قوله عليه السلام : اوصيكم بتقوى اللّه

امام ( ع ) به سه اعتبار مجددا مردم را به پرهيزگارى تشويق مى‏كند .

1 چون مردم را از كيفر آخرت بيم داده است ، ديگر عذرى نخواهند داشت .

2 با دلايل روشن و براهين واضح ، حجّت را بر آنها تمام كرده است 3 از دشمنى ابليس و خصومت او همگان را بر حذر داشته است .

هر چند معناى ابليس در خطبه قبل توضيح داده شد ، امّا امام ( ع ) در اين خطبه ويژگيهايى را براى شيطان ذكر كرده است كه ذيلا به شرح آنها مى‏پردازيم .

الف : او مخفيانه در سينه‏ها نفوذ مى‏كند ، مقصود نفس امّاره است كه همواره به بدى دستور مى‏دهد . لفظ « سينه » را مجازا در وسوسه‏هاى باطنى به كار برده‏اند . از باب ذكر مكان و اراده متمكّن .

ب : در گوشها به صورت نجوا سخن مى‏گويد : اشاره به چيزهايى است كه بعضى از شياطين انس سر بگوشى كرده حرفهاى بيهوده و غرور و فريب‏كارى را بديگران تلقين مى‏كنند . شرح اين موضوع در خطبه اول نيز داده شده است .

ج : شيطان گمراه كننده است يعنى مردم را از پيمودن راه حق باز مى‏دارد

[ 550 ]

و با وعده‏هاى دروغ و آرزوهاى دور و درازى كه به آنها مى‏دهد همه را وارد دوزخ مى‏كند .

د : بديها را در نظر آنها مى‏آرايد ، زشتى گناهان را براى مردم زيبا جلوه مى‏دهد .

ه : گناهان مهلك را براى مردم كم اهميّت نشان مى‏دهد . بدين توضيح كه آرزوى توبه را در دلها فزون مى‏سازد ، و از حكم عقل كه خداوند آمرزنده و بخشنده است براى چنين آرزويى كمك مى‏گيرد و يا به مثل مى‏گويد ، بديگران كه از تو وارسته‏ترند و از مال دنيا فراوان دارند اقتدا كن و چندان در فكر آخرت مباش ، و از وسوسه‏هاى ديگرى كه براى همگان روشن است .