نسبيت شناخت‏ها

در آيات قرآنى شش مطلب ديده ميشود كه دليل نسبيت شناخت‏ها ميباشند :

مطلب يكم : آياتى است كه محدوديت علم انسانى را اثبات ميكند .

از آنجمله :

1 فَتَعالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرآنِ مِنْ قَبْلِ اَنْ يُقْضى اِلَيْكَ وَحْيُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنى‏ عِلْماً 1 ( بزرگ است خداوند ملك و حق و ماداميكه وحى قرآن براى تو تمام نشده است ، در ابلاغ آن شتابزده مباش و بگو : اى پروردگار من ، بر علم من بيفزا ) .

2 وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ اَمْرِ رَبّى‏ وَ ما اُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ اِلاَّ قَليلاً 2 ( و از تو درباره روح مى‏پرسند ، بآنان بگو روح از امر پروردگار من است و از علم جز اندكى بشما داده نشده است .

3 اِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فىِ الْأَرْحامِ وَ ما تَدْرى‏ نَفْسٌ ماذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرى‏ نَفْسٌ بِأَىِّ اَرْضٍ تَمُوتُ اِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ 3 ( علم روز قيامت در نزد خداست و اوست كه باران را ميفرستد و آنچه را كه در ارحام مادران است ميداند و هيچ كسى نميداند كه فردا چه خواهد

-----------
( 1 ) طه آيه 114 .

-----------
( 2 ) الاسراء آيه 85 .

-----------
( 3 ) لقمان آيه 34 .

[ 83 ]

اندوخت و هيچ كسى نميداند كه در كجا خواهد مرد ، خداوند دانا و آگاه است ) .

مطلب دوم وجود مجهولات در قلمرو ارتباط بشرى با جهان خارجى اين مطلب هم در آياتى از قرآن آمده است از آنجمله :

4 سُبْحانَ الَّذى‏ خَلَقَ الْأَزْواجَ كُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا يَعْلَمُونَ 1 پاكيزه پروردگارى كه همه جفت جفت‏ها را از روئيدنيهاى زمين و از نفوس خود انسانها آفريد ، و آفريد چيزهائى را كه آنان نميدانند ) 5 يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْأخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ 2 ( آنان پديده‏اى از زندگى دنيوى را ميدانند و از پشت پرده و آخرت غفلت ميورزند ) .

مطلب سوم نسبيت ارتباط انسانها با رويدادها و حوادث هستى كه منشأ نسبى درك زمان مى‏باشد . آياتى متعدد درباره اين مطلب در قرآن آمده است . از آنجمله :

6 يَوْم يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ اِنْ لَبِثْتُمْ اِلاَّ قَليلاً 3 ( روزى كه خدا شما را ميخواند و شما براى سپاس او را اجابت ميكنيد و گمان ميكنيد كه در زندگى دنيوى جز اندكى توقف نكرده‏ايد ) 7 وَ كَذلِكَ بَعَثْناهُمْ لِيَتَسائَلُوا بَيْنَهُمْ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قالُوا لَبِثْنا يَوْماً اَوْ بَعْضَ يَوْمٍ 4 ( و بدينسان آنانرا برانگيختيم تا ميان خود جستجو و پرسش نمايند ، يكى از آنها پرسيد چقدر توقف كرديد ، گفتند يكروز يا مقدارى از روز ) .

8 يَتَخافَتُونَ بَيْنَهُمْ اِنْ لَبِثْتُمْ اِلاَّ عَشْراً 5 ( در ميان خود آهسته بگفتگو پرداخته و گفتند : توقف نكرديد مگر ده روز ) .

9 قالُوا لَبِثْنا يَوْماً اَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَاسْئَلِ الْعادّينَ 6 ( گفتند : يكروز يا

-----------
( 1 ) يس آيه 36 .

-----------
( 2 ) الروم آيه 7 .

-----------
( 3 ) الاسراء آيه 52 .

-----------
( 4 ) الكهف آيه 19 .

-----------
( 5 ) طه آيه 103 .

-----------
( 6 ) المؤمنون آيه 113 .

[ 84 ]

مقدارى از روز را توقف كرديم ، از شمارندگان بپرس ) .

10 وَ يَوْمَ تَقوُمُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَيْرَ ساعَةٍ 1 ( و روزى كه قيامت برپا مى‏شود ، گنهكاران قسم ميخورند كه در دنيا توقف نداشتند مگر يكساعت ) .

11 كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَها لَمْ يَلْبَثُوا اِلاَّ عَشِيَّةً اَوْ ضُحيها 2 ( گويى روزى كه آنان عرصات محشر را مى‏بينند ، در اين دنيا توقف نكردند مگر يك شامگاهى و يا روزش را ) .

12 وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَنْ لَمْ يَلْبِثُوا اِلاَّ ساعَةً مِنَ النَّهارِ 3 ( و روزى كه آنانرا محشور مى‏نمائيم گوئى در دنيا توقفى نكرده‏اند مگر ساعتى از روز را ) .

مطلب چهارم محدوديت كار حواس ، البته مقدارى از آيات مربوط به اين مطلب را در بحث گذشته ( شناخت محصولى از شيئى براى ما ) آورده‏ايم .

بعضى از آيات ديگر كه مربوط به مطلب چهارم مى‏باشد بقرار زير است :

13 اَلَّذى‏ خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً ما تَرى فى خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتِ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرى‏ مِنْ فُطُورٍ . ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ اِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسيرٌ 4 ( آن خداوندى كه هفت آسمان را روى هم [ يا شبيه بهم ] آفريد . در اين خلقت خداوندى تفاوتى ( خللى در نظم ) نمى‏بينى ،

بار ديگر ديدگانت را باين خلقت متوجه بساز ، آيا اختلال و سستى در آن مى‏بينى .

سپس ديدگانت را مكررا باين خلقت متوجه بساز ، ديدگانت از ناتوانى رويهم گذاشته شده و در حاليكه عاجز شده است به سوى خودت برميگردد ) .

مطلب پنجم شناختهائى كه گسترده به آينده است . بعضى از آيات قرآنى اين نوع شناختها را گوشزد ميكند . از آنجمله :

-----------
( 1 ) الروم آيه 55 .

-----------
( 2 ) النازعات آيه 46 .

-----------
( 3 ) يونس آيه 65 .

-----------
( 4 ) الملك آيه 4 .

[ 85 ]

14 لِكُلِّ نَبَاءٍ مُسْتَقَرٌّ وَ سَوْفَ تَعْلَمُونَ 1 ( براى هر خبر [ و حادثه‏اى ] قرار گاهى است و بزودى آنرا خواهيد دانست ) .

15 وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَميرَ لِتَرْكَبُوها وَ زينَةٍ وَ يَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ 2 مطلب ششم تماس با واقعيات محض در آغاز ابديت كه دستگاه طبيعت و وسائل محدود كننده درك و ارتباط با واقعيات دگرگون ميشود . آياتى در باره اين مطلب در قرآن آمده است . از آنجمله :

16 فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطائَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَديدٌ 3 ( پرده را از مقابل چشمان تو كنار زديم ، پس امروز ديدگانت تيزبين گشت ) .

17 يَوْمَئِذٍ يُوَفّيهُمُ اللَّهُ دينَهُمُ الْحَقُّ وَ يَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبينُ 4 در ( اين روز ( روز قيامت كه پرده‏هاى محدوديت شناخت‏ها بركنار زده ميشود ) خداوند واقعيت دين حق آنانرا بآنان نشان ميدهد و ايفاء ميكند و در آنروز مى‏فهمند كه خداوند است كه حق و آشكار است ) .

18 يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتاتاً لِيُرَوْا اَعْمالَهُمْ . فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ 5 ( در اين روز ( روز قيامت ) مردم بطور پراكنده ( هر يك بطور منفرد ) بيرون ميآيند تا اعمال خود را ببينند ،

پس هر كس كه بمقدار ذره‏اى خير عمل كرده باشد ، خواهد ديد و هر كس كه بمقدار ذره‏اى شر عمل كرده باشد خواهد ديد ) .

19 كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ . ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقينِ . لَتَرَوُّنَ الْجَحيمَ . ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقينِ . ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ 6 ( نه هرگز [ كردارهاى شما محو نخواهد گشت بلكه ] بزودى خواهيد دانست

-----------
( 1 ) الانعام آيه 67 .

-----------
( 2 ) النحل آيه 8 .

-----------
( 3 ) ق آيه 22 .

-----------
( 4 ) النور آيه 25 .

-----------
( 5 ) الزلزال آيه 6 تا 8

-----------
( 6 ) التكاثر آيه 3 تا 7 .

[ 86 ]

سپس قطعا خواهيد دانست . [ گمان خلاف نكنيد با علم يقين خواهيد دانست ،

قطعا [ در نتايج اعمالتان ] دوزخ را خواهيد ديد سپس با عين اليقين خواهيد ديد . سپس در اين روز از نعمت‏هاى خداوندى كه [ در دنيا نصيبتان شده بود ] مسئول قرار خواهيد گرفت ) .