قوله عليه السلام : و فرّقها أجناسا مختلفات فى الحدود و الأقدار و الغرائز . . . .

مقصود از جنس و حدّ آن چيزى نيست كه « اهل منطق » آن را در عرف خود اصطلاح كرده‏اند ، بلكه منظور از اختلاف ، اختلاف كلّى و جزئى است كه قبلا متذكر شديم ( اختلاف در عناصر ، هيأت ، شكل و غريزه و . . . ) در لغت به اين نوع اختلاف هم اختلاف در جنسيّت مى‏گويند . « حدّ شيئى » به نهايت و آنچه بر آن

[ 728 ]

احاطه دارد ، اطلاق مى‏شود . منظور از « اقدار » اندازه‏هاست و به شكل نيز مقدار گفته شده است .

مقصود از غرائز در كلام امام ( ع ) قواى نفسانى ، اخلاق ، هيأت و صفات مى‏باشند . و اگر كلمه « حدود » را در عبارت حضرت ، بر معناى عرفى‏اش « حدّ كامل يا ناقص » حمل كنيم معناى زيبايى است ، زيرا حكمت آفريدگار پاك و منزّه ايجاب مى‏كند كه بعضى از موجودات از بعضى ديگر ، با حدود و حقايقشان تميز داده شوند و برخى با شكل و هيأت و بعضى ديگر با غرايز و اخلاقشان ، برابر آنچه كه نظام وجود و دستور آفرينش و اراده الهى حكم مى‏كند .