اهميت قدمت نهج البلاغه

اولا اين كتاب يك كتاب دست اول اسلامى است و در اين شرايط تاريخى ، كه با صدر اسلام تقريبا 1400 سال فاصله داريم ، منابع دست اول و اصيل اهميت ويژه‏اى دارد ، چرا كه با طول زمان ميل به تأويل و برداشتهاى تأويل گونه افزايش پيدا مى‏كند و اين يكى از آفات تفكرات الهى است . وقتى زمان از منبع جوشش دين قدرى فاصله پيدا مى‏كند ، ذهنها ، خلاقيتها ، و ابتكارات و جوششهاى درونى انسانهاى هوشمند آنها را به استنباطهايى كه بيشتر متكى به سليقه‏هاست سوق مى‏دهد ، و همين امر به صورت نامرئى اديان را منحرف مى‏كند . اديان گذشته كه منحرف شده‏اند ، يكى از اصيل‏ترين آفات آنها اين بوده كه متون اولى و اصليشان به طور كامل و سالم باقى نمانده است .

ما البته قرآن را دست نخورده داريم ، همين خود امتياز بسيار بزرگى است و همين موجب شده كه محورى براى استنباطهاى گوناگون اسلامى ، با همه آفاق وسيع اختلاف سليقه‏ها ، وجود داشته باشد . يعنى بالأخره نقطه‏اى هست كه آراء و عقايد مختلف به

[ 39 ]

آن نقطه متكى باشند و آن قرآن است ، لكن اين كافى نيست ، كافى نيست براى اينكه جلوى تأويل و اظهار نظرها و سليقه‏گراييها و احيانا هوى و هوس گراييها را بگيرد . خود امير المؤمنين « عليه السلام » به ابن عباس فرمود : « لا تخاصمهم بالقرآن فانّ القرآن حمّال ذو وجوه » 1 ( وقتى كه مى‏روى با خوارج مباحثه كنى به قرآن استناد نكن . براى اينكه قرآن در بردارنده و پذيرنده وجوه گوناگون است ) .

راستى كسانى كه « وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللّهِ » 2 . را كه درباره امير المؤمنين على « عليه السلام » نازل شده ، تطبيق مى‏كنند با ابن ملجم ، و اين قدر ذهنشان از راه حق منحرف است ، با اينها مى‏شود به قرآن استناد كرد ؟ اما در زمان خودمان هم اين حقيقت را ديديم ، كسانى بودند كه به آيات قرآن استناد مى‏كردند اما با ابزارى از تأويل . در چنين شرايطى ، هرچه متون اسلامى و آثار رسيده از صدر اسلام بيشتر باشد ، امكان محققان براى استنباط صحيح دين بيشتر است .