شرط دوم قابل پيش‏بينى مشروط

بدانجهت كه هر رويدادى در جهان واقعيت‏ها وابسته به شرايط و مقتضيات و عدم موانع است ، بنابراين ، قوانين علمى كه مستند به جريان همان رويدادها است ، مشروط ميباشند ، خواه اين شرط در متن قانون تصريح شده باشد ،

يا نه . ما ميدانيم كه ماه در موقع فاصله زمين ميان خورشيد و ماه ، خسوف ميكند . اين قانون با دو شرط لازم مشروط است : يكى اينكه هيچ تغييرى

[ 301 ]

در منظومه شمسى صورت نگيرد . دوم اينكه زمين ميان خورشيد و ماه فاصله شود . ما ميتوانيم با اين دو شرط خسوف ماه را در يكى از شب‏هاى آينده پيش‏بينى كنيم . چنانكه خود فاصله‏شدن زمين ميان ماه و خورشيد پديده‏ايست كه با شرايطى معين قابل پيش‏بينى ميباشد . البته چون اين شرط دوم ، بيان كننده انطباق قانون بر واقعيت است ، لذا مخصوص به پيش‏بينى در آينده نيست ، لذا با در نظر گرفتن هويت قانون با همه شرايطش ميتوانيم از جريان گذشته و حال حاضر هم اطلاع علمى بدست بياوريم . مثلا ميگوئيم : دلايل نشان ميدهد كه شش ماه پيش از اين زمين ميان ماه و خورشيد بمقدار دو ساعت فاصله بوده است ، لذا اين نتيجه قطعى را ميگيريم كه شش ماه پيش از اين بطور قطع ماه دو ساعت خسوف داشته است ، همچنين اگر شرط مزبور در اين حال حاضر تحقق پيدا كرده است قطعاً ماه در حال حاضر در حال خسوف است .