فرموده است : متوحّد اذ لا سكن . . . تا لفقده

مقصود امام ( ع ) از عبارت فوق توصيف حق تعالى به يگانگى و وحدانيّت است و عبارت « اذ لا سكن » را براى اشاره به اين حقيقت آورده است كه يگانگى او به وحدانيّت ذاتى است نه مثل تنهايى افراد كه به اعتبار نداشتن همنشين به آنها تنها گفته مى‏شود يا چنان كه مفهوم متعارف از تنها ماندن بعضى مردم همين است كه ذكر شد ، زيرا افراد عادتا با يكديگر مشاورت و گفتگو دارند . جدا شدن يكى از حيوانات از ديگران را تنهايى مى‏نامند .

انيس و همدم كسى است كه به وجود او آرامش حاصل مى‏شود و به نبودن او وحشت به وجود مى‏آيد . همدمى و تنفّر به وسيله ميل طبيعى نسبت به اشياء معنى پيدا مى‏كند و از خصوصيّات مزاج حيوانى هستند . چون خداوند متعال از جسمانيّت و مزاج داشتن پاك است لزوما از انس و وحشت مبرّاست .

بنابراين منفرد است به وحدانيّت مطلق نه در قياس عقلانى اين انفراد يا اشياء ديگر .

قيود سه گانه ( فاعل ، بصير ، متوحّد ) كه در سه فصل گذشته كلام امام ( ع ) آمده است براى توجّه دادن به عظمت خداوند تعالى است ، چنان كه در شرح جمله « لا بمقارنه و لا بمزائله » توضيح داديم و خلاصه آن اين است كه اذهان بشر به اين معنى توجّه دارد كه فاعل نيازمند ابزار و بينا نيازمند چشم است و شخص تنها نيازمند انيس همتاى خود مى‏باشد ، تا از وحشت رها شود و چون ذات خداوند سبحان از همه اين امور منزّه و پاك است امام ( ع ) براى از ميان بردن اين توهّم و بى‏اعتبار دانستن اين پندار خردها را با بيان اين قيود سه گانه متنبّه كرده و به حقيقت امر توجه داده است .

[ 286 ]