قوله عليه السلام : لم يؤده خلق ما إبتدء ، و لا تدبير ما ذرء :

« به خاطر آفرينش موجودات خستگى بر خداوند راه نيافته و در اداره امور نياز به انديشه و فكر پيدا نكرده است . »

[ 3 ] به نظر مى‏رسد كه به هنگام نوشتن اين شرح ، خواجه طوسى حيات داشته است م .

[ 379 ]

خستگى درباره حيوانات قابل تصوّر است كه كارهايشان را به وسيله اعضا و جوارح انجام مى‏دهند . چون خداوند تبارك و تعالى جسم نيست و كارهاى خود را با وسايل و ابزار جسمانى انجام نمى‏دهد ، از جهت خلق و آفرينش خسته نمى‏شود .

امام ( ع ) به منظور مبالغه در عدم خستگى خداوند از ايجاد و خلق از جمله « ما ابتدأ » استفاده كرده است ، زيرا آغاز كار داراى سختى فراوانى است . تمام كردن كارى كه تازه شروع مى‏شود ، تدبير و انديشه‏اى كه براى بهبود آن لازم است ايجاب مى‏كند كه تمام جزئيات ذات و صفات آن شى‏ء دائما از ريز و درشت ،

زير نظر گرفته شود ، و مطابق حكمت و توجّه خاص باشد .

كلام امام ( ع ) در عدم خستگى حق تعالى از خلقت و آفرينش ، شبيه آيه شريفه قرآن بيان اين حقيقت است : اَوَلَمْ يَرَوْا اَنَّ اللَّهَ الّذى خَلَقَ السَّمواتِ وَ الاَرْضَ وَ لَمْ يَعى بِخَلْقِهِنّ [ 4 ] .