فرموده است : و لعمرى لو كنّا نأتى الى قوله عود

اين فراز از فرموده حضرت كه سوگند به جان خودم اگر ما مثل شما مى‏بوديم . . . بازگشتى است به مقصود اصلى ايراد اين كلام ، كه توجّه دادن اصحابش در خوددارى از جنگ مى‏باشد .

جان سخن حضرت اين است كه اگر آن روز ما در كار خود كوتاهى مى‏كرديم چنان كه شما امروز كوتاهى مى‏كنيد . و پيامبر را وا مى‏گذاشتيم چنان كه شما امروز مرا واگذاشته‏ايد ، آنچه امروز از پابرجايى دين حاصل شده ، حاصل

[ 318 ]

نمى‏شد . لفظ « عمود » را براى دين كنايه از نيرومندى و عظمت آن به عنوان استعاره بالكنايه آورده‏اند . و سبزى چوب ايمان را كنايه از تازگى و طراوت ايمان در قلبها دانسته‏اند . در عبارت اول ، اسلام را به خانه‏اى كه داراى ستونهايى است و در جمله دوّم ايمان را به درختى كه داراى شاخه‏هاى سبزى باشد تشبيه كرده‏اند .

سپس سوگند ياد كرده‏اند ، كه با اين سستى و سهل‏انگارى و با اين خوددارى از تعقيب دشمن به جاى شير ، خون خواهند دوشيد . دوشيدن خون را به عنوان استعاره ، نتيجه كوتاهى و خوددارى از فراخوانى آنها به جا دانسته است .

در بيان اين استعاره امام ( ع ) يارانش را به دليل كوتاهى از كار جنگ به ناقه‏اى تشبيه كرده است ، كه به دليل بى‏توجّهى صاحبش دچار بيمارى شده و شيرش را خشك كرده است ، كه جز پشيمانى سودى ندارد ، زيرا نتيجه تفريط كارى پشيمانى است .

در عبارت حضرت دو نوع سجع به كار رفته : يكى سجع متوازى و ديگرى سجع مطرّف ، ميان « لقم و ألم » سجع متوازى است ، نسبت ميان « جرانه و اوطانه » سجع مطرف مى‏باشد و بدين سان ميان « عمود و عود » و « دما و ندما » نيز سجع مطرّف است .

[ 319 ]