بحث پنجم : درباره قرينه‏اى نباشد كه مقصود گوينده لفظ مشترك را تعيين مى‏كند

اگر همراه لفظ مشترك قرينه‏اى نباشد كه معناى مقصود را تعيين كند ( چنان كه مثلا در فارسى گفته شود شير خريدم ) ، لفظ مشترك ( شير ) در فهم معنى مجمل خواهد بود اما اگر قرينه همراه لفظ مشترك باشد چهار صورت دارد :

1 ممكن است قرينه همه معانى لفظ مشترك را تأييد كند ،

2 ممكن است قرينه بعضى معانى لفظ مشترك را تأييد كند ،

3 ممكن است قرينه هيچ يك از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند .

4 ممكن است قرينه بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند .

اگر قرينه همه معانى لفظ مشترك را تأييد كند دو صورت دارد :

[ 65 ]

الف بين معانى لفظ مشترك منافات باشد به گونه‏اى كه قابل جمع در يك لفظ نباشد لفظ مشترك تا ظهور ترجيح دهنده‏اى مجمل خواهد بود .

ب بين معانى لفظ مشترك منافات نباشد ، لفظ مشترك در همه معانى به صورت مجاز به كار مى‏رود .

اگر قرينه ، بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نمايد لزوما بايد لفظ مشترك را به همان معنى گرفت ، هر چند لفظ مشترك براى دو معنى يا بيشتر باشد .

اگر قرينه هيچ يك از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند در اين صورت بايد لفظ مشترك را در معناى مجازى آن حقايق به كار برد و در اين صورت داراى اقسام زير است :

الف بعضى از معانى حقيقى لفظ مشترك بر بعضى ديگر برترى داشته باشد در اين صورت يا ميان معانى مجازى برابرى هست يا برابرى نيست . چنانچه برابرى باشد لفظ بر معناى مجازى حقيقى كه برترى دارد حمل مى‏شود و اگر برابرى نباشد و مجاز حقيقت برترى دارند رجحان داشته باشد باز هم لفظ مشترك بر همان معناى مجازى حمل مى‏شود و اگر معناى مجازى حقيقت غير برترى دارنده رجحان داشته باشد ميان دو معناى مجازى تعارض پيدا مى‏شود و تا زمانى كه مرجّحى در كار نباشد بر هيچ معنايى حمل نمى‏شود .

ب ميان معانى حقيقى لفظ مشترك مساوات و برابرى باشد . در اين صورت اگر معناى مجازى اين حقايق از جهت نزديكى و دورى به معناى حقيقى اختلاف داشته باشند لفظ مشترك بر معناى مجازيى كه به معنايى حقيقى نزديكتر باشد حمل مى‏شود . و اگر ميان معانى مجازى برابرى باشد ، ميان مجازهاى اين حقايق به خاطر برابر بودنشان تعارض به وجود مى‏آيد و تا زمانى كه دليل رجحان دهنده‏اى نباشد ، لفظ مشترك بر هيچ يك از معانى مجازى حمل نمى‏شود .

[ 66 ]

اگر قرينه ، بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند و لفظ مشترك فقط داراى دو معنى باشد بر معناى دوّم حمل مى‏شود و اگر بيشتر از دو معنى داشته باشد لفظ مشترك نسبت به معانى تأييد شده اگر يك معنى باشد بر همان معنى حمل مى‏شود و اگر بيشتر از يك معنى است مجمل خواهد بود .

اگر قرينه بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد كند پس حمل لفظ بر آن معنى مشخّص است چه براى لفظ دو معنى باشد يا بيشتر .