3 مكتب‏هاى اخلاقى

ممكن است با نوعى تعميم در مفهوم اخلاق ، بتوانيم مكتب انسانى « اومانيسم » را در اين قسم از مكتب‏ها مورد بررسى قرار بدهيم . مفهوم مشترك اين مكتب‏ها چنين است كه ما مقدارى از اصول و قوانين انسانى داريم كه پيروى و عمل بآنها مى‏تواند هر گونه احساسات انسانى ما را در فوق مقررات زندگى معمولى تأمين و اشباع نمايد . اوگوست كنت فرانسوى اين نظريه را پس از ابتلاء به عشقى كه در او تأثير روحى ايجاد كرد ، تقويت نموده رواج مى‏داد . ولى تصور اينكه مبتكر اومانيسم اين متفكر بوده است ، از بى‏اطلاعى به سرگذشت همه جانبه بشر ناشى مى‏گردد ، زيرا با تتبع كافى در تراوش فكر بشرى ، براى اصلاح همه جانبه زندگى خود ، به اضافه ايده‏آل‏ها و تفكرات مذهبى ، ( كه اكثريت اذهان جوامع متوجه آن بوده است ) نظريه مزبور را هم مى‏بينيم كه گاهى هم بنام اخلاق وارد ميدان ميشود . تنها بعنوان مثال : گفتار حسين بن على ( ع ) را در حادثه خونين نينوا متذكر ميشويم كه خطاب به تبهكاران و اراذل روزگار كه در برابرش صف كشيده بودند ، مى‏گويد :

اگر دين نداريد و از مسئوليت در فراسوى اين زندگى بيم و هراسى نميورزيد ،

حدّاقل در زندگى دنيوى خود پاى‏بند اصول آزادى انسانى باشيد .

اين خطاب كوبنده در آن موقعيت و براى آن وقيح‏ترين افراد تاريخ ، بخوبى اثبات مى‏كند كه تاريخ اصول « اومانيسم » قديمى‏تر از آن است كه سطحى‏نگران به گمان كرده و به « اوگوست كنت » نسبت مى‏دهند .

در اين نوع مكتب‏ها هم دو مفهوم اطاعت و انحراف ( هدايت و ضلالت ) مطرح مى‏گردد . در نتيجه تحليل مكتب‏هاى سه‏گانه كه بطور اختصار انجام داديم ،

[ 248 ]

مى‏توانيم بگوئيم كه بشر در فوق اطاعت و انحراف‏ها با نظر به مقررات زندگى معمولى ، گمراهى و هدايتى دارد كه پليدى و پاكى او را اثبات مى‏نمايد .

درباره ضلالت و هدايت مباحث فراوانى وجود دارد كه ما در تفسير خطبه‏هاى آينده تا حدود مناسب مطرح خواهيم كرد .