قوله عليه السلام : و انّى لعالم الى قوله أودكم

مقصود امام ( ع ) از عبارت فوق اين است : آنچه آنها را به اطاعت وادار مى‏سازد و اصلاحشان مى‏كند مجازات كردن به وسيله قتل و كشتار مى‏باشد چنان كه حجّاج بن يوسف ثقفى چنين سياستى را در ارعاب و اجبار مردم ، آنگاه كه شخصى بنام مهلّب را براى سركوبى خوارج فرستاد به كار گرفت . روايت شده است كه حجّاج در كوفه اعلان عمومى

[ 1 ] هنگامى كه به زير پرچم فرا خوانده شوند به سرعت جمعيت فراوانى حاضر مى‏شوند هر چند در شمارش اندكند ولى در جنگ سخت‏كوش و زيادند .

[ 2 ] آيا شما كمترين جمعيت زير پرچم نيستيد همان افرادى كه بيشترين افراد را در اطراف گوسفند كشته شده و ديگ غذا دارند .

[ 410 ]

داد . هر كس تا سه روز آماده حركت و اطاعت از مهلّب نشود ، رواست كه خونش را بريزند . در همين رابطه عدّه زيادى را كشت . مردم با عجله براى حركت و پيروى از مهلّب آماده شدند چنان كه تاريخ نشان مى‏دهد بيشتر سلاطين همين سياست ارعاب و تهديد را داشته و دارند .

عبارت امام ( ع ) كه : « من اصلاح شما را به بهاى تباه شدن نفس خود روا نمى‏شمارم » بدين معنى است : من مجاز نمى‏دانم كه خونتان را بريزم تا بزور شما را براى جنگ گسيل دارم ، چنان كه پادشاهان ، هنگام تثبيت حكومت خود چنين مى‏كنند و دين خود را به تباهى و فساد مى‏كشند ، امام صلاح نمى‏دانست كه با تهديد و قتل آنها را تسليم حكم و فرمان كند زيرا موجب تباهى و فساد ديانتش مى‏شد و چون طبق قاعده عقلى ، و حكمت ، اصلاح ديگران فرع بر اصلاح نفس مى‏باشد ، از شخصيّتى مثل امام ( ع ) انتظار نمى‏رفت كه نفس خود را فاسد كند تا ديگران اصلاح شوند .

حال اگر اشكال شود كه جهاد فراروى امام عادل واجب است ، بنابراين لازم بود كه امام ( ع ) بر آنها تحميل كند با اين حساب چرا آن حضرت اجازه قتل‏شان را نداشت ؟

پاسخ اين اشكال را به دو صورت مى‏توان داد بشرح ذيل :

1 براى ترك هر واجبى نمى‏توان افراد را كشت . مثلا اگر كسى حج را ترك كند . در ازاى ترك اين واجب كشته نمى‏شود .

2 بعيد نبود كه اگر امام ( ع ) به خاطر ترك جهاد ، دست به قتل و كشتار آنها مى‏زد از اطرافش پراكنده مى‏شدند و به دشمن حضرت مى‏پيوستند و يا او را تسليم دشمن مى‏كردند . و يا كمر به قتلش مى‏بستند . هر يك از اين امور فساد كلّى‏ترى بود و از كناره‏گيرى آنان از جهاد در راه خدا و نپذيرفتن دعوت امام ( ع ) در بعضى موارد خطر بيشترى داشت .

[ 411 ]