قوله عليه السلام : و لعمرى الى قوله ببعيد :

با عبارت فوق امام ( ع ) مردم زمان خود را ، به مردم زمان فترت تشبيه كرده ، و اينان را همچون پدران

[ 660 ]

گناهكارشان دانسته ، احوال و زمان اينان را در امورى شبيه احوال و زمان گذشتگان ترسيم كرده است .

1 اى مردم پدران شما داراى چنان اعمال زشتى بودند حال و زمان پسران از احوال و زمان پدرانشان ، در انجام و ترك امور چندان فاصله‏اى ندارد .

2 با اين كه رسول خدا ( ص ) چيزى از دستورات الهى را بگوش آنها نرسانده بود ، ولى من بسيارى از امور را براى شما بيان كرده‏ام ، مع الوصف فرقى ميان شما و آنها ديده نمى‏شود ( بلكه مى‏توان گفت حال اينان از حال پدرانشان زارتر است ، چه پيامبر آنها را ارشاد نكرده بود و اينان را ارشاد كرده است ) 3 تفاوتى ميان قدرت شنوايى شما با آنها نيست ( كه بهانه‏اى براى فرار از تكليف و وظيفه باشد ) 4 ساير اعضا و جوارحى كه گذشتگان داشتند و با آنها كسب كمال مى‏كردند ، در شما نيز هست با اين حال كسب كمالى در شما نيست .

5 شما در مورد آنچه پدرانتان نسبت به آنها جاهل بودند ،

چيزى نياموخته‏ايد تا بدان سبب ميان شما با آنها فرقى باشد . 6 شما از دنيا چيز مطلوبى انتخاب نكرديد كه پدرانتان فاقد آن باشند ، و بدين سبب بر آنان مزيت پيدا كرده باشيد . خلاصه سخن اين كه اوضاع و احوال شما مانند اوضاع و احوال مردمان دوران فترت و نبودن رسول الهى است و صد البتّه كه با توجّه بهدايت و ارشاد رسول اكرم شمايان مورد توبيخ و ملامت هستيد .

مقصود امام ( ع ) از اين كه مردم زمان خود را شبيه ، مردم دوران فترت ، و رفتار و كردار اينان را چون رفتار و كردار آنان دانسته دو چيز است :

الف : ايجاد نفرت نسبت به معصيت كاران گذشته ، كه با دستورات الهى مخالفت كردند .

ب : تشويق و ترغيب ، به انتخاب كسانى كه فرمانبردارى از خدا و رسول

[ 661 ]

كردند زيرا وقتى كه ميان مردم زمان حضرت و پيشينيان مشابهت بر قرار شود ، در تمام خصوصيات و لوازم شباهت پيدا مى‏شود . بنابراين آن كه به معصيت كاران گذشته شباهت داشته باشد ، چون آنان به عذاب دردناك گرفتار مى‏شود ، و كسى كه به نيكوكاران سابق شباهت پيدا كند ، پاداش با ارزشى كه به آنها داده شود به اينان نيز داده خواهد شد .