38 قوله عليه السلام : و ليس فى اطباق السّموات الى قوله عظماء :

« از كثرت وجود فرشتگان در بين طبقات آسمان جاى خالى نيست » مقصود اين است كه آسمانها پر از ملائكه خداوندى است ، ( و هر كدام به كارى مشغولند ) برخى مدام براى پروردگارشان در سجده‏اند و بعضى با جديّت تمام به دنبال كارهاى محوّله‏اند . بايد دانست كه گروهى از فرشتگان حركت آسمانها را بر عهده دارند . و گروهى ديگر كه داراى مرتبه بالاترى هستند . دستور حركت را صادر مى‏كنند .

بعيد نيست كه منظور امام از فرشتگان سجده كننده ، همان امر كنندگان باشد . و مدام در سجده بودن فرشتگان كنايه استعاره‏اى از كمال عبادتشان باشد . و مراد از فرشتگان شتابان براى انجام كار ، آنهائى باشند كه حركت آسمانها را بر عهده دارند . امّا اينكه طول طاعت و فرمانبردارى را امام ( ع ) دليل افزايش دانش فرشتگان قرار داده‏اند ، به اين دليل است كه حركات فرشتگان ، مانند ملائكه‏اى كه در مراتب بالاترى قرار دارند از روى شوق و علاقه است و از جهت كمال معرفتى كه بخداوند متعال دارند كمال ذاتى آنها همواره در حال رسيدن از قوه به فعل است . و زيادى عزت و جلال پروردگار در نزد آنها موجب بزرگى و عظمت فرشتگان مى‏شود ، زيرا فزونى عظمت آنها چنان كه قبلا گفتيم تابع ، زيادى شناختى است كه از خداوند پيدا مى‏كنند . و منها فى صفة الأرض و دحوها على الماء .

[ 766 ]