بحث هشتم : درباره الفاظ ( معناى دلالت التزامى و تابعى لفظ مفرد و مركب )

لفظ مفرد هر گاه به دلالت التزامى بر معنايى دلالت كند دو صورت دارد :

1 يا آن معناى التزامى براى تحقّق معناى مطابقه‏اى لفظ شرط مى‏باشد ،

در اين صورت دلالت اقتضايى ناميده مى‏شود و داراى دو وجه است :

الف دلالت التزامى شرط تحقّق معناى مطابقه‏اى باشد ، مانند تهيه نردبان براى رفتن پشت بام وقتى كه رفتن به پشت بام امر شده باشد .

ب دلالت التزامى شرط شرعى باشد براى تحقّق معناى مطابقه‏اى مانند وضو گرفتن براى نماز هنگامى كه به نماز خواندن امر شده باشد 2 و يا دلالت التزامى تابع دلالت معناى مطابقه‏اى باشد ، مانند حكمى كه به عده‏اى خاص اختصاص يافته باشد كه به دليل اختصاص يافتن ، از ديگر افراد نفى مى‏شود . مثلا اگر گفته شود دانشمندان حقوق ، بر امرى اقدام كنند ، به دليل اختصاص امر به دانشمندان حقوق ، به مفهوم تابعى حكم ، قيام از ديگر دانشمندان منتفى شده است .

دلالت التزامى لفظ مركب نيز داراى دو صورت است :

1 يا دلالت التزامى متمّم دلالت مطابقه‏اى است . مانند حرمت زدن پدر

[ 51 ]

و مادر به اين دليل كه اف گفتن بر آنها حرام است .

2 يا دلالت التزامى از توابع دلالت مطابقه‏اى است ، مانند اين آيه قرآن :

« فَالآنُ با شِرُوهُنَّ » تا پايان آيه كه مى‏فرمايد « حَتّى‏ يَتَبيَّنَ لَكُم الخَيْطُ الاَبْيَض » ، كه مفهوم تابعى آن باطل نبودن روزه كسى است كه با جنابت وارد صبح شده است .

زيرا اگر اين دلالت مفهوم تابعى نباشد مى‏بايست آميزش با زنان در آخرين ساعات شب ، با وجود باقى بودن وقت ، حرام باشد .