(متولد 1305-متوفى 1371 ه.ق)
از تربيتيافتگان مكتب پربار حائرى،آية الله العظمى حاج سيد محمد تقىموسوى خوانسارى(اعلى الله مقامه الشريف)مىباشد كه يكى از مشاهير علماء وفقهاى قرن چهاردهم هجرى و زعيم بزرگ حوزه علميه قم در آن مقطع خاص بودهاست.
ولادت با سعادت او در سال 1305 ه در خوانسار رخ داد در كنف عنايتحمايت پدر و حمايت مادر مهربان رشد و نمو را آغاز نمود و تحصيلات مقدماتى رادر زادگاه خويش به انجام رسانيد تا اينكه در سال 1322 در سنين نوجوانى به عتباتعاليات رهسپار و در نجف اشرف در دروس آيات عظام:آخوند خراسانى و آية اللهيزدى صاحب العروة الوثقى شركت ورزيد پس از درگذشت آن بزرگان در دروس آياتعظام و بزرگوار شريعت،آقا ضياء الدين عراقى و آقا شيخ على قوچانى حضور يافت،تا واقعه ثوره عشرين عراق پيش آمد و او نيز همانند ديگر روحانيان مبارز به امر مطاعمرجع عاليقدر شيعه حضرت آية الله العظمى ميرزا محمد تقى شيرازى(ميرزاى دوم)پاسخ گفتند و با نيروهاى مهاجم به مقابله و مدافعه پرداختند تا در سال1333 از طرفمزدوران به هندوستان مستعمره وسيع بريتانيا تبعيد گرديد پس از سپرى ساختن چهارسال دوران تبعيد و گرفتارى در سال1337 به زادگاه خود بازگشت،و پس از اندكىتوقف به اراك منتقل،و در دروس مرحوم آية الله حائرى شركت جست و همراه آن مرحوم بنا به دعوت مردم نيكوكار قم به حوزه علميه قم مهاجرت و در تشكيل حوزه وحفظ و نگهدارى آن تشريك مساعى نمود.پس از درگذشت زعيم و مؤسس حوزه،همراه دو بزرگوار عاليقدر،آيتين علمين:آية الله حجت و آية الله صدر در دوران فترت،تا آمدن آية الله بروجردى، در نگهدارى و سرپرستى حوزويان و تربيت طلاب ومحصلين كمال سعى و كوشش خود را به كار گرفتند و چه بسيار از افاضل و مراجعى كهاز حوزه تربيت و سرپرستى آن مرجع عاليقدر فارغ التحصيل گرديدهاند.
يكى از نويسندگان آن روز كه تاليف خود را با حال و هواى آن روزگار بهنگارش در آوردهاست و هنوز عطر ورايحه دوران طلبگىاز كلمات و لغات آناستشمام مىگردد،درمورد فعاليت تدريسىآية الله خوانسارى درحوزه نوبنياد حائرىتحت عنوان«جلسهدرس آقا سيد محمدتقى خوانسارى»چنين مىنگارد:
«اين دانشمندعالى مقدار،نظر به آنفكر عميق و نظردقيقى كه دارندمىتوان گفتحوزه درسشان مخصوص يك دسته از متبحرين فضلاء است و اين محضر مقدس در منزلشخصى معظم له صورت پذير است.» (1)
مرحوم آية الله خوانسارى پس از فوت آية الله مؤسس در آن شرائط بحرانى و حساسكه كوچكترين غفلت و بىتوجهى موجب از هم پاشيدن حوزه نوبنياد حائرىمىگشت و دشمنان داخلى و خارجى سعى و اهتمام كامل به اين امر حساسى داشتندهمراه دو هم رزم و هم سنگر ديگر سيدين علمين و آيتين بارزتين:مرحوم سيد محمدحجت و مرحوم سيد صدر الدين صدر،سنگر استقلال و حيات حوزه را حفظ نمودندو با مجاهدات و تلاشهاى خداپسندانه در حفظ و نگهدارى اين يادگار سلف صالحكوشيدند،به حدى كه تا ورود آية الله العظمى بروجردى و در كنار و معيت او نيز بهانجام اين امر مهم ادامه دادند و در اين باره لحظهاى را به غفلت و تسامح نگذراندند وتوانستند آن را به دست امين بزرگوار،ديگرى از تبار بزرگان اسلامى صحيح و سالمبسپرند و ما در جلد سوم«يكصد سال مبارزه روحانيت»،در اين باره مطالب فشردهاىرا آوردهايم. (2)
يكى از حوادث مهم زندگى او كه شهرت بسزايى دارد،نماز استسقاء و طلببارانى است كه در سال1363 هجرى قمرى در اثر خشكسالى و بىآبى رخ داد.ايننماز را كه با حضور هزاران نفر از مردم خداجوى قم انجام دادهاند و مردم قم را ازقحطى و بىآبى نجات دادهاند،بسيار معروف و مشهور استبه حدى كه ادباء و فضلاءرا به سرودن شعر واداشته است.
هر كدام از مراجع عاليقدر خصوصيات روحى ويژهاى دارند كه مخصوصخويشتن مىباشد يا آن خصوصيتبا كيفيتبيشتر و بهتر در آنان جلوهگر مىباشد آنمرحوم نيز در قضاى حوايج مؤمنين و سعى و تلاش در انجام آنها بىنهايتساعى وكوشا بوده است غيرت دينى و تعصب خاص روحانى و علاقه به حضور در صحنهسياسى و اجتماعى از ويژگيهاى آن بزرگ بوده است. ايشان در مساله ملى شدن نفت وموضوع انتخابات دخالت نمودند و در مورد انتخابات با توجه به شرايط خاص آن روزاعلاميه دادند و مردم متدين را به مشاركت مؤثر در انتخابات 11 شهريور ربيع الاول1371 دعوت نمودند.ايشان در دفاع از امر حجاب مشاركت مؤثرى با آية الله سيدحسين قمى داشتند.
يكى از آثار فقهى ايشان تقريرات كتاب الطهارة مىباشد.كه توسط آية اللهالعظمى اراكى تحرير و تنظيم شده،ولى هنوز به چاپ نرسيده است گويا خود آنمرحوم در مورد اين كتاب مىفرموده است اگر چاپ شود بهتر از طهارت مرحوم حاجآقا رضا همدانى خواهد بود. (3)
1-آية الله العظمى حاج شيخ محمد على اراكى
2-آية الله حاج شيخ عبد الجواد اصفهانى
3-آية الله العظمى حاج شيخ راضى تبريزى
4-آية الله حاج ميرزا ابو القاسم دانش آشتيانى
5-آية الله حاج سيد احمد خسرو شاهى تبريزى
6-آية الله حاج سيد جلال شهيدى محلاتى
7-آية الله حاج ميرزا رضى تبريزى
8-آية الله ميرزا عبد الرحيم مدرسى تبريزى
9-آية الله سيد محمد باقر سلطانى
10-آية الله شيخ ابو المكارم رشتى
11-آية الله سيد احمد خرم آبادى
12-آية الله سيد حسين رسولى شميرانى
13-آية الله سيد عيسى رسولى شميرانى
14-آية الله حاج آقا عطاء الله اصفهانى
15-آية الله حاج شيخ غلامرضا اصفهانى
16-آية الله شيخ محمد ولى هرسينى
17-آية الله شهيد صدوقى يزدى
18-آية الله شيخ مهدى صادقى تبريزى
19-آية الله سيد مصطفى خوانسارى
20-آية الله سيد هادى روحانى
مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى،خريط ماهر علم رجال و درايه در موردشخصيت ايشان مىنويسند:
آل خوانسار يكى از دودمانهاى علم و دين و زعامت اسلامى در اصفهان و درشهرستانهاى كشور مىباشند مرحوم سيد محمد تقى خوانسارى متولد 1305 و متوفى1371 در ماه رمضان سال نامبرده در خوانسار متولد و مقدمات علوم را در زادگاهخويش فرا گرفتسپس در سال 1322 به عتبات مهاجرت نمود و در محضر علمين كاظمين(سيد كاظم يزدى و شيخ محمد كاظم خوانسارى)و ميرزا محمد حسين نائينىو شيخ على قوچانى و شيخ ضياء الدين عراقى حضور پيدا نمود تا اينكه خود به حدكمال و براعت و اجتهاد رسيد و خود يكى از مجتهدى مبرز و عاليقدر گرديد،پس بهايران بازگشت.هنگامى كه علامه آية الله حاج شيخ عبد الكريم حائرى حوزه علميه قمرا در سال 1340 ه.ق تشكيل و تاسيس داد او حوزه را قصد نمود پس يكى ازستونهاى آن به شمار درآمد او از موقعيت و محبوبيتبسيار برخوردار بود و درشخصيت او،علم،فضيلت،تقوى،صلاح و حسن اخلاق متبلور بود و هر چه بيشتراشتهار پيدا مىكرد تا اينكه يكى از علما و مدرسين قم و يكى از ائمه جماعت مؤثق درآمد كه مردم در خوانسار،تهران و قم و ديگر شهرها به او رجوع نمودند و رساله عمليهاو«منتخب الاحكام»و حاشيه عروة الوثقى چاپ گرديد و در اختيار علاقمندان قرارگرفت او در اواخر عمر به تعدادى از امراض ابتلاء پيدا نمودند تا اينكه در هفتم ذىالحجه 1371 در همدان فوت نمودند و جنازه او با احترام و شكوه خاصى به قم حملگرديد و در كنار مرقد استادش آية الله حائرى مدفون گرديد.وفات او تاثير بس عميقىدر قلوب علما و افاضل ايجاد نمود،درسها تعطيل شد و مدتى در قم،تهران،نجف آبادو شهر رى مجالس ترحيم برگزار گرديد.مجله حكمتشماره ويژهاى در وفات اوانتشار داد و مراثى فراوانى درباره او سروده شده است كه در مجموعه حكمت آمدهاست.» (4)
او در سال 1371 ه.ق،هفتم ذيحجة الحرام در شهر همدان به رحمت ايزدىپيوست و با تشييع بسيار باشكوه جنازه او به تهران و قم حمل و در بالاى سر كنار مرقدمرحوم آية الله حائرى مؤسس حوزه و مربى و استاد خويش مدفون گرديد.
در شب فوت آن مرحوم آية الله العظمى بروجردى در عالم رؤيا مىبيند كه سيدبزرگوار سيد مرتضى علم الهدى از دنيا رفته است و جنازه او را به قم حمل مىكنند.وىاز مشاهده اين رؤيا بسيار متاسف و اندوهناك مىگردد و با اضطراب و وحشت ازخواب بيدار مىشود و انتظار وقوع حادثهاى را مىكشد كه ناگاه تلفنى به بيت او اطلاعمىدهند كه مرحوم آية الله العظمى سيد محمد تقى خوانسارى در همدان به رحمتايزدى پيوسته است و جنازه او را به قم حمل مىكنند.مرحوم آية الله بروجردى عمومعلماى اعلام و محصلين و طلاب حوزه علميه قم را براى استقبال و تشييع جنازه آنمرحوم آماده و به استقبال اعزام مىدهند و خود نيز به استقبال و تشييع مىشتابد و باعظمت و احترام خاصى در بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه(ع)نازل مىنمايند ودفنش مىكنند.رحمت و رضوان الهى شامل حالش باد! (5)
مرحوم حجة الاسلام و المسلمين سيد نبوى(واعظ)خطاب به آية اللهخوانسارى(ايام حيات ايشان)اشعار زير را سرودهاند.
ياور دين را تو يارى خصم او را دشمنى بىنوايى را نوايى بىكسان را ياورى قهرمان عرصه ميدان علم و دانشى علم و تقوى را سراسر،كشور پهناورى اى محمد وز تقى شد نام ناميت تمام زين دو تن حق عيان گرديده اينك انورى اى مجاهد كه ز سر صدق و صفا كردى قيام الحق الحق در زمانه مظهر يا قاهرى بايد اينسان معدن علم و هنر آيد بيرون از دبستانى كه او آموخت علم و سرورى مايه فخر و مباهاتى تو بر اسلاميان دشمنان دين و آئين را فروزان آذرى عقل عاجز گردد از وصف تو اى يكتا پرست يكه خواه و يكهجوى و يك نواى و يك سرى (6)
اين خبر در مطبوعات و روزنامهها و راديوهاى بيگانه نيز مطرح شد.برخى ازفرماندهان نيروهاى متفقين كه در قم حضور داشتند از حضرت آية الله در مورد غائلهجنگ جهانى التماس دعا كرده بودند.
1- آئينه دانشوران چاپ اول ج 1 ص 25.
2- يكصد سال مبارزه روحانيت ج3 ص 58- 70 چاپ 1358 ه.ش).
3- آثار الحجة ج 2 ص 152.مجله نور علم شماره6 ص 152- كتاب فوق،اخيرا به حليت چاپ آراستهشده است.
4- نقباء البشر في القرن الرابع عشر تحت رقم 534 ج 1،ص246.
5- يكصد سال مبارزه روحانيت ج3 ص67.
6- يكصد سال مبارزه روحانيت تاليف نگارنده سال انتشار 1358 ش ص66.