قوله عليه السلام : ايّها النّاس . . .

الى ببال چون امام ( ع ) با بيان اين عبارت در صدد بيان فايده بردن مردم از عترت پيامبر ( ص ) مى‏باشد ، چنين مى‏نمايد كه گويا حضرت فايده را قبلا متذكّر شده است . به اين دليل بى آن كه مرجع ضمير را در عبارت قبل آورده باشد ، ضمير را ذكر كرده مى‏فرمايد : « خذوها » اى مردم از پيامبر ( ص ) اين حقيقت را ( مردگان آل رسول مرده و پوسيدگان پوسيده نيستند ) بشنويد و فرا گيريد سخن حضرت رسول ( ص ) اشاره به آيه شريفه قرآن است كه فرمود : و لا تحسبن

[ 635 ]

الذين قتلوا فى سبيل اللَّه امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون فرحين . [ 1 ] » با توجّه به اين كه دانشمندان اتّفاق نظر دارند و برهان عقلى نيز بر صحّت اين ادّعا ، كه « اولياى خدا هر چند جسدشان كهنه و فرسوده شود ، نمى‏ميرند و فرسوده نمى‏شوند ، اقامه شده است ، بعضى از كسانى كه در معناى كلام امام ( ع ) « و يبلى من بلى منّا » غور و تحقيق دارند معتقد شده‏اند كه سخن امام ( ع ) بر پوسيدگى جسد اولياء اللّه صراحت دارد ، و اين مخالف اعتقاد مردم است كه مى‏گويند :

« جسد اولياى خدا تا روز قيامت به حال خود باقى خواهد ماند . » نظر ما ( شارح ) در مورد اعتقاد ياد شده بعضى از مردم ، اين است ، كه اين باور از گفته رسول خدا ( ص ) درباره كشتگان بدر و آيه شريفه : وَ لا تَحْسَبَنَّ الْذينَ قُتلوا فى سَبيل اللَّه نشأت گرفته است . پيامبر ( ص ) در جنگ بدر فرمود : شهدا را با جراحات و خونى كه بر جسد دارند دفن كنيد ، زيرا با همين هيأت در روز قيامت محشور مى‏شوند ، در حالى كه از رگهاى آنها خون جارى است . » در حالى كه ، روايت پيامبر ( ص ) و كلام حق تعالى ، هيچ كدام بر نمردن اجساد و پوسيده نشدن آنها دلالت نمى‏كند . مقتضاى روايت رسول گرامى اسلام ( ص ) اين نيست كه بدنها سالم مى‏مانند و تا روز قيامت از آنها خون جارى است ، زيرا اين ادّعاى باطلى است و حسّ و درك ما بر خلاف آن گواهى مى‏دهند .

معنى صحيح روايت اين است ، كه اين اجساد ، در روز قيامت مجروح بر انگيخته مى‏شوند و از جراحت آنها خون جارى است ، بدانسان كه به هنگام شهادت بودند .

امّا مفهوم حيات در آيه شريفه ، چنان كه علماى تفسير بر آن اتّفاق نظر دارند ، حيات نفسانى است و اين معنى از علّت نزول آيه نيز فهميده مى‏شود .

[ 1 ] سوره آل عمران ( 3 ) آيه ( 169 ) : گمان نكنيد ، شهداى در راه خدا مرده‏اند ، نه آنها زندگانند و در نزد خداوند روزى مى‏خورند و به آنچه خداوند بدانها عطا مى‏فرموده است شادمانند .

[ 636 ]

ابن عباس ( ره ) در شأن نزول آيه : و لا تحسبنّ الذين قُتلوا فى سبيل اللَّه حديثى از رسول خدا ( ص ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود : پس از اتّفاقى كه براى برادران شما در احد افتاد و جمعى به شهادت رسيدند ، خداوند ارواح آنها را در كالبد پرندگان سبز رنگى قرار داد كه وارد نهرهاى بهشت گردند و سيراب شوند و از ميوه‏هاى بهشت بخورند و بر قنديلهاى طلاى آويخته در سايه عرش جاى گيرند . هر گاه كه طعم خوش خوردنى و آشاميدنيها را در مى‏يابند ، مى‏گويند :

كيست كه خبر روزيهاى بهشتى ما را به برادرانمان در دنيا برساند ، تا از رفتن به جهاد و كارزار خوددارى نكنند و به هنگام جنگ از قافله جهادگران عقب نمانند . خداوند متعال خطاب به آنها فرمود خبر شما را من ببرادرانتان خواهم رساند . و بدين هنگام نازل فرمود :

و لا تحسبنّ الذين قتلوا الآية با توضيحى كه داده شد ، منافاتى ميان كلام امام ( ع ) در اين خطبه ، و روايت رسول اكرم ( ص ) و آيه شريفه وجود ندارد . و مقصود امام ( ع ) بيان فضيلت عترت است و اين كه اولياى خدا در سايه كرامت پروردگارشان جاويد خواهند بود .