بدست آورد البته
بايد به گونهاى باشد كه از مرز شرع اسلام تجاوز ننمايد).
100- خيرى نيست
در خلقى كه بردبارى آن را زينت ندهد.
101- خيرى نيست
در خوى و خصلت تكبّر و نخوت و فخر كردن.
102- هيچ
زندگانى براى بد خونيست.
103- نيست
رميدن و وحشتى وحشتناكتر از بدى خلق.
104- فرد بدخو
بسيار سبك عقل، زندگانيش آميخته به غم و اندوه است.
105- خوى بد
يكى از دو عذاب است.
106- هر كه خلق
و خويش را بد كند نفس خود را معذّب ساخته است.
107- هر كه
خلقش تنگ باشد (انسان بد اخلاقى باشد) اهل او او را ملول
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 426
108- من ساء
خلقه ضاق رزقه 8023.
109- من لم
يؤكّد قديمه بحديثه، شان سلفه و خان خلفه 8963.
المخلوق
1- كلّ مخلوق
يجري إلى ما لا يدري 6881.
الخلوة
1- سبب الفجور
الخلوة 5532.
2- ملازمة
الخلوة دأب الصّلحاء 9758. سازند.
108- هر كه
خلقش بد باشد روزيش تنگ گردد (يا تنگى روزى از اين جهت است كه خدا مىبرد، و يا از
جهت ترك معامله است از جانب مردم).
109- هر كه
قديم خود را به تازه خود تأكيد نكند (و محاسن و مكارم اخلاق پدران خويش را به
خوبيها و صفات پسنديده تجديد ننمايد) سلف (گذشتگان) خود را عيبناك ساخته و به خلف
(و باقيماندگان و آيندگان) خويش خيانت نموده است.
پديده 1- هر مخلوقى به سوى آنچه نمىداند (يعنى از عاقبت حال
خود در آن نشأه يا مطلق آنچه نمىداند) روان مىشود.
خلوت 1- سبب زنا و ارتكاب معاصى تنهائى است. (مرحوم علامه
خوانسارى- رحمه اللّه- احتمال (جلوة) يعنى جلوه زنان و (حلوة) بمعناى زن شيرين
را نيز داده است كه هر كدام از اينها سبب زنا خواهد گرديد).
2- ملازمت خلوت
(و گوشه نشينى هنگامى كه معاشرت و خلطه و آميزش دين
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 427
الخمر
1- و ترك شرب
الخمر تحصينا للعقل 6608.
خمس و خمسة
1- خمسة ينبغي
أن يهانوا: الدّاخل بين اثنين، لم يدخلاه في أمرهما، و المتأمّر على صاحب البيت في
بيته، و المتقدّم على مائدة لم يدع إليها، و المقبل بحديثه على غير مستمع، و
الجالس فى المجالس الّتي لا يستحقّها 5079. آدمى را فاسد كند كه نوعا هم چنين است)
عادت و روش افراد شايسته است.
شراب 1- (از فرازهاى حكمت 244 نهج البلاغه است) و ترك شرب خمر
را (خدا واجب كرده) به جهت محكم نگهداشتن عقل (زيرا كه خمر عقل را سست نموده و
پرده روى آن خواهد كشيد در نتيجه صاحب آن مرتكب معصيت خواهد گرديد).
پنج صفت ناپسند 1- پنج طايفهاند كه سزاوار اهانتند: كسى كه
ميان دو نفر يا دو دسته وارد شده كه آنان او را در كار خود دخالت نداده باشند، و
كسى كه در خانهاى وارد شده و به صاحبخانه فرمان دهد و اختيار كار را از او سلب
كند، و كسى كه ناخوانده و بى دعوت بر خوان طعام و سفرهاى در آمده، و كسى كه بدون
مستمع سخنى گويد (به اين معنى كه وقتى مشغول صحبت است كسى به حرف او گوش ندهد)، و
فردى كه در جائى نشسته كه استحقاق آن را نداشته باشد. (ولى بر عكس كسى كه استحقاق
بالا نشينى را دارد اگر پايينتر بنشيند آقاتر است).
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 428
2- خمس يستقبحن
من خمس: كثرة الفجور من العلماء، و الحرص في الحكماء، و البخل في الأغنياء، و
القحة في النّساء و من المشايخ الزّنا 5080.
الخمول
1- إنّ في
الخمول لراحة 3375.
الخوف و الخشية
1- الخوف سجن
النّفس عن الذّنوب، و رادعها عن المعاصي 1987.
2- الخوف من
اللّه في الدّنيا، يؤمن الخوف في الآخرة منه 2156.
3- ارهب تحذر
2234. 2- پنج صفت است كه از پنج كس و يا از پنج طايفه قبيح است: بسيارى فجور (ميل
از حق به باطل و يا دروغ و يا مطلق گناه) از علماء، و حرص از حكماء و كسانى كه
صاحب علم راست و كردار درستند و بخيلى در توانگران، و بىشرمى در زنها، و زنا از
پيران (چون عمر خود را كرده به سوى جهان ديگرى سرازير است بعلاوه قدرت شهوت كم
گشته اگر زنا كند از روى بىاعتنايى كامل بدين خواهد بود).
گمنامى 1- به راستى كه در گمنامى همانا آسايشى است (بر عكس
كسى كه مشهور گرديد به واسطه مراجعه و سرشناس بودن پر زحمت خواهد بود).
ترس و خشيت 1- ترس از خدا زندان نفس است از گناهان، و رادع و
مانع آنست از نافرمانيها.
2- ترس از خدا
در دنيا ايمن مىسازد ترس از او را در آخرت.
3- (از خداى
بزرگ) بترس (يا از عصيان او كناره گيرى كن) تا مردم از تو
ــــــــــــــــــــــــــــ
ص 429
4- ارهب تحذر،
و لا تهزل فتحتقر 2300.
5- أخوفكم
أعرفكم 2842.
6- الخوف أمان
75.
7- الخشية من
عذاب اللّه شيمة المتّقين 1757.
8- الخوف جلباب
العارفين 664.
9- الوجل شعار
المؤمنين 668.