1 ذمّ اختلاف العلماء في الفتيا

ترد على أحدهم القضيّة في حكم من الأحكام ، فيحكم فيها برأيه ، ثمّ ترد تلك القضيّة بعينها ، على غيره ، فيحكم فيها بخلاف قوله ، ثمّ تجتمع القضاة بذلك عند الإمام الّذي استقضاهم ، فيصوّب آراءهم جميعا . و إلههم واحد ، و نبيّهم واحد ، و كتابهم واحد ( 1 ) أفأمرهم اللّه سبحانه بالإختلاف فأطاعوه ؟ أم نهاهم عنه فعصوه ؟ أم أنزل اللّه سبحانه دينا ناقصا فاستعان بهم على إتمامه ؟ أم كانوا شركاء له ،

فلهم أن يقولوا ، و عليه أن يرضى ؟ أم أنزل اللّه دينا تامّا فقصّر الرّسول ، صلّى اللّه عليه و آله ، عن تبليغه و أدائه ؟ ( 2 )

[ 251 ]

18 اختلاف نظر دانشمندان از جمله سخنان آن حضرت عليه السّلام است در سرزنش دانشمندانى كه در فتوا دادن اختلاف دارند 1 سرزنش دانشمندان در اختلاف نظرشان با يكديگر

حكمى از احكام درباره قضيّه‏اى به يكى از آن ( دانشمندان ) عرضه مى‏شود ، در نتيجه به نظر خود حكمى صادر مى‏كند ، سپس همان قضيّه را ، عينا ، به حضور ديگرى از آنان مى‏برند ، اين يك حكمى مى‏دهد مخالف با حكم شخص اوّل ، آنگاه همه قاضيان با آن قضيه در حضور امامى كه همگى را به كار قضاوت گماشته گرد مى آيند ، و آن امام آراء همه آن افراد مخالف با يكديگر را درست مى‏شمارد و تصويب مى‏كند ( خدايا اين اختلاف چرا و سرچشمه آن چيست ؟ ) در حالى كه خداى آنان يكى ، پيامبرشان يكى و كتابشان نيز يكى است ( 1 ) آيا خدا كه منزّه از چنين سخنى است بدين اختلاف فرمانشان داده است و آنان به فرمانبردارى ايستاده‏اند ؟ يا از اختلاف نهيشان كرده ولى آن افراد به نافرمانى نشسته‏اند ؟ ( اگر اين اختلافها را درست بدانيم ) يا بايد بگوييم خدا كه منزّه از چنين نسبتى است دينى ناقص فرو فرستاده براى تكميلش از آنان يارى جسته است ؟ يا اينان شريكان خدايند ( و داراى اختيار تامّند ) كه هر چه خواهند بگويند و بر خدا است كه به گفته‏هايشان رضايت دهد ؟ يا بايد گفت كه خدا دينى كامل فرو فرستاده ولى پيامبر ، صلّى اللّه عليه و آله ، در رسانيدن و گزاردنش كوتاهى ورزيده است ؟ ( 2 )

[ 252 ]