آب ماده بنيادين خلقت

از جملات امير المؤمنين عليه السلام در اين خطبه روشن مى‏شود كه ماده بنيادين خلقت آب بوده است و چنانكه اشاره كرديم اين ماده همين آب معمولى در طبيعت كه تفاعل يافته دو عنصر اكسيژن و هيدروژن است ، نمى‏باشد . در اين مبحث سه مسئله بايستى مورد دقت قرار بگيرد :

مسئله يكم معناى آب در آيه‏اى كه مى‏گويد :

وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْى‏ءٍ حَىّ 1 .

( ما هر چيز زنده را از آب آفريديم ) .

همين ماده مايع معمولى است كه اساسى‏ترين ماده حيات است ، حتى بعضى از صاحب‏نظران علوم زيست‏شناسى معتقدند كه نود و هشت درصد حيات آب است ، دو درصد عناصر ديگر .

بنابراين ، ماده بنيادين خلقت با توضيحى كه درباره آن داديم ، شامل حيات نمى‏باشد ، مگر بيك معناى عمومى كه بگوئيم خود عناصر تشكيل‏دهنده آب ، يكى از صور آن ماده بنيادين است .

مسئله دوم گروهى معتقدند كه تورات بوده است كه براى نخستين بار ماده بنيادين خلقت را آب معرفى كرده است ، ولى جملات تورات در اين‏باره صريح نيست . جملات چنين است :

« خدا در آغاز آسمانها و زمين را آفريد و زمين خراب و خالى بود و روى آب متراكم ظلمتى بود و روح خداوندى در روى آب‏ها در حركت بود . . . » 2 .

-----------
( 1 ) الانبياء آيه 30 .

-----------
( 2 ) تورات اصحاح اول .

[ 113 ]

از اين جملات بهيچ وجه نمى‏توان فهميد كه آب اصل موادّ زمين و آسمانها بوده است ، بكله ظاهر جملات اينست كه آفرينش آسمانها و زمين و آب متراكم با هم بوده است .

لذا مقدم داشتن آب بر ساير مواد آفرينش از تورات استنباط نمى‏شود و اين اشتباهى است كه بعضى از تاريخ‏نويسان فلسفه مرتكب شده‏اند ، ولى آنچه كه به تالس ملطى نسبت داده‏اند كه ماده بنيادين خلقت را آب مى‏دانسته است ، از نظر مأخذ صحيح است ، زيرا نظريه مزبور را همه تاريخ‏نويسان فلسفه از گذشتگان و معاصرين به تالس نسبت داده‏اند .

مسئله سوم اگر بگوئيم : چون تالس ملطى در كنار بندر زندگى مى‏كرد و هر روز و شب آب در مقابل ديدگان او بود ، لذا نظريه مزبور را درباره خلقت انتخاب كرده است ، يك ذوق‏پردازى است ، بلكه با توجه به اختلاف نظر ساير متفكرانى كه در بندرها زندگى كرده و آب را ماده بنيادين خلقت ندانسته‏اند ،

مطلب فوق خلاف مشاهدات حسّى مى‏باشد .

اينكه چگونگى محيط طبيعى و اصول و قوانين اجتماعى حاكم تا چه اندازه مى‏تواند در افكار انديشمندان مؤثر باشد ، مسئله‏ايست كه در مباحث آينده مطرح خواهيم كرد .