قوله عليه السلام : و ارعدت الأسماع لزبرة الدّاعى

« گوشها از هيبت كلام دعوت كننده به محشر به لرزه مى‏افتند » اين عبارت امام ( ع ) اشاره به امرى است كه هنگام جدائى براى نفوس در قيامت حاصل مى‏شود . لفظ « زبرة » استعاره از

[ 5 ] سوره طه ( 20 ) آيه ( 108 ) : اصوات براى خدا خاشع مى‏شوند جز به آهستگى از آنها چيزى شنيده نمى‏شود .

[ 521 ]

حكم قهر آميز قضاى الهى است كه بر عليه نفوس صادر مى‏شود . چنان قهر و خشمى كه امكان جواب ردّ دادن بر آن ميسور نيست .

مقصود از فصل الخطاب حتمى شدن حكم خداوند بر عليه آنها پس از ورود به محشر است ، كه بحساب مال و منالشان رسيدگى شود . و حقوقى كه از حقّ النّاس بر ذمه‏شان باشد وصول شود .

و منظور از « مقايضة الجزاء » معاوضه‏اى است كه انجام مى‏گيرد ، اخلاق و رفتار پست و زشت را كيفر ، و اخلاق نيك و حق را پاداش مى‏دهند . ارزش كار هر كسى را به اندازه استعداد و پذيرشش بحساب آورده ادا مى‏كنند .

چيزى كه به نظر مى‏رسد بايد ، در پايان اين بخش از شرح توضيح داده شود اين است كه به كار گرفتن لفظ در معناى مجازى و يا حمل معناى كلام بر معناى تأويلى بجاى معناى ظاهرى در كلام خدا و رسول و اولياء حق زمانى رواست كه يك دليل عقلى إجراى سخن را بر معناى ظاهر شما منع كند . چون در موضوع بحث ما تمام مسلمين به تبع از شريعت معاد را جسمانى دانسته‏اند و دليل عقليى هم كه جسمانى بودن معاد را منع كند وجود ندارد . نمى‏توانيم بدرستى تأويلاتى كه درباره معاد آمده است قطع پيدا كنيم . بنابراين چنان كه ظاهر كلام امام ( ع ) دلالت دارد معاد جسمانى است .