تفسيرى درباره شهادت و شهيدان از ديدگاه قرآن

آيات قرآنى اين پويندگان از جان گذشته و اين قهرمانان به آزادى رسيده را در عالى‏ترين حد تعظيم و تمجيد نموده ، آنانرا زنده‏هاى جاويد و در رديف پيامبران معرفى نموده است . نمونه‏اى از آيات مربوط به اين عاشقان تعهد برين را متذكر ميشويم :

1 فَاُولئِكَ مَعَ الَّذينَ اَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيّينَ وَ الصِّديقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحينَ 1 آنان با كسانى هستند كه خدا بر آنان عنايت كرده است از پيامبران و صديقين ( راستگويان و راست كرداران ) و شهدا و نيكوكاران ) 2 وَ جيى‏ءَ بِالنَّبِييّنَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِىَ بَيْنَهُمْ بِالحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ 2 ( و پيامبران و شهداء به صحنه محشر آورده شدند و ميان آنان قضاوت به حق

-----------
( 1 ) النساء آيه 69

-----------
( 2 ) الزمر آيه 69

[ 25 ]

گرفت و به آنان ستمى وارد نخواهد گشت ) 3 وَ الَّذينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ اوُلئِكَ هُمُ الصِّدّيقُونَ وَ الشُّهَداء عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ اَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ 1 ( و آنانكه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده‏اند ، آنان هستند كه صديقين و شهداء در نزد پروردگارشان ميباشند ،

آنان پاداش و نورى براى خود دارند ) توضيح ظاهر آيه سوم اينست كه ايمان آورندگان بخدا و پيامبرانش راستگويان راست كردار و شهدا هستند .

اين معنى را آيه يكم كه راستگويان راست كردار را متذكر شده سپس شهداء بمعناى معمولى آن را جداگانه آورده است ، تاييد ميكند .

احتمال ديگرى هم وجود دارد و آن اينست كه مقصود از شهداء بمعناى شخصيت‏هاى تكامل يافته‏ايست كه در زندگى دنيوى ملاك و الگوى رشد و كمال انسانها بودند . مانند آيه لِيَكوُنُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ 2 .

آيات سه گانه از مقام شامخ شهداء حد اعلاى تجليل و تمجيد را متذكر شده است .

4 وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا فى سَبيلِ اللَّهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ . فَرِحينَ بِما اتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ اَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ . يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ اِنَّ اللَّهَ لا يُضيعُ اَجْرَ الْمُؤْمِنينَ . اَلَّذينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما اَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذينَ اَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقُوا اَجْرٌ عَظيمٌ 3 ( و گمان مبر

-----------
( 1 ) الحديد آيه 19

-----------
( 2 ) البقره آيه 143

-----------
( 3 ) آل عمران 169 تا 172

[ 26 ]

آنانكه در راه خدا كشته شده‏اند ، مردگانى هستند ، بلكه آنان زندگانى هستند كه در نزد پروردگارشان بهره‏مند ميگردند . شهيدان راه حق به آن فضلى كه خداوند به آنان عنايت كرده است خوشحالند . اين كشته‏شدگان راه حق آنان را كه در دنبال آنان در حركتند و هنوز نرسيده‏اند ، بشارت ميدهند كه ترس و اندوهى بر آنان نيست . نعمت و فضل الهى را به آنان بشارت ميدهند و اينكه خداوند پاداش مردم با ايمان را تباه نميسازد .

كسانى از مردم با ايمان كه كار نيكو كرده و تقوا ورزيده‏اند و زخمى بر آنان وارد شده است ، پاداش بزرگى دارند . ) مِنَ الْمُؤْمِنينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْديلاً 1 ( از مردم با ايمان مردانى هستند كه تعهد الهى را ايفاء نمودند ، گروهى از آنان راه ابديت را پيش گرفت و دسته‏اى ديگر منتظر حركت در اين راهند ، آنان هيچ حقيقتى را تبديل و تغيير ندادند ) با نظر به آيات پيشين و جمله « قضى نحبه » كه حركت سريع و حركت جدى براى ايفاى تعهد است ، يك مسئله بسيار مهم استفاده ميشود كه توجه به آن بتنهائى ميتواند مقام والاى شهادت را توضيح بدهد . مسئله اينست كه شهادت در راه خدا ايفاى تعهدى است كه اولاد آدم با خدا بسته است .

اين تعهد ميگويد : جان را كه من بتو داده‏ام ، نبايد در راه شهوات و هوى و هوس‏هاى حيوانى تباه بسازى . اين جان را در راه مقام‏پرستى و خودكامگى نبايد از ارزش بيندازى . تو حق معامله جان را با هيچ موضوع دلخواه خود ندارى . اين جان كه امانتى از من در نزدتست ، نبايد اسباب سوختن جانهاى ديگر انسانها را فراهم كند . اين جان نبايد در حال ركود و خمودى رو به فنا برود ، بلكه بايستى هر روز آينده‏اش از روز گذشته‏اش ، رشد يافته‏تر بوده باشد . اين جان از آن من است و بايستى به سوى من برگردد . تعدى و تجاوز

-----------
( 1 ) الاحزاب آيه 23

[ 27 ]

به اين جان ، تعدى بر من است .

تعدى بر من آسيبى بر من نميزند ، بلكه خسارتى به خويشتن وارد ميسازد كه قابل جبران نيست . شهيد انسانى است كه به اين تعهد احترام گذاشته و وفا كرده و رهسپار منزلگه نهائى خود گذشته است .

و هو لباس التّقوى و دِرْعُ اللّه الحصينة و جنّته الْوثيقة ( جهاد لباس تقوى و زره محكم الهى و سپر با اطمينان او است )