شرح

اين بخش از كلام امام ( ع ) براى بيان تنفّر است و آن نكوهش كسانى است كه از روى دشمنى از حق كناره‏گيرى و با آن حضرت مخالفت كردند . در آغاز اشاره به اين واقعيت دارد كه نفس آنها به حدّى مطيع شيطان شده است كه شيطان را همه كاره امور خود كرده‏اند و زندگى خود را با دستور شيطان مى‏چرخانند و عقل خود را از كار انداخته و دوستان شيطان شده‏اند ، همچنان كه خداوند متعال فرموده است : « اِنّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ اَوْلياءَ لِلَّذينَ لا يُؤمِنُونَ » [ 1 ] پس از آن كه امام ( ع ) آنان را فرمانبردار شيطان معرفى مى‏كند به بعضى از امورى كه شيطان در آن دخالت مى‏كند اشاره مى‏فرمايد كه شيطان آنها را شريك خود مى‏گرداند و وقتى شيطان بر كارهاى آنها مسلّط شود و نظام امر آنها را به دست گيرد به دلخواه خود ، آنها را به هر طرف كه بخواهد مى‏كشاند . به كار بردن كلمه « اشراك » در اين مورد به شرط اين كه جمع « شرك » ( دام صيد ) باشد استعاره زيبايى است ، چون فايده دام شكارى است كه صياد قصد صيد او را كرده است و آن گروه به اين لحاظ كه تحت تسلّط شيطان قرار دارند و به دستورات او عمل مى‏كنند اسباب وسيله‏اى هستند كه شيطان توسط آنها مردم ديگر را به مخالفت با امام وقت و خليفه خدا در زمين برمى‏انگيزد . آنها شباهت به دامى دارند كه شيطان به وسيله اموال و زبان آنها فريب داده به باطل مى‏كشاند و مردم پيرو شيطان همچون ابزارى براى باطل در دست شيطانند و با زبان آنها مردم را به باطل دعوت مى‏كند ، به همين سبب امام ( ع ) كلمه اشراك را براى پيروان شيطان استعاره آورده است .

و اگر « اشراك » را به معناى شريك بگيريم مفهوم آن روشن است و نيازى به توضيح ندارد . پس از توضيح فوق ، امام ( ع ) همراهى شيطان با پيروان گمراهش را به پرنده‏اى تشبيه كرده است كه در لانه خود جا گرفته ، تخم مى‏گذارد و سپس

[ 1 ] سوره اعراف ( 7 ) : آيه ( 27 ) : ما شياطين را دوستدار آنان كه ايمان نمى‏آورند قرار داديم .

[ 561 ]

جوجه مى‏كند ، و جاگزينى شيطان در سينه آنها و همراهى تنگاتنگ آنها با شيطان را به پرنده و لانه گرفتن و تخم‏گذارى و جوجه‏دار شدنش تشبيه كرده است ،

همچنين تربيت و نموّ شيطان در دامن آنها كنايه و استعاره است براى تربيت آنها با باطل و همراهى ابليس با آنها و جدا نشدنش از آنان ، به نحوى كه كودك در دامن پدر و مادر تربيت يافته و رشد مى‏كند . امام ( ع ) در دو جمله اوّل سجع مطرّف را رعايت كرده و در دو جمله بعدى سجع متوازى را .