فرموده است : عالما بها قبل ابتدائها . . . تا احنائها

منصوبات سه گانه فوق ( عالما ، محيطا ، عارفا ) بنابر حال بودن ، منصوبند و فعل عمل كننده در آنها الزمهاست ، چون نزديكترين فعل به اين منصوبات است و اين منصوبات سه گانه تفسير افعال جمله ما قبل مى‏باشند اجال ، لائم ، غرّز الزم و مقصود از قضيّه اوّل ( عالما بها ) اثبات افعال چهارگانه است براى خداوند ،

در حالى كه خداوند به اشياء قبل از ايجادشان آگاه بوده ، و همه آنها به طور كلّى و جزئى ، در علم خداوند حضور داشته‏اند و مقصود از قضيّه دوّم ( محيطا به حدودها ) نسبت اين افعال به خداوند است ، در حالى كه او احاطه علمى به حدود و حقايق آنها داشته است و هر يك را از ديگرى به طور جداگانه مى‏دانسته است كه در چه حدّى پايان مى‏يابند ، و به چه نهايت و فايده‏اى مى‏رسند . محتمل است كه منظور از انتهائها ، انتها يافتن هر ممكن به سبب خود و انتها يافتن موجودات در سلسله وجود به خداوند متعال باشد . و در قضيّه سوّم ( عارفا بقرائنها ) نسبت دادن افعال به قدرت خداوند است در حالى كه خداوند به لوازم و عوارض اشياء آگاه بوده و به اين كه چگونه اشياء به يكديگر نزديك‏اند مطّلع است ، و به تركيب و همگونى اشياء مانند اختلاط يافتن بعضى عناصر با بعضى در شكل‏گيرى طبيعى به ترتيب خاص سرشت آفرينش آگاه بوده است . و خداوند مى‏دانسته كه جوانب اشياء به چه حدّى پايان مى‏يابد و به چه امورى مقرون مى‏شود . خلاصه اين فراز اين است كه خداوند ، به تمام معلومات كلّى و جزئى آگاه بوده است ، و اين طبيعت ذات علم الهى است كه چيزى بر او پوشيده نيست .

اگر گفته شود كه اطلاق اسم عارف بر خداوند تعالى جايز نيست به دليل

[ 297 ]

گفتار پيامبر كه فرمود : براى خداوند 99 اسم است كه هر كس آنها را بداند داخل بهشت مى‏شود [ 3 ] . و اجماع علما بر اين است كه عارف از جمله آن 99 اسم نيست .

پاسخ مى‏گوييم كه : ظاهرا اسمهاى خداوند تعالى به دو دليل از 99 تا بيشتر است .

1 فرموده پيامبر كه به هنگام دعا فرمود : خداوندا از تو مى‏خواهم به حقّ تمام اسمهايى كه با آنها خود را ناميده‏اى و يا در كتابت نازل كرده‏اى و يا به كسانى از آفريدگانت تعليم داده‏اى و يا در علم غيبت بر گزيده‏اى [ 4 ] . اين كلام پيامبر تصريح دارد بر اين كه خداوند بعضى از اسماء خود را بيان داشته است .

2 فرموده ديگر پيامبر درباره ماه مبارك رمضان ، رمضان اسمى از اسماء خداوند تعالى است [ 5 ] . و به دليل قول صحابه كه مى‏گفتند فلان شخص اسم اعظم الهى را داراست و اين به بعضى از اوليا و انبيا نسبت داده شده است ، و همه اينها دلالت دارند بر اين كه اسماء خداوند تعالى بيشتر از 99 تاست . اگر توضيحى كه داده شد حقيقت باشد روى سخن به فرموده پيامبر است كه فرمود براى خداوند 99 اسم است هر كس آنها را بداند داخل بهشت مى‏شود ، كه به صورت قضيّه واحده‏اى كه معناى اخبار دارد آمده است ، به اين معنا كه از اسماء خداوند تعالى 99 اسم است كه دانستن آنها موجب دخول بهشت مى‏شود . اين كه پيامبر 99 اسم را بيان فرموده است ، براى بيان شرافتى است كه در ديگر اسمها نيست . بدين توضيح كه مثلا اين اسماء جامع انواع معانى مى‏باشد كه حاكى از

[ 3 ] انّ للّه تسعة و تسعين اسما من احصاها دخل الجنّة .

[ 4 ] أسئلك بكلّ اسم سميّت به نفسك او انزلته فى كتابك او علّمته احدا من خلقك و استاثرت به فى علم الغيب .

[ 5 ] انّه اسم من اسماء اللّه .

[ 298 ]

كمال خداوند است ، به گونه‏اى كه اين جامعيّت براى غير اين 99 اسم نيست ،

پس از حديث رسول اكرم براى نفى اسماء ديگر خدا نيست . با روشن شدن اين موضوع رواست كه گفته شود عارف از اسمهاى خداوند است .

اگر گفته شود كه : اسم اعظم خدا داخل در اين 99 اسم نيست ، زيرا كه اين اسامى متداول بين همه مردم بوده ، ولى اسم اعظم مخصوص انبيا و اولياست و هر گاه چنين باشد چگونه صحيح است كه اين اسما اشرف اسماى الهى باشد .

در پاسخ مى‏گوييم : احتمال دارد كه اسم اعظم از اين 99 اسم خارج باشد ، و شرافت اسم اعظم به نسبت بقيّه اسماء منظور شده باشد . و احتمال دارد كه داخل در اين 99 اسم باشد ولى ما دقيقا آن را نمى‏شناسيم و كسانى كه به يقين آن را مى‏شناسند اوليا و انبيا هستند .