36 قوله عليه السلام : و لم يختلفوا فى ربّهم بأستحواذ الشّيطان عليهم :

شيطان بر آنها تسلّط پيدا نمى‏كند تا با وسوسه‏هاى او درباره پروردگارشان اختلاف كنند چون فرشتگان حق سبحانه تعالى را مستحقّ پرستش و عبادت مى‏دانند و اين حق را براى وى ثابت مى‏كنند ، شيطان بر آنها غلبه پيدا نمى‏كند ، چون بر ملائكه تسلّطى ندارد . بيان اين ويژگى براى سلب خصلتهاى بشرى از فرشتگان است . و باز اين عبارت حضرت : و لم يفرّقهم إلى قوله اخياف الهمم براى منزّه دانستن فرشتگان از خصوصيّات عارض بر بشر آمده است . خصلتهاى خاصّ انسانى عبارتند از :

الف قطع رابطه‏هاى سوء و ناگوار مانند ترك رابطه‏هائى كه از روى عداوت و ضديّت ناشى از خشم و شهوت پديد آيد .

ب حسد و بدخواهى : بحقيقت دانسته‏ايد كه حسد و بدخواهى رذيلت نفسانى است و ريشه در بخل و حرص دارد و اساس اين دو ، نفس امّاره است ( و نفس امّاره در انسان وجود دارد ) .

ج انواع شكّ ريب و ترديدهايى كه در امور باطل به كار گرفته مى‏شود . و انسانها بدان مبتلا هستند : منظور از ريب در سخن امام شك و ترديدهاست و مراد از مصارف آنها و منظور از شعبه‏هاى آن قسمتهاى گوناگونى است كه هر شك و شبهه‏اى انسان را به باطل مى‏كشاند و آدمى از طريق شبهه‏اى خاصّ بباطل روى مى‏آورد . امّا فرشتگان به ريب و شك گرفتار نيستند .

به يقين مى‏دانى كه منشأ همه شك و شبهه‏ها ، و هم و خيال است . و چون فرشتگان داراى نفس امّاره نيستند پس از تمام خصلتهاى سه گانه فوق پاك و منزّه مى‏باشند .

د به دليل اين كه معبود فرشتگان كه نهايت مطلوبشان مى‏باشد و جهت همّت آنها نيز يگانه است به چيزى ديگر توجّهى نداشته ، تفرقه و جدايى ندارند .

[ 765 ]