من با چشمى باين دنيا مينگرم كه شايسته آن است

واقعيت هر چيزى را مى‏توان با ديدهاى گوناگون در حوزه شناسائى وارد نمود [ 3 ] . همواره واقعيت جهان هستى و اجزاء و روابط آن را مردم عموما و جهان

-----------
( 1 ) العنكبوت آيه 57 .

-----------
( 2 ) ط 126 ج 2 ص 14 .

( 3 ) بحث واقعيت و حقيقت در يكى از مجلدات تفسير مثنوى مطرح شده است ، بفهرست مراجعه شود .

[ 239 ]

بينان خصوصا با يك عدّه اصول و مبادى انتخابى تفسير مى‏نمايند :

اينكه مى‏گويند : بشماره فلاسفه تعريفاتى براى فلسفه داريم ، براى اينست كه هر فلسفه‏اى جهان را از ديدگاه اصول انتخابى خود مطرح مى‏كند .

واقعيت جهان هستى از ديدگاه على ( ع ) مطابق آيات قرآنى « حق » است و بيهوده و بازى و پوچ نيست [ 1 ] .

وانگهى آن قيافه جدّى كه تاريخ بوسيله گفتار و انديشه و كردار على ( ع ) از اين شخصيت ثبت كرده است ، چگونه مى‏تواند در يك جهان پوچ و باطل و بيهوده ، به فعاليت بپردازد ؟ اين جمله صريح را هم از على درباره جهان يادآور شويم كه ميگويد :

اِنَّ الدُّنيا دارُ صِدقٍ لِمَن صَدَقَها وَ دارُ عافِيَةٍ لِمَن عَرِفَها وَ دارُ غِنىً لِمَن تَزَوَّدَ عَنها وَ دارُ مَوعِظةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِها مَسجِدُ اَحِبَّاءِ اللَّه و مُصَلىّ مَلائِكةِ اللَّهِ وَ مَهبَطُ وَحىِ اللَّهِ وَ مَتجَرُ اَولِياءِ اللَّهِ 2 .

( اين دنيا جايگاه صدق و واقع‏يابى است براى كسى كه واقعيت آن را دريابد و جايگاه زندگى سالم و منطقى است براى كسى كه آن را بشناسد ، جايگاه استغناى تكاملى است براى كسى كه از امتيازاتش بهره‏بردارى نمايد .

و جايگاه پندگيرى و تجربه‏اندوزى است ، براى كسى كه آماده تجربه و پندگيرى است . اينجا است عبادتگاه دوستداران مقام شامخ ربوبى و نمازگاه فرشتگان خداوندى . اين دنيا است كه شايستگى نزول وحى الهى را دارد . جايگاه اكتساب كمال و رشد اولياء اللّه كه تكاپو گران راه كمال هستند ، همين دنيا است . ) اينست دنيا از ديدگاه على بن ابيطالب عليه السلام كه آن را بعنوان واقعى‏ترين موجود مطرح مى‏نمايد . بنابراين ، در جمله‏اى كه مى‏گويد : من دنيا را به رو انداختم ،

( 1 ) آيات وارده درباره حق بودن جهان هستى زياد است از آنجمله : « الم تر ان اللّه خلق السماوات و الارض بالحق » : ابراهيم 19 ( آيا نمى‏بينى خداوند آسمانها و زمين را به حق آفريده است ) .

-----------
( 2 ) ك ج 3 شماره 131 ص 182 .

[ 240 ]

يعنى رهايش كردم ، مقصود ناديده گرفتن حق و واقع نيست ، بلكه منظورش تنظيم رابطه خويش با دنيا بوده است . منشاء و اصل تنظيم مزبور عبارت است از برتر و بالاگرفتن شخصيت الهى از غوطه‏ور شدن در روابط طبيعى خالص ميان انسان و جهان . در اين تنظيم هر مرحله عالى‏ترى ، مرحله پيشين را از منطقه تكامل خارج ميسازد ،

يا بعبارت ديگر كه مضمون جمله امير المؤمنين است :

با آماده شدن شخصيت براى وصول به مرحله عالى ، مرحله پست پيشين منفى شده به رو انداخته ميشود « انا كاب الدنيا لوجهها » .

نظير اين توضيح درباره رابطه انسان با جهان ، توضيحى است كه يكى از شعراى برجسته درباره رابطه شخصيت خود با خدا ، بيان نموده است :

بيزارم از آن كهنه خدائى كه تو دارى
هر لحظه مرا تازه خداى دگرستى

پس در حقيقت اين جهان هستى نيست كه بايد منفى و به رو انداخته شود ،

بلكه رابطه « من انسانى » با جهان است كه در سير تكاملى آن ، انواع پست و عالى به وجود مى‏آيد و هر رابطه عالى رابطه پست را از بين مى‏برد :

از جمادى مردم و نامى شدم
و ز نما مردم ز حيوان سر زدم

مردم از حيوانى و آدم شدم
پس چه ترسم كى ز مردن كم شدم

حمله ديگر بميرم از بشر
تا برآرم از ملايك بال و پر

از ملك هم بايدم جستن ز جو
كل شيئى هالك الا وجهه :

بار ديگر از ملك پرّان شوم
آنچه آن درو هم نايد آن شوم

پس عدم گردم عدم چون ارغنون
گويدم انا اليه راجعون :