آيا فرشتگان هم از اختيارى كه انسانها دارند ، بهره‏مند هستند يا نه ؟

گفته شده است كه فرشتگان نيز از نوعى اختيار بهره‏مند مى‏باشند ، اگر چه جنبه قدس و نورانيت آنها غلبه دارد ، بطوريكه از بعضى مآخذ چنين استفاده ميشود كه فرشتگان نفس امّاره ندارند و محض عقل و نور هستند . ولى اين امتيازات منافاتى با داشتن تكليف و مسئوليت ندارد . امر خداوندى به سجده بر آدم تكليفى بود كه به فرشتگان متوجه شد . و اگر آن موجودات مقدس مانند جمادات محض باشند كه هيچ‏گونه آگاهى و اختيارى نداشته باشند ، نمى‏توانند شايسته آن امتيازات و عظمت‏ها بوده باشند . البتّه به جهت تقرب و ارتباط نزديكترى كه فرشتگان با مقام شامخ ربوبى دارند ، بهره‏بردارى آنان از اختيارى كه دارند همواره در راه خير و كمال مى‏باشد .

با بيان ديگر بطور قطع فرشتگان از عالم جمادات و نباتات و حيوانات ( غير از انسان‏هاى رشد يافته ) والاتر و باعظمت‏ترند . در آيه‏اى از قرآن چنين آمده است :

فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً اَوْ كَرْهاً قالَتا اَتَيْنا طائِعينَ 1 .

( خداوند به آسمان و زمين فرمود : بيائيد ( در جريان فعاليّت قرار بگيريد ) چه از روى اختيار و چه از روى اكراه ، آن دو گفتند ما با اختيار آمديم ) .

از اين آيه معلوم مى‏شود كه حركات دستورى آسمان و زمين كه جنبه آلى و تسليم محض بودن آنها بيش از فرشتگان است ، منحصر بيك بعد اجبارى نبوده و دو راه براى آنها مطرح بوده است ، يا قرار گرفتن اختيارى در حركات دستورى و يا قرار گرفتن اكراهى .

يعنى اگر چه آسمان و زمين به قرار گرفتن مطلق در جريان دستورى مجبور بودند ، ولى كيفيت آن بسته به درك و اختيار آن دو بوده است . و مسلم است كه انتخاب راه درك و اختيار با عظمت‏تر بوده است كه آن دو انتخاب كردند . بنابراين ،

بجهت مقام والايى كه فرشتگان دارند ، نيروى اختيار آنها قوى‏تر خواهد بود .

-----------
( 1 ) فصلت آيه 11 .

[ 123 ]

63 ، 64 منهم سجود لا يركعون و ركوع لا ينتصبون ( برخى از فرشتگان سجده‏كنندگانى هستند كه ركوعى ندارند ، برخى ديگر براى ركوع خميده‏اند و قامت براى قيام راست نمى‏كنند ) .