2 فرموده است : لا ابا لكم الى قوله مرام :

اى بى‏پدرها امام ( ع ) كه قصد دارد با طرح سؤالى آنها را بر يارى دادن به دين خدا برانگيزاند ، به صورت سؤال انكارى ،

علّت سنگينى و سهل‏انگارى يارانش را از سستى و كوتاهى آنان بر جنگ استفسار كرده ، و توجّه آنها را به فراهم بودن اسباب پيكار و جهاد در راه خدا و خشمگين شدن براى رضاى حق متعال جلب كرده است . سؤال شده است كه آيا دينى كه لازمه‏اش حفظ و نگهدارى است ، و شما نيز مدّعى آن هستيد ، در شما وجود دارد يا خير ؟

چنان كه خداوند مى‏فرمايد : وَ ما اُمِرُوا اِلاّ لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفاءَ [ 1 ] پس از بيان اين سؤال ملامت‏انگيز از غيرت آنها مى‏پرسد . غيرت خصلتى نفسانى است كه با شجاعت همراه است . و سپس مى‏فرمايند : « من در ميان شما بپاخاستم » اين جمله امام ( ع ) آنها را به وحدت و اجتماع برمى‏انگيزد ، كه حضرت فرياد زده است و از آنها يارى خواسته امّا آنها سستى و سهل‏انگارى كرده و از

[ 1 ] سوره بيّنه ( 98 ) آيه ( 5 ) : فرمان داده نشده‏ايد جز اين كه او را پرستش كنيد در حالى كه ديندار با اخلاص باشيد و از باطل روگردان باشيد .

[ 216 ]

فرمان آن بزرگوار سر برتافته‏اند . اطاعت نكردن آنها خطا و تقصيرشان را ثابت مى‏كند . آنگاه حضرت مى‏فرمايند نتيجه اين سنگينى و قيام نكردن به جهاد ،

كيفرى سخت خواهد بود . با اين عبارت نتيجه بد كار آنها را توضيح داده خطاكارى يارانش را ثابت مى‏كند ، و سپس مى‏فرمايد به وسيله شما دشمن گوشمالى نمى‏خورد و انسان به مقصد عالى مطلوب نمى‏رسد . اين سخن امام ( ع ) خطاب توبيخ‏آميزى است ، كه عرب را بر اجتماع براى يارى تهييج مى‏كند .

اصولا چنين سخنانى طبيعت همگان را بر مى‏انگيزد . پس از بيان اين مطالب حضرت سرزنش را نسبت به ياران خود شدّت مى‏بخشد و مى‏فرمايد : من شما را دعوت به جهاد كردم ، شما مثل شترى كه نافش درد بگيرد و از شدّت درد صدا در گلويش بپيچد شانه از زير بار وظيفه خالى كرديد .

لفظ جرجرة را كنايه از بهانه‏گيرى زياد و ناراحتى فراوان از سختى دعوت به جهاد آورده‏اند و به اين دليل كه شتر نر به هنگام درد شكم از ديگر شتران بيشتر فرياد بر مى‏آورد ، ناراحتى و دلتنگى اصحابش را بدان تشبيه فرموده است . حالت آنان در شانه از زير بار جهاد خالى كردن را تشبيه به شترى كرده است كه كوهانش بر اثر بار گران زخم شده باشد . چنان كه شتر به آسانى حاضر نيست بار بر پشتش بگذارند . هنگامى كه حضرت آنها را براى يارى برادرانشان مالك و اصحابش فرا خواند ، به بهانه‏هاى واهى سهل‏انگارى كردند و آماده پيكار نشدند و آن تعداد اندكى هم كه آماده شدند سخت مضطرب و نگران بودند ، بمانند اشخاصى كه بزور به سوى مرگ رانده شوند و با نگرانى مرگ را نظاره‏گر باشند . حضرت در اين عبارت حالت آنان را كه اعلام آمادگى كرده بودند ، به دليل دلهره و هراس آنها به حالت افرادى كه احتضار و مرگ به آنها دست دهد و آنها ترسان و لرزان تماشاگر مرگ باشند ، تشبيه كرده است .

جملات امام ( ع ) و تشبيهات ، همگى براى توبيخ و سرزنش مردم كوفه

[ 217 ]

آورده شده است ، هر چند با عبارتها و كنايه‏هاى گوناگون بيان شده امّا هدف توضيح تقصير و كوتاهى آنها در انجام وظيفه و سرپيچى از اطاعت و فرمان ، آن حضرت است .

[ 218 ]