فرموده است : لا يقاس بآل محمّد ( ص ) من هذه الامّة احد ، الى آخر . . .

در اين كلام امام ( ع ) آل محمّد ( ص ) را مى‏ستايد و اين ستايش مستلزم

[ 494 ]

سقوط ديگران از رسيدن به درجه و شايستگى آنان مى‏باشد . اين كلام امام ( ع ) هر چند در فضيلت بخشيدن آل محمّد ( ص ) بر تمام افراد مى‏باشد ، ولى چون زمينه كلام امام ( ع ) به مناسبت خاصّى يعنى جنگ با معاويه بوده است ، به فضيلت نفس امام ( ع ) و عدم شايستگى معاويه براى خلافت اشاره دارد . بنابراين جمله : لا يقاس بآل محمد من هذه الامه احد و لا يسوّى بهم من جرت نعمتهم عليه ابدا ،

اشاره به اين دارد كه ميان آل محمّد و غير آنها در فضيلت تناسبى نيست . و منظور از نعمت ، نعمت دين و ارشاد به آن است . درستى اين داورى امام ( ع ) روشن است زيرا منعمى كه هيچ كس نمى‏تواند پاداش نعمتش را تعيين كند حتماً هيچ كس نمى‏تواند مانند او شود . آل محمد ( ص ) كسانى هستند كه بر حسب استحقاق و استعداد تامّ و كاملشان به اين نعمت اختصاص يافته‏اند و اهليّت چنين نعمتى را پيدا كرده‏اند ، غير آنها چنين اهليّتى را نداشته‏اند و به درجه آنها نمى‏رسند تا مانند آنها شوند . چنين نعمتى از ناحيه آنها به مردم افاضه مى‏شود و بقيه افراد امّت آماده دريافت آن نعمت مى‏باشند . تعليم و ارشاد آل نبى به گونه‏اى است كه مردم را به خداوند سبحان مى‏رساند . مقصود كلام امام ( ع ) كه فرمود : هم اساس الدين ، اشاره به اين است كه استقامت و ثبات و انتشار دين از ناحيه آل محمّد ( ص ) است ، همچنان كه ساختمان بر پايه‏هايش استوار است . و منظور امام ( ع ) از عماد اليقين همين معنى است . و اين كه امام ( ع ) فرموده است : اليهم يفى الغالى ، اشاره به اين است ، آنها كه از فضايل انسانى كه مدار آن بر حكمت و عفّت و شجاعت است به افراط گراييده‏اند . چنان كه توفيق يارشان مى‏شود به آل پيامبر رجوع مى‏كنند ، هدايت مى‏يابند و از آنها اين فضايل را به دست مى‏آورند .

و مقصود از : بهم يلحق التّالى ، اين است كه عقب‏ماندگان از اين فضايل كه به تفريط گراييده‏اند براى كسب اين فضايل ناگزيرند به آل محمّد ( ص ) رجوع

[ 495 ]

كنند و به هدايت آنها به عنايت خداوند دست پيدا كنند ، و اين كه فرموده است :

و لهم خصائص حق الولاية ، اشاره به اين است كه سرپرستى امور مسلمين و جانشينى رسول خدا ( ص ) داراى ويژگيهاى خاصّى است كه فقط در آل رسول موجود است و شرايطى دارد كه بايد شخص اهليّت و استحقاق آن شرايط را داشته باشد و آن ويژگيها چنان كه قبلاً بيان شد فضايل چهارگانه نفسانى هستند و بى‏شك آن فضايل را امام ( ع ) داراست . هر چند تمام يا بعضى از اين فضايل در غير آل نبى موجود باشد محققاً از آنها اقتباس شده است و آيا دريا با قطرات آن قابل مقايسه است ؟

فرموده امام ( ع ) : و فيهم الوصيّة و الوراثة ، اشاره به اين است كه جانشينى رسول خدا به آن حضرت اختصاص دارد و وراثت آن بزرگوار مخصوص اهل بيت پيامبر است .

گفته‏اند امام ( ع ) از وراثت چيزى را قصد كرده است كه از خلافت مهمتر است .

اين كه فرمود : الآن اذ رجع الحق الى اهله و نقل الى منتقله ، اشاره به اين است كه با اين كه او شايسته خلافت بوده است خلافت در نزد ديگران بوده است و حال كه امامت به آن حضرت بازگشته ، پس از آن كه در دست ديگران بوده است بايد به آن حضرت رجوع شود احتمال دارد كه مراد از حق ، حقّ ديگرى غير از امامت باشد ولى آنچه در اين جا به ذهن متبادر مى‏شود حق امامت است .

[ 496 ]