ملاك ذلت و عزت در رابطه همزيستى از ديدگاه پيشواى الهى

امنيت زندگى هر فرد و گروهى در قلمرو اجتماع بر بنياد حق و تكليف استوار شده است : حق حيات و حق كار و حق هر گونه تكاپوى قانونى و حق موقعيت بدست آمده منطقى هر انسانى . در مقابل تكليفى براى ايفاى آن حقوق وجود دارد كه بايستى بجاى آورده شود .

مسلم است كه انواع متعهدين براى حقوق مختلف مى‏باشند ، ماداميكه هر يك از تعهد كنندگان اعم از فرد و گروه و اجتماع بار تكليف اداى تعهد را بر دوش خود داشته و از انجام آن امتناع بورزد ، حق مفروض منتفى نخواهد گشت .

انسانى كه ذيحق ( داراى حق ) است ، مانند اينست كه جزء يا همه حيات خود را در دست طرفى كه اداى حق بر عهده او است مى‏بيند . و آنچه كه از متعهد در اختيار متعهد له ( ذيحق ) قرار دارد ، جزء يا همه شخصيت او است .

بنابراين فرد يا گروه يا اجتماعى كه نتوانسته است حق خود را بدست بياورد ، در حقيقت جزء يا همه حيات خود را متزلزل مى‏بيند و بدين جهت است كه انسان يا انسان‏هايى كه حق از دستشان رفته است در نزد على ( ع ) عزيز و مورد اهميت جدى‏اند تا حيات آنان را بحال طبيعى برگرداند . و آن متعهد كه حق بر عهده او بوده و از اداى آن امتناع ورزيده ، در نظر آن پيشواى الهى پست و ناتوان است كه نمى‏تواند يا نميخواهد شخصيت خود را از زنجير تعهد آزاد بسازد . حتى در آنهنگام كه متعهد از ترس كيفر اقدام به اداى حق مى‏نمايد ، هنوز آن ناتوانى دست

-----------
( 1 ) ط 37 ج 1 ص 85 .

[ 279 ]

از گريبانش برنداشته است ، تا آنگاه كه طعم تكليف ايفاى تعهد را واقعا بچشد .