بحث اوّل اين جمله امام ( ع ) به منزله شرح و تفسيرى براى كلمه فسوّى مى‏باشد

زيرا سوّى يا تسويه عبارت از تعادل وضع و هيأتى است كه آسمانها

[ 313 ]

در آن قرار دارند و مقصود حضرت از اين تفصيل توجّه دادن ذهنهاى بى‏خبر از حكمت صانع سبحان در ملكوت آسمان و زيباييهاى آن است . و يادآور نعمتهاى فراوان خداست تا متوجّه صانع در ملكوت آسمان و زيباييهاى آن است . و يادآور نعمتعاى فراوان خداست تا متوجّه نعمتهاى خداوند شده و بر ستايش و پرستش او نسبت به اين بخشش و احسانها مواظبت كنند . خداوند متعال در اين باره چنين مى‏فرمايد :

تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبَّكُمْ اِذَا اسْتَوَيَتُمْ عَلَيْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الذَّى سَخِّر لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهُ مُقْرِنينَ [ 11 ] .

هر يك از گردش افلاك و گردش آسمانها براى بندگان نعمت مى‏باشد هر چند در حركات آسمان فوايدى است كه نعمت بودن آنها از ذهن ضعيف بندگان بدور باشد گمان ما اين است كه بسيارى از بى‏خبران مى‏گويند فايده حركات آسمان براى ما چيست ؟ ولى هنگامى كه ذهن همين افراد متوجّه شود ،

مى‏بينند كه اگر اين حركات نباشند هيچ تركيبى در اين عالم صورت نمى‏گيرد و اصولاً انسان پديد نمى‏آيد ، تا برسد به نعمتهاى ديگر . البتّه چيزى كه در اين جا مى‏توان گفت اين است كه حركات جوّى گاهى موجب نعمتهاى قريب الوصول به انسان مى‏شوند مانند كسب روشنايى از نور ستارگان و راهيابى در تاريكى صحراها و درياها و آمادگى ابدان براى صحّت و امثال اينها ، و گاهى لازمه‏اش نعمتهاى ديگر است كه قرار است به انسان برسد هر چند انسان آنها را نداند مانند آماده ساختن زمين براى تركيباتى كه قوام زندگى بندگان خدا به آن است .

خداوند سبحان ويژگيهاى آسمان را در موارد بسيارى از قرآن مجيد ذكر كرده است . شكّى نيست كه ذكر فراوان آسمان در كتاب خدا دليل عظمت آسمانهاست و يا ممكن است به اين دليل باشد كه خداوند در آنها اسرارى را نهفته است كه عقل بشر به آنها دست نمى‏يابد . به هر حال سخن امام ( ع ) كه

[ 11 ] سوره زخرف ( 43 ) : آيه ( 13 ) : نعمت پروردگارتان را هنگامى كه بر آنها سوار شديد متذكّر شويد و بگوييد پاك و منزّه است كسى كه اين را مسخّر ما ساخت و گرنه ما توانايى آن را نداشتيم .

[ 314 ]

فرمود : فعليا هنّ محفوظا ، مانند سخن حق تعالى است كه فرموده : وَ جَعلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً [ 12 ] . يا اين سخن حق تعالى : وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجيمٍ [ 13 ] . و يا اين فرموده حق تعالى : وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ [ 14 ] .

سخن امام ( ع ) كه فرمود : و سمكا مرفوعا بغير عمد تدعمها و لا دسار ينتظمها ، شبيه اين فرموده حق تعالى است : خَلَقَ السَّمواتِ بِغيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها [ 15 ] و اين گفته حق تعالى : وَ يُمْسِكُ السَّمَاءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى اَلارْضِ اِلا بِاِذْنِهِ [ 16 ] . كلام امام ( ع ) كه فرمود : ثمّ زيّنّها بزينة الكواكب و ضياء الثواقب ، شبيه اين آيه شريفه است : اِنّا زَيَّنَّا السَّماء الدُّنْيا بِزِينَةٍ الكَواكِبِ [ 17 ] و اين جمله امام ( ع ) كه فرمود :

فاجرى فيها سراجا مستطيرا و قمرا منيرا ، نظير اين آيه شريفه است : وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فيهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً [ 18 ] .