2 مكتبهاى غير دينى

قوانين و اصولى كه در اين نوع مكتبها وضع و به اجرا گذاشته مى‏شود . اغلب به اين ترتيب است كه زندگى معمولى فرد و جامعه را تأمين مى‏نمايد و مردم مى‏توانند بدون تصادم و مزاحمت با يكديگر زندگى نمايند .

براى اجراى اين قوانين و اصول كيفرهايى وضع مى‏شود كه در صورت تخلف مشمول آن كيفرها مى‏شوند و گاهى پاداش و مسائل اخلاقى هم براى تقويت اجراى تكاليف مطرح مى‏گردد .

انحراف از اين تكاليف ، مانند انحراف زنبور عسل يا يكى از اجزاء ماشين تلقى مى‏گردد . بنابراين ، اطاعت و تخلف با نظر به راهى كه اصول و قوانين مفروض معين كرده است ، مفهوم پيدا مى‏كند و راه ديگرى وجود ندارد كه منشأ انتزاع ضلالت و هدايت بوده باشد .

اين است وضع تكاليف فردى و اجتماعى در مكتب‏هاى غير دينى و اطاعت و تخلفى كه از پيروى يا تخلف از آن‏ها مطرح مى‏گردد .

جاى شگفتى است كه با اينحال هيچ يك از جوامع مكتبهاى غير دينى بدون اشتياق به واقعيات انسانى فوق زنبورى و ماشينى از آغاز تاريخ تاكنون ديده نشده است . و اين اشتياق با گفتارها و كردارها و انديشه‏ها و تجسيمات گوناگون همواره در فرهنگ ملل نمودار بوده است .

همه جوامع امروز بينوايان هوگو و هنر چيست ؟ و جنگ و صلح تولستوى را همانطور مى‏خوانند و تحت تأثير آن قرار مى‏گيرند كه جوامع دينى در گذشته و امروز . اين اشتياق بخوبى اثبات مى‏كند كه آدمى در فوق مقررات زندگى ، نوعى از حيات معنوى انسانى را سراغ دارد كه بطور طبيعى مى‏خواهد تكليف خود را با آن حيات معين نمايد .

بنظر مى‏رسد اين اشتياق بهيچ وجه و با هيچگونه اشتغالات ذهنى در همه افراد يك جامعه خاموش نخواهد گشت ، زيرا حدّاقل ، افرادى در هر جامعه پيدا ميشوند كه بگويند :

[ 247 ]

بسيار خوب ، همه چيز درست است و زندگى معمولى ما هيچ اشكال و نقص فنّى ندارد ، سپس چه ؟ بالاخره من مى‏خواهم بدانم فلسفه و هدف اين زندگى چيست ؟ . با احتمال و يا اعتقاد بوجود حيات عالى‏تر در همين زندگانى ( اگر چه اين حيات عالى‏تر با اصطلاح اخلاق تعبير شود ) ، راهى براى رفتار در آن حيات مطرح مى‏گردد كه در صورت حركت در آن راه ، اطاعت ( هدايت ) و در صورت انحراف از آن ، تخلف ( گمراهى ) انتزاع خواهد گشت .