فضاها باز ميشود

اين مسئله كه جهان از نظر كشش و امتداد طولى و عرضى متناهى است يا بى‏نهايت ، افكار همه فلاسفه و جهان‏بينان قديم و جديد و شرق و غرب را بطور جدّى اشغال نموده است . چند نظريه مشهور در اين مسئله بقرار زير است :

1 جهانى كه ما در آن زندگى مى‏كنيم ، حادث است و امتداد آن بى‏نهايت نيست ، و چنانكه جهان آغازى دارد ، پايانى هم دارا مى‏باشد . و از نظر موجوديت ( امتداد عرضى ) هم بى‏نهايت نيست ، اگر چه تصور ساحل و مرز براى آن دشوار است .

اديان و فلاسفه و دانشمندان فراوانى اين نظريه را پذيرفته و دلايلى براى آن ارائه كرده‏اند .

2 جهان از نظر كشش و امتداد طولى و عرضى بى‏نهايت است ، يعنى هم ازلى و ابدى است و هم موجوديت آن بى‏نهايت است .

3 جهان از نظر حركت و تعاقب رويدادها حادث و با مشيت خداوندى به وجود آمده است ، ولى مبادى بنيادين جهان مانند هيولى ازلى است و حادث نمى‏باشد .

[ 107 ]

4 گروهى درباره اين مسئله در حيرت فرو رفته‏اند و مى‏گويند :

ما ز آغاز و انجام جهان بى‏خبريم
اول و آخر اين كهنه كتاب افتاده است

عمده آنچه كه موجب اعتقاد به بى‏نهايت مطلق بودن جهان است ، موضوع نديدن آغاز و انجام و مرزهاى محدودكننده آن است ، و الاّ تاكنون دليل علمى روشنى بر اين اعتقاد بيان نشده است .

در دوران معاصر پى‏گيرى جدّى و علمى براى پيدا كردن آغاز انفجار كهكشانها از يكطرف ، و اعتقاد به انحناء فضاى پيرامون كهكشانها ازلى و ابدى بودن و بى‏نهايت بودن موجوديت جهان را با اشكال سختى روبرو ساخته است .

نظريات متعددى از طرف دانشمندان درباره آغاز انفجار تاكنون ابراز شده است و يكى از نظريه‏هاى تازه‏اى كه اكنون ذهن بعضى از اساتيد ستاره‏شناسى را بخود جلب كرده است : چهارده ميليارد سال است من خود اين رقم را در رصدگاه برلين از استاد مربوط كه توضيحى در جريان ستارگان مى‏داد ، ( در سال گذشته ) شنيدم و به مترجم محترم گفتم به ايشان بگوييد :

دانشمندان مربوط اين رقم را چند سال پيش نوشته بودند ، آيا تغييرى در آن پيدا نشده است ؟ ايشان پاسخ دادند : نه ، براى تاريخ آغاز انفجار كهكشانها ،

همين نظريه تاكنون به قوت خود باقى است . پى‏ير روسو مى‏نويسد كه :

« نظريه نسبى نشان داد كه نظرى كه اجداد ما بآن علاقه داشتند ، يعنى موضوع جهان نامحدود خيالى بيش نبوده است . در اين ايام حتى جهان را خيلى كوچكتر از آنچه دهسال پيش از اين تصور مى‏كردند مى‏دانند ، زيرا كشف مسئله جذب نور به وسيله ذرات و اتم‏هايى كه در فضا سرگردان مى‏باشند نشان داده است كه فواصل عظيم و خارق‏العاده ستارگان باحتمال قوى اغراق‏آميز است . مفهوم جهان ازلى و ابدى نيز بجايى رانده شده است كه بازگشت ندارد . تئورى ابه لومتر به آنهايى كه قصد فرار از اصل كارنو را داشتند ، آخرين ضربت را وارد كرد : نه فقط جهان عظيم ستارگان ازلى نيست ، بلكه جوانتر از آن بنظر مى‏رسد كه تكامل ستارگان در

[ 108 ]

داخل آن ، امكان‏پذير باشد » 1 .