20 قوله عليه السلام : و قد استفرغتهم اشغال عبادته إلى قوله و شيجة خيفته :

سرگرمى به عبادت و پرستش آنها را از هر شغل و كارى باز داشته است .

يعنى فراغت و آسايشى براى كارهاى ديگر جز عبادت ندارند . پيش از اين دانستى كه فرشتگان آسمان ، كه اجرام فلكيه را به حركت در مى‏آورند ، اجرامى كه بمنزله بدن ملائك بحساب مى‏آيد حركتشان حركتى است ارادى كه از روى شوق انجام مى‏گيرد ، زيرا افلاك در حركت فرمانبردارانه خود شبيه فرشتگانى هستند كه واسطه فيض حق ميان افلاك و خداوند متعال‏اند و كمال عبادت و حركات دائمى پرستش وقت آنها را از پرداختن به كارهاى ديگر پر كرده است ، چنان كه در اين باره خداوند فرموده است .

يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لا يَفْتُرُونَ [ 3 ] حقايق ايمان بخداوند ، تصديق فرشتگان

[ 3 ] سوره انبياء ( 21 ) آيه ( 20 ) : شب و روز خدا را تسبيح مى‏گويند و از ذكر و تسبيح سستى نمى‏كنند .

[ 755 ]

به وجود حق تعالى است ، به سبب آن كه فرشتگان شاهد وجود خويش مى‏باشند بديهى است معرفتى كه بر وجود حق سبحانه و تعالى از مشاهده وجود الهى حاصل شود معرفتى تام و كامل دائمى است ، و همواره چنين كمالات بالقوّه‏اى بفعل در مى‏آيد ، زيرا تصديق داشتن به وجود چيزى كه به دست آوردن آن را واجب بدانى ، قوى‏ترين علّت انگيزاننده بر طلب آن مى‏باشد . بنابراين ، ايمان ، و تصديق يقينى بر حقانيّت وجودى امرى وسيله جامع و كاملى ميان جوينده و معرفت آن امر و كمال بخشيدن به آن مى‏شود . و بطور قطع و يقين پويندگان معرفت را عاشق و شيداى مطلوب مى‏كند ، و رغبت و ميل آنها را به آنچه در نزد محبوب است ، و نه ديگران ، ثبات مى‏بخشد .

با توجّه به اينكه امام ( ع ) لفظ « ذوق چشيدن » را براى تعقّل فرشتگان و لفظ « شرب آشاميدن » را براى آن معنايى كه از عشق و كمال در ذات ملائكه كمون يافته است استعاره آورده‏اند ، استعاره اوّل را با عبارت حلاوت و شيرينى ترشيّحيه كرده ، و از نهايت لذّتى كه از معرفت خداوند براى فرشتگان حاصل مى‏شود كنايه قرار داده‏اند چنان كه ذائقه انسانى از شيرينى لذّت مى‏برد .

استعاره دوّم را هم با ذكر « كأس رويّه » ترشيحيّه كرده است زيرا كمال شرب و آشاميدن در اين است كه با جام سيراب كننده باشد ، يعنى جامى كه آشاميدن و سيراب شدن را كفايت كند . اين عبارت كنايه از كامل بودن معرفت فرشتگان نسبت به ديگران مى‏باشد .

و باز استعاره « قلوب » را با بيان « سويدائها » ترشيحيّه كرده است ، زيرا استقرار عوارض قلبى همچون محبّت و خوف ، به اين است كه تمام قلب را فرا گيرد و در آن نفوذ و رسوخ كند و عبارت « بوشيجة خيفته » امام ( ع ) اشاره به علاقه‏اى است كه به دليل ترس از خداوند ، با ذات فرشتگان در آميخته و در آن جاى گرفته است ترس ذاتى ملائكه كمال علم آنها به عظمت پروردگار است .

[ 756 ]

لفظ « خيفة » براى علاقه باطنى چنان كه گذشت استعاره به كار رفته است ، زيرا فرشتگان بهنگام لحاظ عزّت و قهاريّت حضرت حق ، خود را در نهايت درجه پست ممكن ، مغلوبيّت و تسليم مى‏بينند .